Józef Antoni Birkenmajer (1897-1939) był polskim historykiem literatury i krytykiem literackim. Zajmował się także poezją oraz tłumaczeniami. Wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim. Podczas I wojny światowej został podoficerem w 5 Dywizji Strzelców Polskich. Zasłynął z przekładów literackich w okresie międzywojennym. Został odznaczony Medalem „Polska Swemu Obrońcy”, Krzyżem Walecznych i Mieczami Hallerowskimi.
Skrócony życiorys Józefa Birkenmajera
J. Birkenmajer urodził się 19 marca 1897 w Czernichowie. Jego rodzice, to Ludwik Antoni Birkenmajer, historyk nauk ścisłych, astronom i wykładowca na Uniwersytecie Jagiellońskim, oraz Zofia z Karlińskich. Miał wiele braci i sióstr. W latach 1907-1915 Józef uczęszczał do Zakładu Naukowo-Wychowawczego Ojców Jezuitów w Chyrowie. Otrzymał maturę 23 czerwca 1915 r. w krakowskim Gimnazjum św. Anny. Podczas I wojny światowej został zwerbowany. Później został zesłany do obozów bolszewickich w Krasnojarsku i Omsku. Po pięciu latach od rozpoczęcia wojny udało mu się wrócić do Polski. W okresie międzywojenny podjął naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim, później także na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1921 r. rozwijał się literacko i jako tłumacz literatury angielskiej. Głównie za sprawą swoich przekładów stał się znany. W 1922 r. poślubił Marię Jętkiewiczówną – miał z nią 6 dzieci. Udało mu się zdobyć doktorat z filozofii. Niedługo przed wybuchem II wojny światowej wykładał w Stanach Zjednoczonych, ale w 1939 r. powrócił do Polski, aby zacząć pracować na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Po rozpoczęciu kolejnej wojny zgłosił się jako porucznik z rezerwy. Zginął w 26 września 1939 r. walcząc w obronie Warszawy na murach Cytadeli. Został pochowany na cmentarzu służewskim w Warszawie.
I wojna światowa
Podczas I wojny światowej młody J. Birkenmajer został powołany w 1915 r. do austriackiej szkoły oficerskiej, a następnie wysłany na front wschodni. Już w 1916 r. wzięto go do niewoli rosyjskiej. Był więźniem przez 2 lata – najpierw z twierdzy w Psowie żołnierza wysłano do kazamatów w Czelabińsku, następnie do Troickosawska, a później do obozu w Berezówce nad Bajkałem. Ostatecznie udało mu się uciec i dołączyć do 5 Dywizji Syberyjskiej Wojska Polskiego w Irkucku. Walczył na froncie uralskim, jako dowódca plutonu 1. kompanii Polskiego Legionu Irkuckiego. Mimo wojennej rzeczywistości, przejawiał zainteresowania literackie, ponieważ wspólnie z Szymonem Nawrockim, był redaktorem pisma „Żołnierz Polski”. W 1920 r. 5. Dywizja Syberyjska skapitulowała, więc Birkenmajer został ponownie wzięty do niewoli i skazany przez sąd wojenny na ciężkie roboty w Tule. Po kilku miesiącach, również stamtąd uciekł, aby dołączyć do Wojsk Polskich na Litwie. Ostatecznie 1 listopada 1920 r. wrócił do Polski, przechodząc do rezerwy jako oficer 5. pułku strzelców podhalańskich.
Dwudziestolecie międzywojenne
Po I wojnie światowej dla Józefa Birkenmajera przyszedł czas na intensywny rozwój i naukę. Na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1921-1924 studiował filologię klasyczną, lingwistykę porównawczą i polonistykę. Już od pierwszych lat studiów spełniał się jako pisarz oraz tłumacz. Szczególnie znane stały się jego przekłady z literatury angielskiej i klasycznej, np. Wyspa skarbów Roberta Louisa Stevensona. Pisał także artykuły i analizy krytyczne w znanych czasopismach. Po ożenieniu się postanowił zostać na stałe w Warszawie. Objął posadę nauczyciela polskiego i łaciny w szkołach gimnazjalnych. W tym czasie uzyskał tytuł doktora filozofii, dzięki rozprawie Bolesław Chrobry w literaturze polskiej i pracy habilitacyjnej Patrium Carmen – Bogurodzica Dziewica. W latach 1938-1939 pracował w Madison, jako wykładowca literatury słowiańskiej na Uniwersytecie Wisconsin. W 1939 r. wrócił do ojczyzny, aby przejąć Katedrę Historii i Literatury Polskiej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.
Twórczość Birkenmajera
Przekłady J. Birkenmajera miały niezwykle bogate słownictwo i stylistykę. Teksty charakteryzowały się taką dbałością o detale, że tłumaczenia, pochodzące z dwudziestolecia międzywojennego, wciąż są publikowane przez współczesnych wydawców. Do najpopularniejszych przekładów można zaliczyć takie książki jak: Mała księżniczka Francesa Hodgsona Burnetta, Przypadki Robinsona Kruzoe Daniela Defoe czy Księga dżungli Rudyard Kipling. Doskonałe tłumaczenia pozostają niezmienne. Birkenmajer przekładał także literaturę łacińską, szczególnie Ody Horacyusza i inne. Sam pisał nowele (Opowiadania Margośki, Łzy Chrystusowe) oraz poezje (Poszumy Bajkału, Ulicą i drogą), choć twórczość własna Józefa pozostała mniej znana od jego wybitnych tłumaczeń.