Zbrodnia i kara (oryg. "Преступление и наказание") to powieść autorstwa rosyjskiego pisarza Fiodora Dostojewskiego, po raz pierwszy opublikowana w 1866 roku w czasopiśmie "Russkij Wiestnik". Jest to jedno z najważniejszych dzieł literatury światowej, uważane za pierwszą wielką powieść dojrzałego okresu twórczości Dostojewskiego. Powieść, napisana po powrocie autora z dziesięcioletniego zesłania na Syberię, jest głębokim studium psychologicznym i moralnym.
Głównym bohaterem "Zbrodni i kary" jest Rodion Raskolnikow, ubogi były student prawa, mieszkający w Petersburgu. Raskolnikow, buntując się przeciw niesprawiedliwości świata, decyduje się zamordować starą lichwiarkę, wierząc, że pieniądze uzyskane z tego czynu pozwolą mu wyjść z biedy i zrealizować wielkie cele. Przestępstwo to ma być również testem jego teorii, że wybitni ludzie mają prawo popełniać zbrodnie, jeśli prowadzi to do wyższych celów. Jednak po dokonaniu morderstwa, Raskolnikow zmaga się z ogromnym poczuciem winy, paranoją i moralnym zamętem.
Raskolnikow zabija lichwiarkę, uderzając ją siekierą, ale w trakcie zbrodni zmuszony jest także zabić jej siostrę Lizawietę, która przypadkowo pojawia się na miejscu zdarzenia. Mimo że udaje mu się uciec niezauważonym, nie potrafi racjonalnie myśleć i ukrywa łupy w pobliskiej bramie. Jego czyn prowadzi do psychicznego wyczerpania, choroby oraz gorączki, a wewnętrzne rozterki i lęk przed odkryciem powodują dalszą degradację jego stanu psychicznego.
W powieści istotny jest również wątek Soni Marmieładowej, młodej kobiety zmuszonej do prostytucji z powodu trudnej sytuacji materialnej. Sonia, której macochą jest Katarzyna Iwanowna, jest kluczową postacią w życiu Raskolnikowa. To właśnie dzięki jej miłości i wsparciu Raskolnikow zaczyna dostrzegać szansę na odkupienie. Sonia podąża za nim na Syberię, gdzie Raskolnikow zostaje zesłany na osiem lat katorgi po przyznaniu się do zbrodni.
Powieść kończy się przemianą wewnętrzną Raskolnikowa, który początkowo nie odczuwa skruchy za swój czyn, ale ostatecznie, pod wpływem miłości Soni, zaczyna rozumieć głębsze znaczenie swojej zbrodni i możliwości odkupienia. "Zbrodnia i kara" to nie tylko opowieść o moralnych i psychologicznych konsekwencjach zbrodni, ale również głęboka analiza ludzkiej natury, moralności i potencjału do zmiany.