Bohaterowie literaccy - podobnie jak prawdziwi, żywi ludzie - nie są bytami stałymi, charakteryzującymi się raz nadanym im zbiorem cech. Podlegają oni także licznym zmianom charakteru i osobowości, na które często mają wpływ trudne sytuacje, w jakiej postaci danego dzieła są przez autora stawiane. Sytuacje graniczne, cierpienie, ból, strata, ale także ogromne szczęście, spełnienie marzeń czy osiągnięcie ambitnego celu po wielu trudach i przeszkodach - wszystko to ma wpływ na przemianę wewnętrzną danego bohatera literackiego. Może ona być mniej lub bardziej widoczna i dramatyczna, a czasami dokonuje się w zupełnej ciszy, nie będąc dostrzeżoną przez innych. Obrazy przemiany wewnętrznej bohaterów odnaleźć można w takich dziełach jak “Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego czy “Potop” Henryka Sienkiewicza.
“Zbrodnia i kara” ukazuje przemianę wewnętrzną Rodiona Raskolnikowa, który zmienia się pod wpływem dramatycznych wydarzeń, które sam bohater zapoczątkowuje. Uznaje się on bowiem za jednostkę wybitną, stojącą ponad prawem i moralnością, której wolno popełniać czyny wykraczające daleko poza ramy kodeksu etycznego przeciętnego człowieka. Musi on bowiem dokonywać czynów wielkich, a te nie mogą być ograniczone zwykłą moralnością i zasadami, do których stosują się zwykli śmiertelnicy. W związku z tą teorią Raskolnikow morduje więc starą lichwiarkę oraz jej siostrę i jest początkowo przekonany, że jego czyny były słuszne i dopuszczalne. Szybko okazuje się jednak, że Raskolnikow mylił się i żadna wielkość czy wyjątkowość nie są usprawiedliwieniem morderstwa, nie zapobiegają też one wyrzutom sumienia. Raskolnikow pod wpływem popełnionych zbrodni przechodzi wewnętrzną przemianę i zaczyna rozumieć, jak wielkie były jego winy. Dręczą go także niespodziewane wyrzuty sumienia, które udowadniają mu, że jego postępowanie nie było słuszne. Przemianę Raskolnikowa wspiera także jego ukochana, Sonia, która tłumaczy mu, jak wielkich grzechów się dopuścił i chce, by Raskolnikow przyznał się do winy i odpokutował za nie. Ostatecznie przemiana wewnętrzna Raskolnikowa dopełnia się i ten akceptuje fakt, że jest zbrodniarzem, który zasługuje na ukarania zgodnie z ogólnie pojmowaną ludzką moralnością oraz prawem. Przyznaje się do swoich win, co powoduje u niego ogromną ulgę. Raskolnikow akceptuje też swoją karę, jaką jest wywózka na Sybir i odbywa ją bez skargi. Na Syberii jest już on zupełnie innym człowiekiem od tego, którego czytelnik poznaje na początku powieści. Przechodzi wewnętrzną przemianę i zmienia swoje podejście do świata i ludzi.
Innym bohaterem, który przechodzi gruntowną, wewnętrzną przemianę, jest znany z “Potopu” Henryka Sienkiewicza Andrzej Kmicic. Początkowo czytelnik poznaje go jako awanturnika, człowieka gwałtownego, porywczego i nastawionego na egoistyczne spełnianie własnych zachcianek i kaprysów, bez oglądania się na innych. To młody człowiek, ale już doświadczony żołnierz, który nie uznaje kompromisów. Bierze to, co chce. Takim poznaje go także jego ukochana, Oleńka Billewiczówna i stanowczo potępia ona postawę Kmicica. Ten zaś z kolei wplątuje się w wydarzenia wielkiej wagi w trakcie potopu szwedzkiego i ostatecznie staje po stronie zdrajców ojczyzny, jakimi są Radziwiłłowie. Te nieszczęsne wydarzenia, połączone z miłością do Oleńki (która jej nie odwzajemnia ze względu na gwałtowny charakter Kmicica) sprawiają, że bohater zaczyna doświadczać wewnętrznej przemiany charakteru. Chce on przede wszystkim odpokutować swoje winy wobec ukochanej i ojczyzny, którą zdradził. Poświęca się więc w trakcie obrony Jasnej Góry, by ocalić kraj i zmazać plamę na swoim honorze. Symbolicznie zmienia także swoje imię i przyjmuje miano Babinicza, by odciąć się do grzechów dawnego Kmicica. Od tego momentu zmienia się on z awanturnika i buntowniczego ducha w oddanego żołnierza Rzeczypospolitej, broniącego ojczyzny i gotowego poświęcić dla niej własne szczęście, a nawet życie. Wyzbywa się on swojej pychy, buntowniczości i impulsywnych zrywów, a zamiast tego uczy się pokory i opanowania. W efekcie Kmicic z początku powieści w niczym nie przypomina tego, z którym czytelnik obcuje na końcu historii. Są to dwie zupełnie inne osoby, co dostrzegają także inni bohaterowie oraz ukochana Kmicica, Oleńka, która całkowicie zmienia o nim swoje zdanie i odwzajemnia jego miłość. Kmicic na kartach powieści dojrzewa więc jako bohater, rozumie swoje błędy i stara się je odpokutować i wynagrodzić pokrzywdzonym. W zamian zostaje doceniony przez swoich towarzyszy, a także bierze ślub ze swoją ukochaną, która wcześniej darzyła go szczerą niechęcią. Przemiana Kmicica zostaje więc mu wynagrodzona.
Przemiana wewnętrzna bohaterów literackich jest więc częstym zabiegiem i poświęcone są jej całe historie konkretnych postaci. Najczęściej bohater z początku powieści oraz z jej końca to dwie zupełnie inne osoby. Wewnętrzna przemiana bohaterów zazwyczaj odbywa się z korzyścią dla nich - rozumieją oni swoje błędy, przyznają do winy, a dzięki temu ich charaktery zmieniają się na lepsze.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.