Powieść Fiodora Dostojewskiego „Zbrodnia i kara” po raz pierwszy ukazała się w 1866 roku. Biorąc pod uwagę realia drugiej połowy XIX wieku, była dziełem nowatorskim. Wywarła nawet wpływ na literaturę kolejnych epok.
Dostojewski był jednym z pionierów realizmu psychologicznego. Na pierwszym planie znajduje się głęboka analiza psychologiczna bohaterów. Chociaż akcja powieści koncentruje się wokół popełnionej przez Raskolnikowa zbrodni, utworu nie można powieścią kryminalną. Dostojewski skoncentrował się na uczuciach i przemyśleniach bohaterów. Ukazał, co może się dziać w umyśle mordercy. Raskolnikow nie był jednowymiarowym, nieinteresującym bohaterem. Przeszedł przemianę duchową z cynika i ateisty w kochającego, pokornego mężczyznę. Był rozdarty wewnętrznie między wrażliwością, którą z pewnością posiadał oraz przekonaniem o własnej wyższości nad ogółem społeczeństwa.
Autor do minimum ograniczył też komentarze ze strony narratora. Chociaż akcja powieści w dużej mierze skupia się wokół dylematów moralnych, Dostojewski unikał pouczania czytelnika. Chciał, żeby odbiorcy wyciągnęli z opisanych wydarzeń własne wnioski. „Zbrodnię i karę” można więc określić mianem powieści polifonicznej. Autor oddał głos bohaterom. Czytelnik mógł poznać świat z ich perspektywy. Nie tylko Raskolnikow był skomplikowaną postacią o pogłębionej charakterystyce. Jego ukochana, Sonia Marmieładow, pracowała jako prostytutka, a jednocześnie była skromną, miłosierną dziewczyną, która czerpała siłę z wiary w Boga. Jej ojciec był alkoholikiem i zdawał sobie sprawę, że niszczy życie rodzinie, a jednak nie potrafił przestać pić. Dostojewski poruszył też kontrowersyjny temat pociągu do nieletnich dziewcząt, a nawet dzieci, na przykładzie Arkadiusza Swidrygajłowa. Można powiedzieć, że autor stworzył nowy typ bohatera, posiadającego skomplikowaną osobowość i znajdującego się gdzieś na pograniczu snu i jawy.
„Zbrodnia i kara” ukazała się w XIX wieku, a jej tematyka wciąż pozostaje aktualna. Akcja powieści koncentruje się wokół motywu zbrodni. Rozważania Dostojewskiego na temat problemów psychicznych u morderców oraz czynienia krzywdy w imię wymyślonej przez siebie ideologii, można odnieść również do przestępstw i tragedii, dziejących się w XXI wieku. Z opisanych wydarzeń płyną uniwersalne wnioski. Nikt nie ma prawa decydować o życiu lub śmierci drugiego człowieka. Raskolnikow przekonał się, że nie należy dzielić ludzi na lepszych i gorszych.
Autor opisał również rolę religii w życiu człowieka. Początkowo, Rodion był ateistą. Jego poglądy zmieniły się jednak pod wpływem znajomości z Sonią Marmieładow oraz paradoksalnie, na skutek popełnionego czynu. Raskolnikow nawrócił się i zaczął czerpać siłę z wiary, podobnie jak jego ukochana Sonia. Powieść skłania więc również do przemyśleń na temat duchowości.
Wpływu powieści Dostojewskiego można dopatrywać się też w innych tekstach kultury. Autor opisał XIX-wieczny Petersburg z dość pesymistycznej perspektywy. Bohaterowie w znacznej większości należeli do biedoty, dlatego Dostojewski skoncentrował się na nędzy, chorobach, uzależnieniach i prostytucji. Podobne motywy pojawiają się w twórczości Emila Zoli („Nana”, „Germinal”), który opisywał rynsztoki i domy publiczne, szeroko czerpiąc z biologizmu. Podobnie jak Dostojewski, poświęcił wiele uwagi miastom („Rzym”, „Paryż, „Lourdes”).
Ech twórczości Dostojewskiego można dopatrywać się też w dziełach Josepha Conrada. W powieści zatytułowanej „Lord Jim” również poruszył motyw zbrodni i kary. Morałem utworu jest przypomnienie o kluczowej roli honoru w życiu człowieka. Podobne wnioski mogą wyciągnąć ze „Zbrodni i kary”. Raskolnikow przyznał się do winy i postanowił ponieść konsekwencje swoich czynów. Kontynuacji poglądów Dostojewskiego możemy dopatrywać się również w powieściach psychologicznych, skoncentrowanych na motywach działania człowieka. Jako polski przykład może posłużyć „Granica” Zofii Nałkowskiej.
„Zbrodnia i kara” na dobre zapisała się w kanonie światowej literatury. Porusza uniwersalną tematykę, a Dostojewski wywarł widoczny wpływ na twórczość innych artystów.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:12.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.