Nad Niemnem – społeczno-obyczajowa powieść pozytywistyczna autorstwa Elizy Orzeszkowej, wydana w 1888 roku. Powieść, składająca się z trzech tomów, przedstawia panoramiczny obraz polskiego społeczeństwa drugiej połowy XIX wieku, z wyraźnym nawiązaniem do wydarzeń powstania styczniowego. Powieść zdobyła ogromną popularność, przekraczając oczekiwania autorki, jednak wzbudziła też zainteresowanie cenzury, co spowodowało wstrzymanie planowanego czwartego wydania w 1890 roku.
Akcja powieści toczy się na Grodzieńszczyźnie, głównie w majątku Korczyn Benedykta Korczyńskiego, Olszynce – majątku Kirłów, Osowcach – pałacu Andrzejowej Korczyńskiej oraz w zaścianku Bohatyrowicze. Pierwowzorem Korczyna były Miniewicze, majątek Kamieńskich. Wydarzenia rozgrywają się między czerwcem a sierpniem 1886 roku. Powieść wykorzystuje podwójną perspektywę czasową, łącząc teraźniejszość z przeszłością, która jest przywoływana we wspomnieniach bohaterów i opowieściach narratora.
Jednym z głównych motywów powieści jest powstanie styczniowe, wprowadzone poprzez motyw Mogiły, leśnego uroczyska będącego grobem 40 powstańców. Powieść porusza także temat mezaliansu, przedstawionego w legendzie o Janie i Cecylii oraz poprzez relacje między innymi bohaterami, takimi jak ślub Justyny Orzelskiej i Jana Bohatyrowicza. Kolejnym ważnym motywem jest kwestia kobieca, ukazana poprzez różnorodne postacie kobiece, od rozleniwionej Emilii Korczyńskiej po dojrzałą i odpowiedzialną Justynę Orzelską.
Bohaterowie powieści to przedstawiciele różnych warstw społecznych. Rodzina Bohatyrowiczów (Anzelm, Janek, Fabian) reprezentuje prosty, chłopski styl życia, pełen folklorystycznych elementów i głęboko zakorzenionych tradycji. Benedykt Korczyński, zmagający się z samotnością i trudnościami życia, jest postacią tragiczną. Jego syn, Witold Korczyński, jest natomiast uosobieniem młodego pokolenia, wierzącego w odrodzenie narodu.
Nad Niemnem pozostaje jednym z najważniejszych dzieł polskiej literatury, ukazującym kompleksowy obraz społeczeństwa XIX wieku oraz istotne dla tego czasu problemy społeczne i narodowe.