Jednym z popularniejszych motywów, wykorzystywanych przez twórców różnych epok, był motyw zbrodni i kary. Szczególne zainteresowanie wzbudził on wśród twórców polskiego romantyzmu. Jego źródła dopatrywać się można w fascynacji ludowością oraz swego rodzaju ludowym pojmowaniem moralności i etyki, które były w oczach romantyków uniwersalne i autentyczne. Przykładem dzieła, które posługuje się motywem zbrodni i kary, jest “Balladyna” - dramat autorstwa Juliusza Słowackiego. Jednak nie tylko polscy romantycy snuli rozważania dotyczące tego zagadnienia. Całą powieść poświęcił mu bowiem rosyjski pisarz, Fiodor Dostojewski, który nawet nazwał swoje dzieło “Zbrodnia i kara”. Oba dzieła próbowały określić, jak w świecie funkcjonują te pojęcia i w jaki sposób wpływają one na ludzkie życie oraz co tak naprawdę jest zbrodnią, a co karą.
W “Balladynie” Słowackiego motyw zbrodni i kary wyraźnie ukazany jest w historii głównej i tytułowej bohaterki utworu. Balladyna jest bowiem osobą żądną władzy i przywilejów, chce opuścić wiejską chatę i rozpocząć lepsze życie. Gdy więc pojawia się taka możliwość - wraz z osobą rycerza Kirkora - bez wahania morduje młodszą siostrę, w obawie, by ta nie odebrała jej potencjalnego małżonka. Jest to pierwszy z licznych grzechów Balladyny, które popełnia ona w drodze na szczyt władzy. Zdradza ona swego męża, doprowadza do jego śmierci, morduje kochanka - Fon Kostryna - i wypiera się starej matki, która dla córki zrobiłaby wszystko. Balladyna ostatecznie sięga po tron i w finale utworu musi osądzić grzechy, które popełniła, nie wiedząc, że wydaje wyrok na samą siebie. Bohaterka trzykrotnie wyznacza sobie wyrok śmierci, a po ostatnim z nich zostaje rażona piorunem. Wszystkie jej zbrodnie zostają więc sprawiedliwie ukarana przez siłę wyższą, która zdecydowała się wymierzyć na Balladynie wyrok. Dramat Słowackiego pokazuje więc czytelnikowi, że żadne grzechy nie zostaną pominięte i zapomniane. Wszystkie winy będą w pewnym momencie sprawiedliwie osądzone, nawet jeśli zbrodniarz sądzi już, że mu się upiekło. Sprawiedliwość jest więc w tym utworze konceptem siły wyższej, rozciągającej swoje działanie na wszystkich bohaterów, którzy nie są w stanie przed nią uciec. Słowacki pokazuje też, że cel spełniony za wszelką cenę, do którego dąży się po trupach, nie przyniesie radości ani satysfakcji. Nie można radować się bowiem czymś, co zostało zdobyte siłą i przemocą, naznaczone zbrodnią i zbrukane nią. Za takie czyny należy się wyłącznie kara, nie zaś satysfakcja i właśnie taki los stał się udziałem Balladyny.
Z kolei w powieści “Zbrodni i kara” Dostojewski podniósł problem moralnej wyższości jednostki wybitnej nad resztą społeczeństwa, co miałoby uprawniać ją do ignorowania obowiązujących praw i kodeksu moralnego. Tak sądzi bowiem o sobie główny bohater jego dzieła - Raskolnikow. Sądzi on, że jest geniuszem i z racji tego ma moralne prawo do czynienia rzeczy wielkich, na przykład mordowania ludzi, których on uznaje za niegodnych życia (jak stara lichwiarka). Raskolnikow uważa także, że gdy popełni zbrodnię jako geniusz, to nie powinien być sądzony według prawa zwykłych ludzi. Morduje więc starą kobietę, sądząc, że jest to czyn w pełni usprawiedliwiony, słuszny i właściwy. Nie czuje on również, że powinien podlegać jakiejś karze. Poglądy Raskolnikowa na temat zbrodni i kary szybko jednak zostają zweryfikowane przez rzeczywistość. Mimo uważania się za jednostkę wybitną, Raskolnikowa szybko dopadają wyrzuty sumienia i powoli zaczynają doprowadzać go do obłędu. Nawet jego tłumaczenie, że miał prawo zabić lichwiarkę, nie działa na jego sumienie. Raskolnikow odczuwa skutki popełnionej zbrodni, nie jest w stanie normalnie funkcjonować, żyje w strachu i paranoi. Jego życie po morderstwie zmienia się w koszmar, który ustępuje dopiero, gdy bohater przyznaje się policjantowi do winy i przyjmuje na siebie karę za popełnioną zbrodnię. Aby odpokutować swoje grzechy, Raskolnikow zostaje zesłany na Syberię. Dopiero to przywraca mu spokój ducha. Dostojewski w swoim dziele ukazał, że nikt, nawet najwybitniejsze jednostki, nie jest ponad prawem i nie ma moralnego przyzwolenia na popełnianie zbrodni. Każdy, kto jest winien jakichś wątpliwych czynów, powinien zostać z nich osądzony i odbyć właściwą dla ich charakteru karę. Nikt samodzielnie nie może decydować, jakie czyny są dozwolone i dobre, a jakie nie, nawet jeśli uważa się za geniusza. Dostojewski pokazał, że motyw zbrodni i kary dotyczy każdego człowieka, a sprawiedliwość zawsze zostanie wymierzona, nawet jeśli tylko przez sumienie osoby popełniającej zbrodnię.
Oba przytoczone dzieła ukazują, że motyw zbrodni i kary jest w literaturze popularny i wykorzystywany na różne sposoby w wielu dziełach. Wspólnym elementem obu utworów jest fakt, że ostatecznie ukazują one to, że żadna zbrodnia nie może pozostać bez kary. Wszystkie winy prędzej czy później zostaną odkryte i stosownie osądzone. Ukazują także, że nie można przy pomocy zbrodni dojść w życiu do moralnego szczęścia i spełnienia.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:24:03.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.