„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej to przykład powieści dojrzałego pozytywizmu, w której wyraża się lęk o przyszłość polskiego społeczeństwa. Dzieło dziewiętnastowiecznej pisarki wynika z ambicji przedstawienia kluczowych wartości pozytywistycznych, stąd podejmuje tematy napięć klasowych, ideału pracy i ziemi oraz klęski powstania styczniowego.
Eliza Orzeszkowa należy do jednej z najważniejszych przedstawicieli pozytywizmu, która pielęgnowała wartości tej epoki niemal w całej swojej twórczości. „Nad Niemnem” jest summą przekonań i doświadczeń, które pisarka zebrała w trakcie swojej kariery.
Większość idei programowych drugiej połowy XIX wieku była zorientowana wokół kultu pracy, stąd ma ona ważne miejsce w powieści. Podstawowymi postulatami pozytywistów była praca organiczna i praca u podstaw, które odnoszą się do przekonania o pracy fizycznej i intelektualnej jako fundamentu życia społecznego. Głównym rzecznikiem tej postawy jest Witold Korczyński, który reprezentuje progresywne podejście do najniższej klasy, przez co wchodzi w konflikt ze swoim ojcem. Witold pragnął, aby chłopi mieli dostęp do edukacji, co uważał za jedyny gwarant poprawy. Orzeszkowa w „Nad Niemnem” pokazuje społeczeństwo jako jeden wspólnie pracujący organizm, który zatruwają konflikty, jak ten między Korczyńskimi i Bohatyrowiczami.
Jednocześnie Witold dba o zachowanie tradycji, stąd zależy mu na podnoszeniu świadomości narodowej wśród innych klas. W końcu jedną z przyczyn upadku powstania styczniowego była niechęć chłopstwa, którzy nie czuli wspólnoty tożsamościowej z przewodniczącą zrywem szlachtą. Niemniej jednak patriotyzm to nie wyłącznie gotowość do walki, ale również codzienna, solidna praca na rzecz wspólnego dobra.
Kolejne założenie programowe polskiego pozytywizmu, które podejmuje Orzeszkowa w „Nad Niemnem” to emancypacja kobiet. Dla wyrażenia tego tematu autorka buduje kontrast między postaciami, jak Emilia Korczyńska, która reprezentuje salonowe życie, bezczynność i moralne zepsucie a Justyną Orzelską jako osobą silną, niezależną i dążącą do samorealizacji przez pracę. Co więcej, drugą z bohaterek wyróżnia się też jako postać odrzucająca tradycyjne role narzucane kobietom, poszukując własnego miejsca w społeczeństwie, w czym pomaga jej znajomość z Jankiem Bohatyrowiczem — kolejnym przedstawicielem pozytywistów.
W powieści Orzeszkowej pozytywnie oceniani są bohaterowie, których działania przynoszą korzyści całemu społeczeństwu, podkreślając tym samym istotę utylitaryzmu jako poglądu, według którego szczęście wspólnoty jest ważniejsze od zadowolenia jednostki.
„Nad Niemnem” realizuje wiele postaw i przekonań bliskich założeniom polskiego pozytywizmu, szczególnie tych dotyczących etosu pracy, znoszenia nierówności klasowych, emancypacji kobiet i patriotyzmu.
Aktualizacja: 2024-08-15 13:33:07.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.