W historii Polski nie brakowało okazji do wykazania się swoją patriotyczną postawą i do stania się obrońcą ojczyzny. Kraj ten bowiem wielokrotnie brał udział w wojnach, był najeżdżany oraz zniewolony przez zaborców na ponad sto lat. Wiele osób w takich chwilach postanowiło bronić swojej ojczyzny i domu - stawały one wówczas do walki o nią, zarówno na niezliczonych polach bitew, jak i przy pomocy innych środków. W związku z tym obrońcy ojczyzny często stawali się także bohaterami literackimi i portretowano ich w licznych dziełach. W zależności od danej epoki i panującego światopoglądu inaczej rozumiano także to pojęcie i na innych bohaterach się skupiano. Przykładami dzieł, w których spotkać można wizerunek obrońców ojczyzny, są powieści takie jak „Potop” Henryka Sienkiewicza, „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej oraz „Dziady” Adama Mickiewicza.
W „Potopie” Henryka Sienkiewicza patrioci muszą bronić swojej ojczyzny przed Szwedami. Ich najazd jest właśnie określany jako potop szwedzki. Przeszli oni przez cały kraj, bezwzględnie mordując, rabując oraz gwałcąc. Sienkiewicz opisuje jednak to wydarzenie w celu pokrzepienia serc i ukazania wielkiego polskiego zwycięstwa nad wrogiem.
Podobnie skonstruowany jest wizerunek obrońców ojczyzny, którymi są tacy bohaterowie jak Kmicic, Zagłoba czy pan Wołodyjowski. Opisywani są oni jako ludzie wielkiego formatu, poświęcający się dla ojczyzny i nie wahający się nawet sekundy, gdy grozi jej niebezpieczeństwo. Wyjątkiem jest Kmicic, awanturnik i hulaka, który musi najpierw się zmienić, by móc stać się patriota, jednak gdy przemiana ta się dokonuje, to jest on skłonny do oddania swojego życia za Polskę. Jednak Sienkiewicz opisuje także obronę ojczyzny jako wielką przygodę, wspaniałe doświadczenie, które ma zmotywować naród do walki o swoją wolność.
Obrońcy ojczyzny są więc pełni życia, gotowi na kolejne wyzwania i są także oddani królowi. Są oni częścią wielopokoleniowej tradycji patriotycznych postaw i obyczajów, dlatego walka o wolność swojego kraju zdaje się im być czymś naturalnym. Opisywani są oni przez Sienkiewicza jak bohaterowie, a ich czyny są niezwykle odważne, szlachetne i pełne dobrych intencji. Są jak rycerze z baśni, mężni i kierujący się konkretnym kodeksem moralnym. Ich zachowanie może stanowić przykład dla reszty społeczeństwa, ponieważ zawiera ono w sobie wszystkie zalety, jakie powinien mieć prawdziwy obrońca ojczyzny.
W powieści „Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa umieściła wspomnienie obrońców ojczyzny, którzy polegli, walcząc o jej wolność w trakcie powstania styczniowego. Nie odniosło ono sukcesu, jednak pamięć o jego uczestnikach jest w świecie wykreowanym przez Orzeszkową wciąż żywe, a pamięć o nich pielęgnowana przez wciąż żyjących członków ich rodzin. Symbolem tego jest mogiła powstańcza, wciąż odwiedzana przez osoby pochodzące z różnych środowisk.
Obrońcy ojczyzny złączyli się bowiem w tym bohaterskim zrywie, nie zwracając uwagi, czy pochodzą ze szlachty czy też z chłopstwa. Ich walka o wolność Polski była ponad podziałami klasowymi. W pamięci społeczeństwa żyją oni wciąż jako bohaterowie, którzy poświęcili swoje życie, by odzyskać utraconą niepodległość swojej ojczyzny. Jest to widoczne zwłaszcza wśród przedstawicieli starszego pokolenia, które na własne oczy widziało ich zmagania z zaborcą. Orzeszkowa opisuje ich jak prawdziwych bohaterów, mężnych i szlachetnych, którzy wierzyli w sprawę, o którą walczyli. Nie musieli oni wygrać, by być traktowani w ten sposób. Miejsce wśród narodowych bohaterów zapewniło im już samo ich poświęcenie, powstanie bowiem pochłonęło wiele niewinnych żyć. W dziele Orzeszkowej zapewniło im ono miejsce w narodowych mitach i opowieściach. Zawsze będą stawać w jednym rzędzie z wieloma innymi obrońcami ojczyzny, jako ci, którzy kochali ją tak bardzo, że umarli za jej wolność.
Zupełnie inny przykład obrońcy ojczyzny funkcjonował za to w romantyzmie, co pokazuje dramat „Dziady” autorstwa Adama Mickiewicza. Tam obrońcą ojczyzny jest wybitna jednostka, Konrad, który staje się przewodnikiem duchowym narodu. Bierze ona na swoje barki cierpienie całego społeczeństwa i chce ponosić odpowiedzialność za jego zbawienie. Konrad uważa, że tylko taka postawa, która przypomina śmierć Mesjasza na krzyżu, jest w stanie zbawić Polskę i zwrócić jej utraconą niepodległość. Nie jest to postawa wspólnej obrony ojczyzny, raczej poświęcenie jednostki, charakterystyczna dla sylwetki bohatera romantycznego. Obrońca ojczyzny, według przekonania romantyków, musiał być kimś wybitnym i genialnym, a jego niezwykłe talenty miały się przyczynić do uratowania całego narodu.
Wizerunek obrońców ojczyzny zmieniał się więc wraz z epokami. Inaczej opisywano ich w czasach romantyzmu, a inaczej, gdy nastał pozytywizm. Zawsze on był jednak istotną częścią literatury i autorzy chętnie opisywali wszelkich bohaterów narodowych, przypisując im najczęściej same zalety, takie jak odwaga, poświęcenie, szlachetność czy patriotyzm. Kreując takie wizerunki, działali także na nastroje w społeczeństwie oraz przyczyniali się do tworzenia mitów oraz legend narodowych.
Aktualizacja: 2022-09-13 20:51:36.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.