„Nad Niemnem” to jedna z najważniejszych powieści autorstwa Elizy Orzeszkowej. Opowiada ona o losach mieszkańców terenów położonych nad tytułowym Niemnem. Autorka opisała losy postaci z różnych klas społecznych, poruszyła też zagadnienie niepodległościowe oraz wspomnienia powstania styczniowego. Opisywała problemy istotne dla współczesnego jej społeczeństwa. W związku z tym w „Nad Niemnem” pojawia się wiele ważnych motywów literackich.
Spis treści
Jednym z najważniejszych opisanych motywów jest ten związany z tytułową rzeką, czyli Niemnem. To tam upływa właśnie życie głównych bohaterów powieści. Sama zaś rzeka reprezentuje też motyw przemijania życia i zmiany czasów, tego, jak ludzie też zmieniają się i dojrzewają. Rzeka jest jednocześnie zmienna i stała, a w życiu wszystko nieustannie płynie. Płynący Niemen codziennie o tym przypomina. Rzeka ukazuje też zjednoczenie narodowe oraz społeczne.
Bohaterowie powieści bardzo wiele uwagi i czasu poświęcają wątkowi miłości. Najważniejsze uczucie łączy ze sobą głównych bohaterów powieści, czyli Justynę Orzelską i Janka Bohatyrowicza. To ich miłość napędza głównie całą fabułę. Miłość pojawia się też w historii Marty Korczyńskiej i Anzelma Bohatyrowicza. Przeciwieństwem miłości jest romans Justyny z Zygmuntem Korczyńskim. Orzeszkowa dzięki temu podkreśla, jak ważne jest to uczucie w życiu każdego człowieka i nic go nie jest w stanie zastąpić. Innym przykładem prawdziwej miłości jest związek Jana i Cecylii.
Orzeszkowa dba też o wątek związany z powstaniem styczniowym. Akcja dzieje się kilkadziesiąt lat po jego wybuchu i upadku, zatem wydarzenia te pojawiają się we wspomnieniach tych bohaterów, którzy brali udział w walkach. Mimo różnic klasowych rodziny z tej okolicy łączy jedna okoliczność, a mianowicie utrata kogoś bliskiego w powstaniu. Orzeszkowa pokazuje, jak ten zryw niepodległościowy wpłynął na ludzi i jak zapisał się w ich pamięci. Przykładem tego jest między innymi mogiła powstańców, wciąż pielęgnowana i odwiedzana.
Z motywem powstania styczniowego wiąże się też motyw patriotyzmu. Większość bohaterów jest bowiem przywiązana do swojej ojczyzny, mimo iż znajduje się ona pod zaborami. Pielęgnuje się pamięć o jej historii i wartościach. Z tego powodu Benedykt Korczyński nie chce sprzedać obcym swojej rodzinnej ziemi i lasu, gdzie znajduje się mogiła powstańcza. Potępione zostają takie postaci jak Zygmunt Korczyński, które nie cenią patriotyzmu oraz swojej ojczyzny. Ich postawa zostaje ukazana jako godna pogardy i krytyki.
Bardzo ważny jest w powieści motyw patriotyzmu. Justyna Orzelska zastanawia się nad tym, za kogo wyjść za mąż. Marta Korczyńska żałuje, że w przeszłości odrzuciła oświadczyny Anzelma Bohatyrowicza. Benedykt Korczyński i jego żona Emilia tkwią w nieszczęśliwym małżeństwie pozbawionym miłości i zrozumienia. Małżeństwo jest zatem ukazane jako bardzo ważna część życia ludzkiego i ma znaczący wpływ na to, czy bohaterowie osiągną w życiu szczęście i spełnienie. Orzeszkowa podkreśla, jak ważne jest małżeństwo z prawdziwej miłości, takie jak Justyny Orzelskiej i Janka Bohatyrowicza.
W dziele Orzeszkowa porusza też motyw macierzyństwa. Emilia Korczyńska nie zajmuje się wychowaniem swoich dzieci. Pani Andrzejowa Korczyńska z kolei całe swoje życie poświęca rozpieszczaniu jedynego syna, co w efekcie czyni z niego złego człowieka. Z kolei Maria Kirłowa kocha swoje dzieci, dba o nie, poświęca się dla nich i robi wszystko, by były one dobrymi osobami.
W związku z często nieszczęśliwą miłością, bohaterowie cierpią z powodu samotności. Przykładem jest między innymi Marta Korczyńska czy nawet Janek Bohatyrowicz. Justyna Orzelska czuje się opuszczona po tym, jak porzucił ją po zakończeniu romansu Zygmunt Korczyński. Emilia czuje się samotna w małżeństwie, bo Benedykt nie spełnia jej oczekiwań. Postaci cierpią z powodu różnie motywowanej samotności i próbują sobie z nią radzić na różne sposoby.
Bardzo ważny jest motyw konfliktu pokoleń. Reprezentują go przede wszystkim Benedykt Korczyński i jego syn, Witold. Benedykt patrzy na prowadzenie gospodarstwa według starych metod, a Witold pragnie je unowocześnić, wyznaje modne wtedy pozytywistyczne poglądy, czego Benedykt początkowo nie potrafi pojąć. Z czasem jednak godzi się ze swoim synem i zaczyna go rozumieć. Przykładem konfliktu pokoleń jest też Andrzejowa Korczyńska oraz Zygmunt i ich spór o pamięć o powstaniu.
Część wydarzeń rozgrywa się w Korczynie, Olszynce czy Osowcach, zatem obecny jest motyw szlacheckiego dworku. Pojawia się szczegółowy opis takich miejsc, przybliża to, jak wyglądało w nich codzienne życie. Zauważa, że widoczne jest już w nich pewne zubożenie i postępujący upadek stanu, jakim była szlachta. Na przykład Benedykta już właściwie nie stać na utrzymanie rodzinnego majątku.
Pojawia się też opis przyrody, zatem Orzeszkowa wprowadza motyw arkadii. Jest to sielski krajobraz krainy położonej nad Niemnem. Te piękne tereny służą jako tło opisywanych przez nią wydarzeń.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.