„Nad Niemnem” to jedna z najważniejszych powieści autorstwa Elizy Orzeszkowej, która opowiada o losach mieszkańców Grodzieńszczyzny, należącej wówczas do zaboru rosyjskiego. To historia o wielu wątkach, stąd również znaleźć w niej można realizację kilku popularnych motywów literackich.
Spis treści
Jednym z najważniejszych opisanych motywów jest ten związany z tytułową rzeką, czyli Niemnem. Właśnie w jej okolicach upływa życie głównych postaci. Jednocześnie jest ona pełnoprawną bohaterką, która łączy wątki historyczne wspomniane na kartach powieści ze współczesnością, symbolizując stałość i przemijalność rzeczy. Niemen to tylko fragment przyrody, którą opisuje Orzeszkowa na kartach powieści. Bogaty krajobrazy Grodzieńszczyzny jest uosobieniem harmonii, której poszukują bohaterowie.
Miłość w „Nad Niemnem” jest ukazana w różnych aspektach, napędzając fabułę. Najważniejsze uczucie łączy ze sobą główne postaci powieści, czyli Justynę Orzelską i Janka Bohatyrowicza. Symbolizuje ono związek różnych światów i pojednanie skłóconych rodzin. W tym przypadku mowa o romantycznej miłości, którą łączy też Martę Korczyńską i Anzelma Bohatyrowicza albo Jana i Cecylię, bohaterów legendy o powstaniu szlacheckiego rodu. Jednocześnie motyw miłości w powieści Orzeszkowej można też odnieść do spraw rodzinnych, przywiązania do tradycji bądź ojczyzny.
Pamięć o przeszłości, szczególnie powstaniu styczniowym, jest kluczowym motywem powieści Orzeszkowej. Jej akcja dzieje się nieco ponad dwadzieścia lat po wybuchu i upadku zrywu niepodległościowego, zatem wydarzenia tego okresu są obecne we wspomnieniach bohaterów starszego pokolenia. Ten motyw symbolizuje trwałość wartości narodowych i patriotycznych, a także konieczność ich pielęgnowania, czego umaterialnieniem jest mogiła powstańców. Przeszłość jest również źródłem tożsamościowym, jak w przypadku legendy o Janie i Cecylii, która stanowi fundament rodu Bohatyrowiczów.
Z powstaniem 1863 roku wiąże się też motyw patriotyzmu. Większość bohaterów Orzeszkowej jest przywiązana do ojczyzny, pielęgnuje pamięć o jej historii i wartościach. Z tego powodu Benedykt Korczyński nie chce sprzedać obcym swojej rodzinnej ziemi i lasu, gdzie znajduje się mogiła powstańcza. Potępione zostają takie postaci jak Zygmunt Korczyński, które mają poglądy kosmopolityczne, lekceważąc idee tożsamości narodowej.
W swojej powieści Orzeszkowa podkreśla, jak istotną wartością w życiu człowieka jest małżeństwo oparte o prawdziwą miłość i wzajemny szacunek, czego przykładem ma być wspomniany już związek Justyny i Jana. Temu szczęściu przeciwstawione jest małżeństwo Benedykta i Emilii Korczyńskich, w którym brak uczuć i porozumienia.
Bardzo ważny jest motyw konfliktu pokoleń. Reprezentują go przede wszystkim Benedykt Korczyński i jego syn, Witold. Benedykt prowadzi gospodarstwo według przestarzałych przyzwyczajeń, a Witold pragnie je unowocześnić. Młodzieniec jest gorliwych wyznawcą pozytywistycznych poglądów, których Benedykt początkowo nie potrafi zrozumieć, ale z czasem dostrzega w synu własne cechy, co pozwala im się pojednać. Odmiennym przykładem konfliktu pokoleń jest też Andrzejowa Korczyńska oraz Zygmunt i ich spór o pamięć o powstaniu.
Część wydarzeń rozgrywa się w Korczynie, Olszynce czy Osowcach, które reprezentują dworki szlacheckie. W powieści pojawiają się szczegółowe opisy tych miejsc, przybliżają to, jak wyglądało w nich codzienne życie. Niemniej można zauważyć też widoczne ślady zubożenia szlachty, które symbolizują postępujący upadek stanu.
Praca na roli jest jednym z centralnych motywów powieści. Orzeszkowa przedstawia ją jako wartość samą w sobie, podstawę wspólnoty i tożsamości narodowej, która pozwala utrzymać więź z naturą i kontynuować tradycje przodków.
Ziemia w powieści to nie tylko środek do życia, ale też symbol ciągłości pokoleń. Zarówno Benedykt Korczyński, jak i też Anzelm Bohatyrowicz — najważniejsi przedstawiciele obu rodzin — są silnie związani z ziemią. W ten sposób Orzeszkowa próbowała podkreślić konieczność dbania o ojcowiznę, która zostanie przekazana w ręce przyszłych pokoleń.
Aktualizacja: 2024-08-20 20:14:21.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.