Pozytywizm to epoka, w której wiele uwagi poświęcano problemom klasowym. Społeczeństwo było wtedy bardziej niż obecnie rozwarstwione i podzielone na klasy takie jak arystokracja, szlachta, mieszczaństwo czy chłopstwo. W związku z tym twórcy literatury z tego okresu także często pochylali się nad tym zagadnieniem i portretowali poszczególne grupy, często też podkreślając ich zalety, czy jednak krytykując wady. W związku z tym można prześledzić, jaki obraz arystokracji powstał w takich dziełach jak „Lalka” Bolesława Prusa i „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej.
W „Lalce” Prusa arystokracja ma spore grono przedstawicieli. Należy do nich między innymi Izabela Łęcka wraz z ojcem, Tomaszem Łęckim, prezesowa Zasławska czy Starski. W większości przypadków postaci te żyją w przekonaniu, że ich urodzenie sprawia, że są naturalnie lepsi od innych. Łęcka nie widzi w Wokulskim kandydata do swojej ręki, ponieważ ma on złe pochodzenie.
Szlachta u Prusa zajmuje się błahymi sprawami, spędza czas na rozrywkach i nie wie, czym jest ciężka praca. Ich wyższość jest powierzchowna, opiera się na przykład o znajomość dobrych manier, literatury czy sztuki. Jednak arystokracja nie wnosi do społeczeństwa żadnej wartości, a na dodatek nie umie dbać nawet o własne finanse, o czym świadczy sytuacja Tomasza Łęckiego.
Można zatem powiedzieć, że arystokraci są oderwani od rzeczywistości, prowadzą próżniaczy i pasożytniczy tryb życia. Prus krytykuje tę grupę społeczną, bezlitośnie wytykając ich wady, szczególnie jaskrawe na tle pozytywistycznych poglądów, kiedy to uznano pracę za najwyższą wartość i sposób na odzyskanie niepodległości. Na tym tle wyróżnia się jedynie prezesowa Zasławska ze swoją działalnością dobroczynną i wzorowo prowadzonym majątkiem ziemskim.
Podobnie niekorzystny obraz arystokracji można wskazać u Elizy Orzeszkowej w „Nad Niemnem”. Tę grupę społeczną reprezentują tam tak jednoznacznie negatywne postaci jak Zygmunt Korczyński, Teofil Różyc czy Emilia Korczyńska. Oni również ze wszystkich sił unikają obowiązków i ciężkiej pracy. Nie szanują ojczyzny i tradycji, wolą bywać w wielkim świecie i kosztować jego rozrywek. Ich życie nie ma sensu, do niczego nie dążą, nie mają motywacji, nikomu nie pomagają. Są w pełni zależni od pracy innych, a ich życie mija na spotkaniach towarzyskich, zabawach, a w przypadku Teofila Różyca także na pogrążaniu się w uzależnieniu od morfiny. Emilia Korczyńska z kolei spędza każdy dzień na lekturze romansów, wyobrażając sobie, że jej życie wygląda zupełnie inaczej.
Arystokracja nie wie, jak wygląda prawdziwe życie i funkcjonuje w nierzeczywistej fantazji, która nie ma szans się spełnić. Zygmunt i Emilia zajmują się sztuką, czyli malarstwem i literaturą, ale nie ma w tym żadnej wartości, Zygmunt nie maluje pięknych obrazów, a Emilia nie wyznaje się na prawdziwie ważnych książkach. Wszystko jest tu bardzo płytkie i pozbawione znaczenia, tak jak całe ich życie. U Orzeszkowej zatem arystokracja to ludzie wykorzystujący pracę innych, leniwi i nieodpowiedzialni. Ocenia ich ona bardzo negatywnie.
Ocena arystokracji w „Lalce” Prusa i „Nad Niemnem” Orzeszkowej nie pozostawia wątpliwości co do tego, jaki był odbiór tej grupy społecznej w czasach pozytywizmu. Bezlitośnie wytknięto w tych dziełach wszystkie wady arystokratów.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.