Eliza Orzeszkowa to jedna z najbardziej znanych osób, które tworzyły w epoce pozytywizmu. Jednym z jej słynnych dzieł, które na stałe weszło do kanonu i historii literatury polskiej, jest bez wątpienia „Nad Niemnem”. Autorka opisuje tam wiele zagadnień istotnych dla współczesnego jej społeczeństwa, buduje jego rozległą panoramę i wspomina o wydarzeniach, które je ukształtowały. W związku z tym w powieści pojawia się zatem wspomnienie nieudanego powstania styczniowego, a wraz z nim też motyw mogiły.
Motyw mogiły jest wyjątkowo istotny dla całej powieści Orzeszkowej. Przede wszystkim pojawia się w wielu wydarzeniach, łączy ze sobą bohaterów, spaja fabułę i zaciera różnice pomiędzy poszczególnymi postaciami. Warto zauważyć też, że w utworze pojawiają się aż dwie mogiły – jedna z nich jest powstańcza, a druga to grób Jana i Cecylii Bohatyrowiczów.
Mogiła Bohatyrowiczów znajduje się pod bardzo starym dębem i jest to właściwie miejsce specyficznego, miejscowego kultu. To nie tylko mogiła, ale też towarzyszący jej mit założycielski rodu Bohatyrowiczów, który jest przekazywany z pokolenia na pokolenie. Kolejni członkowie rodu dbają o tę mogiłę i otaczają ją szczególną troską. Opowieść o Janie i Cecylii to właściwie opowieść o miłości, która pokonała różnice w pochodzeniu i która wiązała się z ciężką pracą. Jej efektem jest właśnie ród Bohatyrowiczów, Jan i Cecylia zostali bowiem docenieni przez samego króla Zygmunta Augusta i teraz ich potomkowie noszą to nazwisko. Samodzielnie zbudowali oni wszystko to, co mieli, a ich życie stanowi prawdziwy wzór dla innych. Mogiła Jana i Cecylii to dla innych miejsce przypominające im o świetności rodu, o jego korzeniach, miejsce, które pozwala budować w sobie tożsamość i uświęca obecność tego rodu właśnie na tej ziemi.
Pojawiająca się też w utworze mogiła powstańcza ma już zupełnie inny charakter. Przede wszystkim powstawała kilkadziesiąt lat temu, nie zaś przed wiekami. Wiązała się ona z wydarzeniami, które pamiętali jeszcze ludzie żyjący w okolicy. W mogile leżeli bowiem powstańcy, którzy poszli walczyć w roku 1863. Wiele rodzin straciło wtedy kogoś bliskiego – tak jak Korczyńscy i Bohatyrowicze. Razem w tym grobie leżą pochowani arystokraci i przedstawiciele zaścianka, co pokazuje, że pewne sprawy łączą ponad podziałami. Pomaga to też w zażegnaniu konfliktu między dworem a zaściankiem. Mogiła i śmierć udowadniają, że tak naprawdę ludzie są równi.
Mogiła jest jednak rzadko odwiedzana, raczej zaniedbana i zapomniana. Przypomina bowiem o bardzo niedawnych i bolesnych doświadczeniach oraz o stracie bliskich. Staje się ona jednak symbolem pojednania w imię wyższych wartości, takich jak wolność czy miłość do ojczyzny. Jest przypomnieniem tego, o co warto walczyć. Ta mogiła także może się przyczynić do budowania wspólnej tożsamości narodowej, tak istotnej w przypadku narodu pozbawionego swojego państwa. Jednoczy społeczeństwo, upamiętnia ofiary i pozostawia niezatarty ślad po tamtych tragicznych wydarzeniach.
Motyw mogiły w powieści „Nad Niemnem” został zatem opisany na różne sposoby i ostatecznie spełnia wiele funkcji. Jest jednak za każdym razem bardzo istotny dla wszystkich bohaterów dzieła, a także dla samej autorki, Elizy Orzeszkowej.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.