Gdy zostanie zadane pytanie o polską epopeję, to z pewnością niemal każdy w ramach odpowiedzi wskaże bez wahania „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Tymczasem warto zauważyć, że w historii literatury polskiej powstały też inne dzieła, które z pewnością można określić takim mianem. Warto pod tym względem przyjrzeć się chociażby pozytywistycznej powieści autorstwa Elizy Orzeszkowej, która została zatytułowana „Nad Niemnem”. Ta ogromna opowieść o losach rodów Korczyńskich oraz Bohatyrowiczów spełnia bowiem wyznaczniki tego gatunku literackiego.
Na początku warto przypomnieć, czym właściwie jest epopeja. Najczęściej w ten sposób określa się długi poemat epicki, który w doniosłej formie opiewa czyny i dokonania bohaterów narodowych. Może to jednak być też większy utwór powieściowy lub też cykl powieści, który przedstawia obraz społeczeństwa w przełomowych dla niego momentach historycznych. To też opis szeregu wydarzeń o doniosłym znaczeniu historycznym czy też społecznym.
Powieść „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej spełnia wiele założeń dzieła, jakim jest epopeja narodowa. Przede wszystkim będzie to ukazanie wydarzeń ważnych, legendarnych i historycznych, a także losów bohaterów. Orzeszkowa opisuje przedstawiciele rodów szlacheckich, czyli grupy społecznej od wieków odgrywających w Polsce ważną rolę. Przedstawiony jest tu też mit założycielski rodu Bohatyrowiczów i historia Jana i Cecylii.
Akcja dzieła Orzeszkowej nawiązuje też do przełomowego wydarzenia historycznego, które zmieniło dalsze losy społeczeństwa. To oczywiście powstanie styczniowe i jego klęska. Autorka wielokrotnie wraca do tamtych chwil, jednak nie ukazuje ich bezpośrednio, a jedynie we wspomnieniach osób, które uczestniczyły w walkach. Orzeszkowa pokazuje też, jakie konsekwencje dla całego społeczeństwa miało powstanie i jego upadek.
Dzięki swojej powieści Orzeszkowa nakreśliła szeroki obraz współczesnego jej społeczeństwa. Ukazała, z jakich grup się ono składało, co je charakteryzowało, dokonała też krytyki poszczególnych klas. Nie pominęła nikogo, zatem w dziele pojawiają się przedstawiciele każdej warstwy społecznej, od arystokracji, aż po zaścianek. Opisane zostają też ich zwyczaje, kultura czy tradycje, dzięki czemu jest to utrwalony obraz polskiego społeczeństwa końca XIX wieku. Mimo to bohaterowie są też bardzo starannie opisani, każdy z nich jest indywidualnością z własną historią i dopracowanym portretem psychologicznym.
Orzeszkowa w powieści stosuje narratora zdystansowanego, wszechwiedzącego i wszechobecnego, dzięki czemu czytelnik ma szansę poznać stanowisko każdej grupy społecznej i perspektywę każdej z postaci. To daje bardzo szeroki i zniuansowany obraz rozgrywających się na kartach dzieła wydarzeń. Można też dzięki temu oceniać każdą z postaci pod względem moralności i słuszności podejmowanych przez nią decyzji.
„Nad Niemnem” wyróżniają też bardzo szerokie i malownicze opisy przyrody. Natura stanowi nie tylko tło wydarzeń, ale jest też bardzo istotna, łączy ze sobą poszczególnych bohaterów i rozmaite wątki. Sam świat przedstawiony jest opisany dokładnie, niemal drobiazgowo i bardzo realistycznie. To daje czytelnikowi szansę na dogłębne zrozumienie go, a także pojawiających się w nim postaci.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.