Okres pozytywizmu kojarzy się z wieloma wspaniałymi dziełami literatury polskiej, które tę epokę reprezentowały. Autorzy chętnie zawierali w swoich tekstach poglądy, jakie wyznawali i jakie wynikały z momentu historycznego, w którym przyszło im żyć. W dziełach Orzeszkowej, Prusa, Sienkiewicza, Konopnickiej czy Asnyka można zatem odkryć charakterystyczne dla pozytywizmu przekonania. Warto zatem pokusić się też o porównanie realizacji założeń pozytywizmu na podstawie tak kanonicznych dzieł jak „Lalka” Bolesława Prusa oraz „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej.
Na początku trzeba przypomnieć, jakie były najważniejsze punkty programu pozytywistów. Należy wymienić tutaj między innymi pracę organiczną, pracę u podstaw, asymilację mniejszości żydowskiej, emancypację kobiet, kult nauki, wiedzy i doświadczenia. Pozytywiści odeszli od romantycznych ideałów, uczuć, silnych emocji, wiary i czerpania z ludowych, fantastycznych przypowieści. Woleli zamiast tego namacalne dowody, ciężką pracę i odbudowę gospodarki zniewolonego kraju zamiast kolejnych zrywów zbrojnych w celu odzyskania niepodległości. Wszystko to pojawia się w powieściach Prusa oraz Orzeszkowej.
Orzeszkowa realizuje wiele ideałów pozytywizmu. Wśród nich można wskazać między innymi pracę u podstaw. Tę myśl reprezentuje sobą postać młodego Witolda Korczyńskiego, bohatera, który pragnie unowocześnić pracę chłopów na gospodarstwie i ma do nich zupełnie inny stosunek niż jego ojciec. Justyna Orzelska z kolei chce kształcić wiejskie dzieci. Benedykt Korczyński, jako patriota, z kolei realizuje ideał pracy organicznej. Wiele bohaterek Orzeszkowej można nazwać emancypantkami, uniezależniają się bowiem od wpływu mężczyzn i samodzielnie nadają kształt swojemu życiu. Przykładem takiej postawy jest właśnie Justyna Orzelska, która porzuca wygodny dwór na rzecz ciężkiej pracy w gospodarstwie. Witold Korczyński to też przedstawienie ówczesnego kultu wiedzy. Orzeszkowa nie pochyla się jednak nad asymilacją Żydów.
Prus z kolei też przedstawia w „Lalce” kult wiedzy. Tym żyje główny bohater, Stanisław Wokulski i takie postaci jak Ochocki czy Geist. Praca u podstaw z kolei pojawia się w wątku prezesowej Zasławskiej, która prowadzi ochronkę dla dzieci i dom starców. Sam Wokulski często też wspiera ubogich i dostrzega taką konieczność. Prus krytykuje z kolei charytatywność. Praca organiczna także objawia się w działaniach Wokulskiego, który rozbudowuje swój interes, zatrudnia w nim ludzi i ożywia gospodarkę kraju. Swój udział w powstaniu styczniowym bohater z kolei postrzega jako romantyczny zryw. W „Lalce” pojawia się też wyemancypowana kobieta, czyli Helena Stawska, natomiast jej przeciwieństwem jest Izabela Łęcka. Prus podnosi też temat asymilacji Żydów, pominięty przez Orzeszkową w jej powieści. Autor pokazał szczerze stosunek społeczeństwa do nich, są jednak postaci, takie jak Wokulski, które do Żydów odnoszą się przyjaźnie. Prus pokazuje ich jako zwartą, solidarną społeczność.
Jak widać, Orzeszkowa i Prus ukazują u siebie w dziełach różne postulaty pozytywizmu. Jeśli podnoszą podobne tematy, to także ich realizację zazwyczaj się od siebie różnią, ukazując odmienny stosunek do problemów tej samej epoki, które ujęto w indywidualne perspektywy.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.