Wiele dzieł polskiej literatury podkreśla przywiązanie do tradycji patriotycznych i nawiązuje do historii narodu. Przez lata był to sposób na utrzymanie polskiej tożsamości, która nie mogła zwyczajnie funkcjonować ze względu na zabory, które wymazały Polskę z map Europy. Kultywowanie tradycji patriotycznych w literaturze stało się więc sposobem na utrzymaniu narodowości przy życiu i zapewnienie jej miejsca w historii. Do tego typu tradycji nawiązywał więc w czasach romantyzmu Adam Mickiewicz, tworząc epopeję narodową zatytułowaną „Pan Tadeusz”. Odnaleźć je też można w pozytywistycznej powieści „Nad Niemnem” autorstwa Elizy Orzeszkowej.
W „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza na tradycjach patriotycznych opiera się tak naprawdę tożsamość bohaterów poematu. Mieszkańcy Soplicowa żyją bowiem według dawnych obyczajów i tradycji, przywiązują do nich ogromną wagę oraz są żywo zainteresowani sprawami państwa polskiego. W salonie ich dworu wiszą portrety takich bohaterów narodowych jak Kościuszko czy Rejtan.
Dla bohaterów „Pana Tadeusza” tradycje patriotyczne to nie tylko kwestia tożsamości narodowej czy poczucia przynależności. Ich kultywowanie to ostatni sposób na utrzymanie ciągłości państwa polskiego, zniewolonego przez zaborców. Utrwalony przez Mickiewicza w dziele zapis szlacheckich obyczajów, tradycji i historii spełnia podobną funkcję przechowywania pamięci o zniewolonym narodzie, któremu grozi utrata tożsamości. Dzięki szczegółowemu przedstawieniu życia i zwyczajów szlachty po latach można odtworzyć jej historię z czasów, gdy nie powinna ona istnieć.
Tradycja patriotyczna kultywowana przez bohaterów ma jeszcze jedno zadanie, a mianowicie przepędzenia zaborców i odzyskanie utraconej przed laty wolności i niepodległości. Tylko naród silnie przywiązany do swojej historii i tożsamości może znaleźć w sobie wystarczająco dużo siły i motywacji, by o tę wolność zawalczyć. Dzięki zapisowi tych tradycji i obyczajów mają one szansę trafić także do kolejnych pokoleń, które dorastać będą w świecie, w którym ta tożsamość i historia mogą stać się nieważne czy zapomniane. Dlatego tak ważne są portrety polskich bohaterów czy stary zegar kurantowy, który wygrywa melodię „Mazurka Dąbrowskiego”.
To właśnie trzymanie się takich szlacheckich obyczajów tak uczty, polowania czy grzybobranie, które mają w sobie element historii i tożsamości i były wykonywane przez poprzednie pokolenia, jest takie ważne, buduje to bowiem poczucie przynależności do danej historii czy całego narodu. Są to elementy łączące ludzi w ramach jednego społeczeństwa, któremu siłą próbowano odebrać tożsamość narodową i narzucić inną, obcą.
Tradycje patriotyczne są także ważnym elementem powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem”. Jej akcja także osadzona jest w czasach zaborów, po powstaniu styczniowym, które poniosło klęskę i nie przywróciło Polsce niepodległości. Dla Orzeszkowej tradycje patriotyczne także były istotnym źródłem tożsamości narodowej, z którego mogli czerpać ludzie pozbawieni własnego kraju i nadziei na odzyskanie jego wolności. Orzeszkowa w swoim dziele pielęgnuje także pamięć o powstańcach styczniowych, którzy polegli w imię odzyskania przez Polskę wolności i niepodległości. Jednocześnie Orzeszkowa wskazuje, że nie tylko zbrojne zrywy czy pielęgnacja pamięci o tradycji i historii polskiej może być sposobem utrzymania tożsamości narodowej czy walki o niepodległość. Pokazuje ona, że dbanie o dobrobyt kraju oraz ciężka praca mogą być tak samo ważne.
Mimo to bohaterowie „Nad Niemnem” znajdują czas, by odwiedzić powstańczą mogiłę, w której pochowano ich krewnych walczących zbrojnie przeciwko zaborcy. Postaci przekazują sobie także opowieści o początkach polskości, o założycielach ich rodów, którzy osiedlili się w okolicach Niemna i uczynili je swoim domem - dlatego tak ważna jest pamięć o tym i dbanie o swoje miejsce na ziemi. W „Nad Niemnem” dochodzi jednak do starcia światopoglądowego między bohaterami - niektórzy, jak Zygmunt Korczyński, chcą zapomnieć o przeszłości, jednak w społeczeństwie wciąż są osoby pielęgnujące pamięć o dawnych czasach, tak jak robi to matka Zygmunta czy członkowie rodu Bohatyrowiczów. Ostatecznie Orzeszkowa łączy ze sobą ciężką pracę i patriotyzm, które razem połączone mają się stać sposobem na przywrócenie świetności zniewolonemu państwu i metodą na utrzymanie godności i tożsamości narodowej społeczeństwa, które zmuszone jest żyć pod rządami trzech zaborców.
Tradycje patriotyczne są więc wyjątkowo ważną częścią literatury polskiej, zwłaszcza tej powstającej w czasach zaborów. Stały się one metodą na utrzymywanie w społeczeństwie pamięci o Polsce i tożsamości narodowej. Dzieła takie jak „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza stanowią także zapis dawnych obyczajów i tradycji, dzięki czemu mają do nich dostęp kolejne pokolenia czytelników. Z kolei w „Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa ukazała wagę przywiązania do tradycji patriotycznych, ale jednocześnie podsunęła odbiorcy nowy trop, jakim jest ciężka praca na rzecz dobrobytu kraju. Patriotyzm łączy się bowiem z obowiązkiem dbania o swój kraj, co pokazują historie jej bohaterów.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.