Motyw nieszczęśliwej miłości w literaturze - konteksty z różnych epok

Miłość to niepodważalnie jeden z filarów ludzkiej egzystencji. Tym bardziej tragiczny jest fakt istnienia miłości nieszczęśliwej - przynoszącej cierpienie, niespełnionej. W literaturze występuje jako praktycznie odwieczny topos, wynikający z samej natury świata. Szczególnie popularny był jednak w epoce starożytności i romantyzmu.

  • Motyw nieszczęśliwej miłości - znaczenie
  • Motyw nieszczęśliwej miłości w literaturze różnych epok
  • Inne przykłady motywu nieszczęśliwej miłości w literaturze
  • Motyw nieszczęśliwej miłości - znaczenie

    Miłość oddziałuje na człowieka niezwykle mocno, dlatego stanowi ważny motyw w światowej literaturze. Kiedy połączyć ten uwznioślający stan z uczuciem nieszczęścia powstaje wymowny paradoks, rezonujący w głębokich pokładach naszego społeczeństwa. Odnajdujemy w tym toposie tragedię, cierpienie wynikające ze szczęścia.

    Nieszczęście takiego uczucia może wynikać z wielu czynników. Często spotykanym jest brak odwzajemnienia, kiedy kocha tylko jedn strona. Literatura zna również miłość niespełnioną lub wręcz niemożliwą - sprzeczną z normami społecznymi, niweczoną przez siły przeciwstawne kochankom. Zawsze jednak miłość nieszczęśliwa związana jest z cierpieniem. Chociaż samo uczucie daje człowiekowi sens życia i przenika go do głębi, wywołuje zarazem ból nie do przezwyciężenia. 

    Chociaż w literaturze topos ten ma miejsce już od starożytności, to niezaprzeczalnie powinno się go wiązać z romantyzmem. Zafascynowani głębokimi przeżyciami duchowymi i emocjonalnymi twórcy tego okresu często sięgali po motyw miłości nieszczęśliwej, niejednokrotnie czerpiąc inspirację z własnych doświadczeń. 

    Motyw nieszczęśliwej miłości w literaturze różnych epok

    Mitologia

    Starożytne greckie mity zawierają wiele opowieści o nieszczęśliwej miłości. Warto, chociażby wspomnieć historię Endymiona i bogini księżyca. Ukaranego wiecznym snem za uczucie do Hery księcia Elidy obdarowała miłością bogini Selene. Nie mogła go jednak wybudzić ze snu, jaki zesłał na niego Zeus. Piękny Narcyz umarł zaś z niespełnionej miłości do własnego odbicia, a na jego grobie wyrosły nazwane jego imieniem kwiaty.

    Najsłynniejszą nieszczęśliwą miłością mitologii pozostaje jednak uczucia Orfeusza i Eurydyki. Słynny śpiewak zszedł do Hadesu, by wyrwać ukochaną z objęć śmierci. Mimo wzruszenia samego boga podziemi, Orfeuszowi nie udało się jednak wyprowadzić Eurydyki na powierzchnię.

    Dzieje Tristana i Izoldy

    Dzielny rycerz Tristan, wyrusza na poszukiwanie Izoldy Jasnowłosej - kandydatki na żonę jego króla Marka. W wyniku fatalnej pomyłki służki Brangien para wypija miłosny napój. Odtąd łączy ich nieszczęśliwa miłość, której zarazem nie mogą dopełnić ani porzucić. Na drodze ich uczucia staje rycerski honor Tristana, nienawistni baronowie króla Marka oraz sam los. Ostatecznie Tristan wyrusza do Bretanii, gdzie żeni się z Izoldą o Białych Dłoniach. Gdy umierający Tristan pragnął jeszcze raz zobaczyć Izoldę Jasnowłosą, zazdrosna żona kłamie co do koloru żagla wysłanego po nią okrętu - oznajmia, że jest czarny, co oznacza nieprzybycie ukochanej rycerza. Izolda Złotowłosa umiera z rozpaczy zaraz po Tristanie. Ich groby łączy krzak głogu.

    Romeo i Julia - William Szekspir

    Opowieść o najsłynniejszej parze kochanków w historii. Niemożliwa miłość łączy Romea Monteki i Julię Kapulet, mimo nienawiści dzielącej ich rody. Młodzi potajemnie biorą ślub, jednak niedane im być razem. Przez zabicie w pojedynku bratanka matki ukochanej, Romeo zostaje wygnany. Julia ma zaś poślubić Parysa. Wraz z ojcem Laurentym dziewczyna pozoruje śmierć, by uciec do ukochanego. Romeo nie dowiaduje się jednak o podstępie i zażywa truciznę na grobie Julii. Ta, wychodząc letargu i widząc jego ciało, przebija się sztyletem. Nad ciałami młodych dochodzi do gorzkiego pojednania obu walczących rodów.

    Nowa Heloiza - Jean Jacques Russeau

    Powieść epistolarna, będąca przykładem twórczości okresu sentymentalizmu - czasów pomiędzy oświeceniem a romantyzmem. Tytuł utworu nawiązuje do średniowiecznej historii miłosnej filozofa Abelarda i jego uczennicy Heloizy. 

    Prosty nauczyciel zakochuje się w pochodzącej z arystokratycznej rodziny uczennicy Julii. Ta odwzajemnia jego uczucia, jednak ich miłość nie jest możliwa ze względów społecznych. Gdy Julia zostaje poślubiona człowiekowi swojego stanu, ukochanym pozostają jedynie listy. Pragną walczyć ze swoim niemożliwym uczuciem, nie mogą jednak przestać ze sobą pisać. Ich platoniczna miłość staje się dla nich zarazem źródłem cierpienia jak i sensem życia.

    Cierpienia młodego Wertera - Johann Wolfgang Goethe

    Nieszczęśliwa miłość to najważniejszy motyw powieści Goethego. Uczucie Wertera do Lotty jest pełnym uniesień, wyidealizowanym przeżyciem romantycznego kochanka. Dziewczyna jest dla głównego bohatera pokrewną duszą, która całkowicie go dopełnia. Pozostaje zarazem niedostępna, jako poślubiona innemu mężczyźnie. Werter pozostaje rozdarwy - nie potrafi zapomnieć o Lotcie, a zarazem wrodzona szlachetność stoi w sprzeczności z próbą odbicia ukochanej. Miłość staje się dla bohatera uczuciem destrukcyjnym. Im bardziej Werter się w niej pogrąża, tym mocniej wypala od środka. Ostatecznie niemożliwy do rozwiązania paradoks zmusza go do popełnienia samobójstwa.

    Dziady cz.IV - Adam Mickiewicz

    Głównym wątkiem dramatu Mickiewicza jest miłość. Gustaw-Pustelnik kochał niegdyś Marylę, ta jednak wybrała innego mężczyznę. Prawdopodobnie był lepiej usytuowany, majętniejszy. Przepełniony wyidealizowana wizją miłości i cierpiący katusze Gustaw popełnia samobójstwo. 

    Nie bez przyczyny można tu odnaleźć podobieństwo do wyżej omawianego dzieła Goethego. Gustaw jest bowiem przykładem bohatera werterycznego - niezwykle emocjonalnego, wybitnego, ale zarazem niezdolnego do walki o własne szczęście.

    Lalka - Bolesław Prus

    Przedsiębiorczy kupiec Stanisław Wokulski, zakochuje się w pięknej, choć pustej arystokratce Izabeli Łęckiej. Bohater stara się zdobyć miłość swojej wybranki, chociaż kobieta nie jest zdolna do jej odwzajemnienia. Ostatecznie Łęcka zgadza się na ślub, jednak Wokulski porzuca ją po byciu świadkiem flirtu arystokratki ze Starskim.

    Ważnym wątkiem utworu jest rozdźwięk w sercu Wokulskiego między realistycznym podejściem do miłości, a jej romantyczną wizją. Nieszczęśliwa miłość bohatera wynika tu głównie z idealizowania swojej ukochanej i nieodwzajemnienia jego uczuć.

    Ludzie bezdomni - Stefan Żeromski

    Przepełniony ideałami pracy u podstaw lekarz Tomasz Judym zakochuje się w Joannie Podborskiej. Z czasem zaczyna jednak rozumieć, że nie potrafi pogodzić własnego uczucia i pracy na rzecz innych ludzi. Miłość nie pozwalałby mu całkowicie poświęcić pomocy cierpiącym. Dlatego rezygnuje z uczucia do Joanny Podborskiej na rzecz pozytywistycznych ideałów.

    Rok 1984 - George Orwell

    Główny bohater powieści, Winston Smith poznaje młodszą od siebie Julię. Para nawiązuje romans, który dla ich obojga grozi poważnymi konsekwencjami. Miłość w Oceanii jest wykroczeniem wobec Wielkiego Brata - jedynemu godnemu tego uczucia. Intymna bliskość Winstona i Julii stanowi zarazem formę sprzeciwu wobec reżimu, jak i ostatni bastion ich własnego człowieczeństwa. Jednak nawet miłość nie ma szans na rozkwit w systemie totalitarnym. Kiedy kochankowie zostają schwytani, ostatecznie wyrzekają się swoich uczuć podczas tortur w siedzibie Ministerstwa Miłości. Zniszczeni fizycznie i psychicznie zapominają o dawnym uczuciu. Stanowi to ostateczny cios ich wolności.

    Droga donikąd - Józef Mackiewicz

    Żonaty Paweł wdaje się w romans z zamężną sąsiadką Weroniką. Parę łączy głównie pociąg fizyczny, niepozbawiony jednak elementów zazdrości o innych. Paweł wzbudza również gniew kochanki, poświęcając jej coraz mniej czasu. Ostatecznie główny bohater postanawia pozostać przy wiernej mu i kochającej żonie. Weronika stara się wygasić uczucie do żonatego mężczyzny. Gdy małżeństwu grozi wywózka, pomaga im, poświęcając w imię dawnej miłości.

    Inne przykłady motywu nieszczęśliwej miłości w literaturze

    • Do trupa - Podmiot liryczny cierpi z powodu swojej miłości. Przyrównuje się do trupa, odnajdując podobieństwa w przymiotach śmierci i własnym stanie emocjonalnym. Chociaż dzieło jawnie ukazuje nieszczęście kochanka, oddaje również potęgę uczucie, jakie nim owładnęło.
    • Giaur - Tajemniczy przybysz z Wenecji, zakochuje się w gruzińskiej niewolnicy baszy Hassana – Leili. Turek karze niewierną żonę zgodnie z muzułmańskim obyczajem i topi ją w morzu. W akcie zemsty za śmierć ukochanej Giaur zabija Hassana. Postanawia doczekać pośmiertnego połączenia z Leilią w greckim klasztorze.
    • Kordian - Romantyczny bohater zakochuje się w starszej od niego Laurze. Ta jednak traktuje go tylko jako młodszego brata i zbywa jego uczucia. Zrozpaczony Kordian podejmuje nieudaną próbę samobójczą. Wkrótce wyrusza w podróż, by odnaleźć „ideę wielką”, za którą mógłby poświęcić życie.
    • Konrad Wallenrod - Walter Alf opuszcza ukochaną żonę Aldonę, by zniszczyć od środka zagrażający Litwie Zakon Krzyżacki. Aldona zostaje pustelnicą żyjącą w wieży niedaleko zamku męża, by być jak najbliżej ukochanego. Gdy po latach Walter pragnie wrócić do żony, jest to już niemożliwe - oboje zmienili się nie do poznania, rycerz ma zaś do wykonania misję ważniejszą od ich uczucia.
    • Pan Tadeusz - Młody Jacek Soplica zakochuje się w córce stolnika Horeszki Ewie. Ze względu na różnice stanów, zostaje poczęstowany „czarną polewką” - symbolem odmowy ręki dziewczyny. Zrozpaczony Soplica zabija Horeszkę podczas ataku Moskali, Ewę wraz z mężem zaborca wywozi na Sybir.
    • Quo vadis - Wyzwolenica Akte to była kochanka cesarza Nerona. Ten jednak odtrącił ją po jakimś czasie i związał z Poppeą Sabiną. Mimo tego kobieta zachowała w sercu uczucie do cesarza, a po jego śmierci owinęła ciało w drogą tkaninę i spaliła na stosie.
    • Granica - Zenon Ziembiewicz nawiązuje romans z młodą córką kucharki Justyną Bogutówną. Gdy dziewczyna zachodzi w ciążę, mężczyzna daje jej pieniądze na aborcję. Psychicznie zdruzgotana swoim czynem i porzucona Justyna postanawia okaleczyć byłego kochanka poprzez oblanie mu twarzy kwasem. 
    • ***(Jestem Julią…) - Podmiot liryczny to personifikacja odwiecznej, kochającej kobiecości Uczucie, które odeszło, jest dla Julii źródłem cierpienia. Zarazem jednak jego koniec nie stanowi kresu samego podmiotu lirycznego - miłosć nieszczęśliwa, utracona to jedynie kolejny element życia człowieka.
    • Noce i dnie - głównej bohaterce powieści Marii Dąbrowskiej zdaje się, że kocha innego mężczyznę, który nie jest jej mężem.
    • Ballady i romanse - w utworach Adama Mickiewicza wielokrotnie pojawia się motyw nieszczęśliwej miłości.

    Czytaj dalej: Motyw tęsknoty w literaturze - konteksty z różnych epok

    Ostatnia aktualizacja: 2023-12-21 15:19:40