Wspomnienia to rzecz wyjątkowo cenna. Są one dla człowieka niezwykle użytecznym narzędziem, dzięki któremu on sam oraz jego bliscy mogą wciąż być w pamięci innych, co sprawia, że po śmierci nie znikają ostatecznie. Wspomnienia służą także przekazywaniu kolejnym pokoleniom wiedzy oraz informacji na temat wydarzeń, które miały miejsce przed ich narodzinami. Pamięć i wspomnienia to także ważne zagadnienie dla artystów, którzy chcą się za pomocą swojej twórczości zapisać się w świadomości odbiorców i sprawić, by pamiętały o nich kolejne pokolenia. W związku z tym motyw wspomnień i pamięci stał się częstym gościem w autotematycznych rozważaniach pisarzy na temat tworzenia. Wspomnienia to także sposób na utrwalenie w literaturze zapisów ważnych wydarzeń.
Motyw wspomnień i pamięci pojawia się w twórczości Jana Kochanowskiego. Poeta w jednej ze swych pieśni rozważa to, czy misja, która została mu powierzona - czyli tworzenie poezji - zapewni mu nieśmiertelność i wieczne miejsce we wspomnieniach potomnych. Kochanowski jest przekonany, że jego dzieła sprawią, że pamięć o nim będzie wiecznie żywa. Jest to dla niego sposób na uzyskanie specyficznego rodzaju nieśmiertelności - gdy on sam opuści już ten świat, pozostaną po nim jego dzieła, które będą trafiać do kolejnych czytelników i żyć w ich świadomości. W dziełach tych z kolei poeta zostawia pewną część swojej duszy, jest więc on w swoich utworach cały czas obecny, nawet po śmierci. W ten sposób zyskuje on nieśmiertelność i może żyć do końca świata w pamięci i wspomnieniach czytelników. Wspomnienia są więc traktowane przez Kochanowskiego jako narzędzie do przedłużenia własnego życia, nawet jeśli jest to tylko
W powieści Elizy Orzeszkowej motyw wspomnień jest ważnym narzędziem, które służy podtrzymywaniu pamięci o bliskich, którzy polegli w powstaniu oraz w utrzymywaniu w ludziach świadomości narodowej, ponieważ ich kraj zniknął z map Europy po rozbiorach. Bohaterowie utworu przy pomocy wspomnień budują swoją tożsamość, która oparta jest na tym, skąd pochodzą i kim byli ich przodkowie. Wspomnienia stały się więc sposobem na podtrzymywanie jedności narodu, który stracił swoją niezależność i na przechowywaniu jego tożsamości w oczekiwaniu na moment, w którym jego państwowość zostanie odzyskania. Wspomnienia są także czymś, czego zaborca nie może odebrać Polakom, a w czym zawarta jest cała historia kraju i tożsamość jego mieszkańców. Dodatkowo pamięć to miejsce, w którym przechowywana jest wiedza o zmarłych członkach rodziny, którzy brali udział w powstaniu styczniowym. Miejscem, które przywołuje wspomnienia o nich, jest pielęgnowana przez ich bliskich mogiła powstańcza. Wspomnienia i pamięć w powieści przynależą do sfery sacrum, są silnie zakorzenione w postaciach powieści i wpływają one na ich zachowania i poczucie tożsamości i przynależności.
W “Innym świecie” wspomnienia służą do przekazywania wiedzy o tym, jak wyglądało życie w sowieckich łagrach. Powieść jest częścią literatury wspomnieniowej i jej zadaniem jest przekazywanie tego, co autor zapamiętał ze swojego pobytu w łagrze. Jest to utrwalenie jego osobistego doświadczenia, emocji, które mu towarzyszyły oraz zapis wydarzeń, których był świadkiem. Herling-Grudziński opisuje więc panujące w łagrze warunki, sposób traktowania więźniów, ciężką pracę, którą im zlecano oraz sposoby, w jaki starano się im odebrać godność. Motyw wspomnień jest tu równocześnie całą fabułą powieści. Pamięć o tego typu wydarzeniach jest dla autora bardzo ważna, ponieważ z jej pomocą można przekazać światu, do jakich tragedii doszło w łagrach oraz poszerzyć świadomość na ich temat. Dzięki wspomnieniom i pamięci pojawia się też nadzieja na to, że kolejne pokolenia nie powtórzą błędów swoich poprzedników i nie dopuszczą do powstania takich miejsc. Jeżeli ludzkość zapomni o nich, może być skazana na powtarzanie historii.
W utworze Iwaszkiewicza motyw wspomnień służy do porównania dawnych czasów z obecnymi. Główny bohater, Wiktor, przybywa bowiem do dworku w Wilku, w którym w młodości spędził wiele czasu wraz z zamieszkującymi go dziewczętami. Był to dla niego czas szczęścia, pierwszych miłości i spokoju. Gdy po latach powraca do tego miejsca, jego wspomnienia ożywają, jednak dworek i jego mieszkanki nie przypominają obrazów żyjących w jego pamięci. Budynek lata świetności ma już za sobą, natomiast panny z Wilka dorosły, powychodziły za mąż i założyły rodziny. Jedna z sióstr - Fela - która była pierwszą miłością Wiktora, zmarła. On sam zaś, po konfrontacji swoich wspomnień z rzeczywistością, dostrzega, jak bardzo się zmienił, zgorzkniał i postarzał. Jego wspomnienia utrwaliły więc obrazy ze szczęśliwej młodości, które cały czas żyły w pamięci Wiktora. On sam zaś karmił się nimi i nie był świadomy faktu, jak brutalnie czas obszedł się z ludźmi i miejscami. Wspomnienia podtrzymywały więc fałszywy, dawno miniony obraz miejsca, w którym Wiktor był szczęśliwy, rzeczywistość zaś boleśnie go rozczarowała. Wspomnienia potrafią więc kreować fałszywy obraz świata, w który człowiek chce wierzyć, ponieważ jest piękniejszy od rzeczywistości.
Motyw wspomnień i pamięci obecny jest w dziełach literackich wszystkich epok: