x

Motyw wspomnień i pamięci w literaturze - konteksty z różnych epok

Motyw wspomnień i pamięci w literaturze - konteksty z różnych epok

Wspomnienia to rzecz wyjątkowo cenna. Są one dla człowieka niezwykle użytecznym narzędziem, dzięki któremu on sam oraz jego bliscy mogą wciąż być w pamięci innych, co sprawia, że po śmierci nie znikają ostatecznie. Wspomnienia służą także przekazywaniu kolejnym pokoleniom wiedzy oraz informacji na temat wydarzeń, które miały miejsce przed ich narodzinami. Pamięć i wspomnienia to także ważne zagadnienie dla artystów, którzy chcą się za pomocą swojej twórczości zapisać się w świadomości odbiorców i sprawić, by pamiętały o nich kolejne pokolenia. W związku z tym motyw wspomnień i pamięci stał się częstym gościem w autotematycznych rozważaniach pisarzy na temat tworzenia. Wspomnienia to także sposób na utrwalenie w literaturze zapisów ważnych wydarzeń. 

  • Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony... - Jan Kochanowski
  • Nad Niemnem - Eliza Orzeszkowa
  • Inny świat - Gustaw Herling-Grudziński
  • Panny z Wilka - Jarosław Iwaszkiewicz
  • Motyw wspomnień w innych dziełach
  • Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony... - Jan Kochanowski

    Motyw wspomnień i pamięci pojawia się w twórczości Jana Kochanowskiego. Poeta w jednej ze swych pieśni rozważa to, czy misja, która została mu powierzona - czyli tworzenie poezji - zapewni mu nieśmiertelność i wieczne miejsce we wspomnieniach potomnych. Kochanowski jest przekonany, że jego dzieła sprawią, że pamięć o nim będzie wiecznie żywa. Jest to dla niego sposób na uzyskanie specyficznego rodzaju nieśmiertelności - gdy on sam opuści już ten świat, pozostaną po nim jego dzieła, które będą trafiać do kolejnych czytelników i żyć w ich świadomości. W dziełach tych z kolei poeta zostawia pewną część swojej duszy, jest więc on w swoich utworach cały czas obecny, nawet po śmierci. W ten sposób zyskuje on nieśmiertelność i może żyć do końca świata w pamięci i wspomnieniach czytelników. Wspomnienia są więc traktowane przez Kochanowskiego jako narzędzie do przedłużenia własnego życia, nawet jeśli jest to tylko

    Nad Niemnem - Eliza Orzeszkowa

    W powieści Elizy Orzeszkowej motyw wspomnień jest ważnym narzędziem, które służy podtrzymywaniu pamięci o bliskich, którzy polegli w powstaniu oraz w utrzymywaniu w ludziach świadomości narodowej, ponieważ ich kraj zniknął z map Europy po rozbiorach. Bohaterowie utworu przy pomocy wspomnień budują swoją tożsamość, która oparta jest na tym, skąd pochodzą i kim byli ich przodkowie. Wspomnienia stały się więc sposobem na podtrzymywanie jedności narodu, który stracił swoją niezależność i na przechowywaniu jego tożsamości w oczekiwaniu na moment, w którym jego państwowość zostanie odzyskania. Wspomnienia są także czymś, czego zaborca nie może odebrać Polakom, a w czym zawarta jest cała historia kraju i tożsamość jego mieszkańców. Dodatkowo pamięć to miejsce, w którym przechowywana jest wiedza o zmarłych członkach rodziny, którzy brali udział w powstaniu styczniowym. Miejscem, które przywołuje wspomnienia o nich, jest pielęgnowana przez ich bliskich mogiła powstańcza. Wspomnienia i pamięć w powieści przynależą do sfery sacrum, są silnie zakorzenione w postaciach powieści i wpływają one na ich zachowania i poczucie tożsamości i przynależności.

    Inny świat - Gustaw Herling-Grudziński

    W “Innym świecie” wspomnienia służą do przekazywania wiedzy o tym, jak wyglądało życie w sowieckich łagrach. Powieść jest częścią literatury wspomnieniowej i jej zadaniem jest przekazywanie tego, co autor zapamiętał ze swojego pobytu w łagrze. Jest to utrwalenie jego osobistego doświadczenia, emocji, które mu towarzyszyły oraz zapis wydarzeń, których był świadkiem. Herling-Grudziński opisuje więc panujące w łagrze warunki, sposób traktowania więźniów, ciężką pracę, którą im zlecano oraz sposoby, w jaki starano się im odebrać godność. Motyw wspomnień jest tu równocześnie całą fabułą powieści. Pamięć o tego typu wydarzeniach jest dla autora bardzo ważna, ponieważ z jej pomocą można przekazać światu, do jakich tragedii doszło w łagrach oraz poszerzyć świadomość na ich temat. Dzięki wspomnieniom i pamięci pojawia się też nadzieja na to, że kolejne pokolenia nie powtórzą błędów swoich poprzedników i nie dopuszczą do powstania takich miejsc. Jeżeli ludzkość zapomni o nich, może być skazana na powtarzanie historii.

    Panny z Wilka - Jarosław Iwaszkiewicz

    W utworze Iwaszkiewicza motyw wspomnień służy do porównania dawnych czasów z obecnymi. Główny bohater, Wiktor, przybywa bowiem do dworku w Wilku, w którym w młodości spędził wiele czasu wraz z zamieszkującymi go dziewczętami. Był to dla niego czas szczęścia, pierwszych miłości i spokoju. Gdy po latach powraca do tego miejsca, jego wspomnienia ożywają, jednak dworek i jego mieszkanki nie przypominają obrazów żyjących w jego pamięci. Budynek lata świetności ma już za sobą, natomiast panny z Wilka dorosły, powychodziły za mąż i założyły rodziny. Jedna z sióstr - Fela - która była pierwszą miłością Wiktora, zmarła. On sam zaś, po konfrontacji swoich wspomnień z rzeczywistością, dostrzega, jak bardzo się zmienił, zgorzkniał i postarzał. Jego wspomnienia utrwaliły więc obrazy ze szczęśliwej młodości, które cały czas żyły w pamięci Wiktora. On sam zaś karmił się nimi i nie był świadomy faktu, jak brutalnie czas obszedł się z ludźmi i miejscami. Wspomnienia podtrzymywały więc fałszywy, dawno miniony obraz miejsca, w którym Wiktor był szczęśliwy, rzeczywistość zaś boleśnie go rozczarowała. Wspomnienia potrafią więc kreować fałszywy obraz świata, w który człowiek chce wierzyć, ponieważ jest piękniejszy od rzeczywistości.

    Motyw wspomnień w innych dziełach

    Motyw wspomnień i pamięci obecny jest w dziełach literackich wszystkich epok:

    • Oda XXX Horacego - w dziele tym obecny jest motyw exegi monumentum, czyli utrwalenia własnej nieśmiertelności w pamięci odbiorców. 
    • Giaur George’a Byrona - pamięć o dawnej ukochanej wciąż żyje w głównym bohaterze i odbiera mu spokój ducha.
    • Treny Jana Kochanowskiego - treny są literackim hołdem pamięci zmarłej córeczki Kochanowskiego.
    • Pan Tadeusz Adama Mickiewicza - epopeja jest zapisem wspomnień o odchodzącej polskiej kulturze szlacheckiej, o jej tradycjach i obyczajach.
    • Smutno mi, Boże! Juliusza Słowackiego - dzieło poświęcone jest pamięci o utraconej ojczyźnie.
    • Znachor Tadeusza Dołęgi-Mostowicza - w dziele pojawia się motyw utraconych wskutek amnezji wspomnień i tożsamości.
    • Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall - reportaż Hanny Krall to zbiór wspomnień Marka Edelmana dotyczących powstania w getcie warszawskim.
    • Ocalony Tadeusza Różewicza - wspomnienia II wojny światowej wpływają na sposób postrzegania świata przez bohatera wiersza.
    • Pożegnanie z Marią Tadeusza Borowskiego - opowiadania są zapisem wspomnień z obozu koncentracyjnego.
    • Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego - jest tu utrwalenie wspomnień autora z przeżytego powstania warszawskiego, w którym brał udział jako cywil.
    • W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta - w dziele pojawia się motyw wspomnień przywołanych przez narratora pod wpływem smaku ciastka magdalenki.
    • Madame Antoniego Libery - powieść opiera się na przywoływanych wspomnieniach dotyczących uczucia żywionego przez ucznia do jego nauczycielki języka francuskiego.
    • Rok 1984 George’a Orwella - w dziele Orwella pojawia się motyw zmiany wspomnień i historii poprzez działania totalitarnej władzy.

    Czytaj dalej: Motyw arkadii w literaturze - konteksty z różnych epok

    Ostatnia aktualizacja: 2022-05-24 11:39:52