W jakim celu autor nawiązuje w swoim tekście do innego utworu literackiego? Omów zagadnienie na podstawie opowiadania Górą „Edek” Marka Nowakowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Sztuka to zadziwiająca aktywność ludzka. Tworzona jest w celu oddania rzeczy niepoznawalnych w pełni przez zmysły, stanowi wyraz uduchowienia. Nawiązania między dwoma dziełami zdarzają się dosyć często, w mniejszym lub większym stopniu. Celem takiego działania jest dialog z przesłaniem utworu inspirującego nawiązanie. Może ona przyjąć wiele form, dlatego należy ją przeanalizować na kilku przykładach. 

Spis treści

• W jakim celu autor nawiązuje w swoim tekście do innego utworu literackiego? – zagadnienie
• Górą Edek
• Inny świat
• Nie-Boska komedia
• Inne konteksty literackie
• Podsumowanie

W jakim celu autor nawiązuje w swoim tekście do innego utworu literackiego? – zagadnienie

Górą Edek

Opowiadanie Marka Nowakowskiego w sposób oczywisty nawiązuje do dramatu Sławomira Mrożka „Tango”. Robi to już na wstępie, w tytule wykorzystując postać Edka pochodzącą z tego utworu. Sam wyjaśnia powód nawiązania, spowodowany skojarzeniem. Historia dotyczy zdarzenia, jakie miało miejsce przy parkowaniu na pewnej zatłoczonej ulicy. Roztargniony nieco kierowca Fiata 126p stał się ofiarą wymuszenia wystosowanego przez kierowcę pewnego Forda. Przez brak ustępliwości odebrał on miejsce parkingowe kierowcy mniejszego auta. Następnie zignorował jego pretensje, ewidentnie zadowolony z bycia górą. Wygrana chamskiego, wyglądającego niczym neandertalczyk gbura z wychowanym i mniejszym "typem inteligenta" zdawała się Nowakowskiemu niczym żywcem wyjęta z ostatniej sceny dramatu Mrożka. Mrożkowy Edek to prymitywny kochanek matki głównego bohatera „Tanga”, czyli Artura, który chcąc zaprowadzić porządek w domu pozbawionym stałych wartości, stara się przemówić rodzicom do rozsądki. Dzieło kończy się zabiciem Artura przez owego Edka. Nowakowski pragnie tym samym zaznaczyć, że wydźwięk nawiązania jest całkowicie słuszny. Rzeczywiście, kultura przegrywa z chamstwem, a cywilizowanie z brutalną siłą. Wspominając w swoim utworze dramat Mrożka, rozszerza wręcz zawarte tam przesłanie. 

Inny świat

Tytuł „Innego świata” to z kolei fraza wybrana z „Zapisków z martwego domu” Fiodora Dostojewskiego. Powieść ta pojawia się również na łamach dzieła Grudzińskiego, co stanowi wręcz wielopoziomowe nawiązanie. Wybierając tę frazę na tytuł, Polak wyraźnie porównuje doświadczenia Dostojewskiego oraz swoje, równie trudne i traumatyczne. Obaj doświadczyli bowiem rzeczywistości zesłania na Syberię. Przez takie zestawienie poszerza znaczenie ukryte za tymi pierwszymi, co będzie również miało miejsce w przypadku historii z samą książką. Zawarty w jej tytule zwrot "martwy dom" zostaje bowiem rozszerzony na całą Rosję, sugerując śmierć jej społeczeństwa.

Gustaw Herling-Grudziński wchodzi więc w polemikę z Dostojewskim, szuka analogii między ich doświadczeniami. Kiedy zaś je znajduje, nie pozostaje na tym. Rozszerza te spostrzeżenia, nadaje im nieco nowy sens. Powoduje to przy okazji zwielokrotnienie odbioru dzieła oraz odpowiednie przedstawienie treści. Przede wszystkim chodzi o obrazowy opis tego, jak rzeczywistość sybirska i panujące w niej warunki potrafiły zmienić kondycję psychiczną człowieka do tego stopnia, że zaczynał on kierować się zupełnie innymi zasadami niż by to miało miejsce na wolności. To zupełnie „inny świat”, czyli miejsce, w którym sylwetki ludzkie tylko na pozór przypominają siebie z przeszłości, gdyż przez głód i ubóstwo coraz częściej hołdują najniższym instynktom, coraz bardziej zobojętniają się na kwestię zachowania człowieczeństwa. Czytelnik zaznajomiony z lekturą, do której nawiązuje, będzie miał możliwość głębszego poznania problemu. Zostanie on tym samym wpisany w większy motyw.

Nie-Boska komedia

Tytuł dramatu Krasińskiego to nawiązanie do Boskiej komedii Dantego Alighieri. Co było u mistrza Dantego dziełem Boga, tutaj jest nieboskie. Stanowi więc efekt diabelskich knować oraz ludzkiej ułomności. Chodzi o porządek rzeczy, ów żałośnie komediowy los człowieka. Gdzie średniowieczny artysta ukazuje dążący do sprawiedliwości i zbawienia harmonijny ład, tam Krasiński ukazuje horror odrzucenia tego porządku. Dzięki zawarciu w tytule nawiązania do poematu Dantego polski romantyk od początku przedstawia wydarzenia ze swojego dramatu jako chaos, coś złego i sprzecznego z porządkiem rzeczy. Zarazem jednak oba dzieła łączy słowo „komedia” – a więc podejście do człowieczego losu, lekceważące podejście do jego doniosłości. Dialog pomiędzy dwoma dziełami jest tutaj kontrastem, mającym na celu nakierować odbiorcę na odpowiednie tory postrzegania utworu.

Inne konteksty literackie

• „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa – Tytułowy Mistrz jest pisarzem, którego zmagania w Moskwie zarządzanej przez skorumpowane elity inteligenckie nie należą do najłatwiejszych. W działalności twórczej wspiera go ukochana Małgorzata, jednak to w jego rękach leży napisanie naprawdę istotnej z punktu widzenia kondycji ludzkiej powieści. Zwraca się on do chrześcijańskiego źródła europejskiej kultury, w swoim dziele nawiązując wprost do Biblii. Historia Poncjusza Piłata, który mierzy się z rozterkami przed i po zabiciu Jezusa, jest paraboliczna wobec dziejącego się w rzeczywistości wątku około wielkanocnych wydarzeń w Moskwie. W utworze traktującym o Piłacie, Mistrz przedstawia go jako człowieka ze zwykłymi ludzkimi uczuciami, przy jednoczesnym ukazaniu tragiczności jego decyzji. O ile powieść ta nie odnosi początkowo wielkiego sukcesu, zdaje się, że sytuacja się poprawia, gdy po wiosennym balu moskiewska elita pod wpływem działań Wolanda zaczyna dostrzegać własną obłudę, tak więc historia o Piłacie okazuje się rodzajem ekspresji tego, co dzieje się wówczas „pod podszewką” głównej akcji.
• „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza – Historia Józia, który jako dorosły człowiek na powrót trafia do rzeczywistości szkolnej, stawia sobie za cel ukazanie, jak przemocowe potrafi być działanie pewnych instytucji. Zwłaszcza jak się okazuje tych nastawionych na wychowanie, ponieważ osoby teoretycznie wyznaczone do pełnienia pieczy i wzorowego modelowania postaw młodych ludzi, w rzeczywistości napełniają im głowy niepotrzebnymi, łopatologicznymi banałami. W dziele Gombrowicza szkoła przedstawiona jest jako aparat opresji, w której profesorowie powtarzają, iż „Słowacki wielkim poetą był”, bez żadnej możliwości interpretacji, a sam główny bohater Józio, choć stara się nadążać za poleceniami od belfrów, zdaje się parodią znanego z romantyzmu bohatera indywidualisty, biorącego sprawy w swoje ręce - Józio jest bierny, podatny na manipulacje. Gombrowicz chciał przez to pokazać, jak ideały należące do dziedzictwa narodowego Polaków są przestarzałe i groteskowe, gdy na siłę próbuje się je egzekwować w realnym życiu. 
• „Kordian” Juliusza Słowackiego – Utwór opowiada o tytułowym Kordianie, który będąc zmartwionym losem swej ojczyzny, postanawia postawić na działanie i uknuć spisek w celu obalenia samego cara. Próbuje namówić do pomocy swych rodaków, jednak oni, zbyt zniechęceni znaczną dominacją zaborcy, odmawiają udziału w akcji. Bohater romantyczny przeżywa wiele rozterek, w tym tę ikoniczną na szczycie góry Mont Blanc, gdzie rozważa sens życia i kwestię sprawczości jednostki wobec losów całego świata. Ostatecznie będąc u progu do próby ataku na swój cel, zostaje pojmany przez straż i osadzony. Słowacki nawiązuje w utworze do „Dziadów cz. III” autorstwa Adama Mickiewicza, zwłaszcza do idei mesjanizmu, którą uważa za szkodliwą dla idei odrodzenia ojczyzny. Przeciwstawia jej winkelriedyzm, czyli zgodę na wyjątkowe miejsce Polski na mapie niepodległej Europy, ale pod warunkiem walki, a nie akceptacji poświęcenia przelanej krwi.

Podsumowanie

Działanie twórcze wymaga inspiracji i posługiwania się pewnym kodem kulturowym. To pierwsze odpowiada za kreatywność, drugie zaś stanowi język przekazu idei dzieła. Nawiązywanie do innych utworów literackich to jeden ze sposobów na zrealizowanie tych dwóch warunków. Zainspirowany innym twórcą, autor odnajduje w jego dziele istotną wartość intelektualną. Poprzez nawiązanie poszerzy ją, a odbiorca szybciej zrozumie niuanse tego procesu. Nawiązanie może też podkreślać samo przesłanie autora, przeciwstawiając się przesłaniu innego dzieła. Zawsze jednak jest to wejście ich obu w pewien kontakt, zainicjowanie dialogu.

---

Przeczytaj także: Stan wo­jen­ny z per­spek­ty­wy zwy­kłe­go czło­wie­ka. Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie wy­bra­ne­go opo­wia­da­nia z tomu Ra­port o sta­nie wo­jen­nym Mar­ka No­wa­kow­skie­go. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Aktualizacja: 2024-11-01 17:56:11.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.