Sztuka to zadziwiająca aktywność ludzka. Tworzona jest w celu oddania rzeczy niepoznawalnych w pełni przez zmysły, stanowi wyraz uduchowienia całego naszego rodzaju. Dokonuje tego na płaszczyźnie kultury, wykorzystując istniejące w niej elementy. Sam utwór również stanowi składową kultury, może być więc elementem czegoś innego. Nawiązania między dwoma dziełami zdarzają się dosyć często, w mniejszym lub większym stopniu. Celem takiego działania jest dialog z przesłaniem utworu inspirującego nawiązanie. Może ona przyjąć wiele form, dlatego należy ją przeanalizować na kilku przykładach. Najlepsze ku temu będą trzy utwory literackie: opowiadanie Górą "Edek" Marka Nowakowskiego, Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego oraz Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego.
Opowiadanie Marka Nowakowskiego w sposób oczywisty nawiązuje do dramatu Sławomira Mrożka Tango. Robi to już na wstępie, wykorzystując postać Edka z tego utworu w tytule. Niemniej dalej autor sam wyjaśnia powód nawiązania do dramatu, spowodowany zwykłym skojarzeniem. Historia dotyczy zdarzenia, jakie miało miejsce przy parkowaniu na pewnej zatłoczonej ulicy. Roztargniony nieco kierowca Fiata 126p stał się ofiarą wymuszenia wystosowanego przez kierowcę pewnego Forda. Poprzez brak ustępliwości odebrał on miejsce parkingowe kierowcy mniejszego auta. Następnie zignorował jego pretensje, ewidentnie zadowolony z bycia górą.
Wygrana chamskiego, wyglądającego niczym neandertalczyk gbura z wychowanym i mniejszym "typem inteligenta" zdawała się Nowakowskiemu niczym żywcem wyjęta z ostatniej sceny dramatu Mrożka. Autor opowiadania pragnie tym samym zaznaczyć, że jej wydźwięk jest całkowicie słuszny. Rzeczywiście, kultura przegrywa z chamstwem, a cywilizowanie z brutalną siłą. Wspominając w swoim utworze dramat Mrożka, rozszerza wręcz zawarte tam przesłanie. Zarazem mocniej je akcentuje, wykorzystując do tego dwie perspektywy.
Inny świat również posiada nawiązanie już w swoim tytule. Jest to wszak fraza wyciągnięta z Zapisków z martwego domu Fiodora Dostojewskiego. Powieść ta pojawia się również na łamach dzieła Grudzińskiego, co stanowi wręcz wielopoziomowe nawiązanie. Wybierając tę frazę na tytuł, Polak wyraźnie porównuje doświadczenia Dostojewskiego i swoje. Obaj doświadczyli bowiem rzeczywistości zesłania na Syberię. Przez takie zestawienie poszerza znaczenie ukryte za tymi pierwszymi, co będzie również miało miejsce w przypadku historii z samą książką. Zawarty w jej tytule zwrot "martwy dom" zostaje bowiem rozszerzony na całą Rosję, sugerując śmierć jej społeczeństwa.
Gustaw Herling-Grudziński wchodzi więc w dyskusję z Dostojewskim, szuka analogii między ich doświadczeniami. Kiedy zaś je znajduje, nie pozostaje na tym. Rozszerza te spostrzeżenia, nadaje im nieco nowy sens. Powoduje to przy okazji zwielokrotnienie odbioru dzieła oraz odpowiednie przedstawienie treści. Czytelnik zaznajomiony z lekturą, do której nawiązuje, będzie miał możliwość głębszego poznania problemu. Zostanie on tym samym wpisany w większy motyw.
Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego wykorzystuje nawiązanie nieco inaczej. Podczas gdy wcześniejsze przykłady inne dzieła rozszerzały znaczenie dzieł, do których nawiązywały, ta kieruje nas raczej ku skojarzeniom poprzez odwrócenie. Rzecz jasna tytuł dramatu Krasińskiego to nawiązanie do Boskiej komedii Dantego Alighieri. Sformułowanie zostaje tu jednak odwrócone. Co było u mistrza Dantego dziełem Boga, tutaj jest nieboskie. Stanowi wiec efekt diabelskich knować oraz ludzkiej ułomności. Chodzi mianowicie o porządek rzeczy, ów żałośnie komediowy los człowieka. Gdzie średniowieczny artysta ukazuje dążący do sprawiedliwości i zbawienia harmonijny ład, tam Krasiński ukazuje horror odrzucenia tego porządku.
Dzięki zawarciu w tytule nawiązania do poematu Dantego polski romantyk od początku przedstawia wydarzenia ze swojego dramatu jako chaos, coś złego i sprzecznego z porządkiem rzeczy. Zarazem jednak oba dzieła łączy słowo "komedia" - a więc podejście do człowieczego losu, lekceważące podejście do jego doniosłości. Dialog pomiędzy dwoma dziełami jest tutaj kontrastem, mającym na celu nakierować odbiorcę na odpowiednie tory postrzegania utworu.
Działanie twórcze wymaga inspiracji i posługiwania się pewnym kodem kulturowym. To pierwsze odpowiada za kreatywność, drugie zaś stanowi język przekazu idei dzieła. Nawiązywanie do innych utworów literackich to jeden ze sposobów na zrealizowanie tych dwóch warunków. Zainspirowany innym twórcą, autor odnajduje w jego dziele istotną wartość intelektualną. Poprzez nawiązanie poszerzy ją, a odbiorca szybciej zrozumie niuanse tego procesu. Nawiązanie może też podkreślać samo przesłanie autora, przeciwstawiając się przesłaniu innego dzieła. Zawsze jednak jest to wejście ich obu w pewien kontakt, zainicjowanie dialogu.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.