Postrzeganie rzeczywistości zdaje się czynnością oczywistą. Przecież każdy człowiek posiada pewne zmysły, które służą mu do zbierania informacji o otaczającym go świecie. To właśnie z nich rozum buduje obraz, który nazywamy postrzeganiem. Problem w tym, że nie mamy pewności ani czy ta rzeczywistość istnieje, ani czy wszyscy postrzegamy ją tak samo. Możemy mieć wręcz, razem z Kartezjuszem, pewność co do nieco odmiennych poglądów na świat każdego z nas. Jak więc literatura, nasza stara przyjaciółka, może próbować opisywać rzeczywistość w sposób spójny? Rzecz jasna dzięki metaforze. Ten środek stylistyczny pozwala na poszerzenie horyzontu poznawczego danego pojęcia. Tyle hipoteza, teraz pora na jej potwierdzenie. Przykładami niech będą trzy teksty literackie: Górą "Edek" Marka Nowakowskiego, ewangeliczna Przypowieść o siewcy oraz ballada Romantyczność Adama Mickiewicza.
Marek Nowakowski tłumaczy swoją metaforę już na początku opowiadania Górą "Edek". Zestawia tu bowiem postać z dramatu Sławomira Mrożka oraz kierowcę luksusowego Forda, zauważonego na jednej z zatłoczonych ulic. Zachowanie mężczyzny wobec kierowcy Fiata 126p w połączeniu z jego wyglądem wpisywało go idealnie w alegoryczny sens postaci Edka. Jest on ucieleśnieniem chamstwa, prostactwa i bezmyślnej siły, którą Mrożek dostrzegał w świecie, a Nowakowski na własne oczy potwierdził wnioski swojego poprzednika. Zestawienie to jako metafora pozwala nam więc zrozumieć szerszy kontekst - tępa siła wygrywa na świecie, choć nie powinna. Nie musi od razu zabijać swoich rywali, wystarczy jedynie bezkompromisowe zachowanie godne chama - czyli osoby bezwzględnej wobec słabszego, a służalczej wobec silniejszego. Edków jest więc wielu, występują powszechnie, na różnych "poziomach" chamstwa. Dzięki plastycznej metaforze Nowakowskiego możemy zrozumieć ten głębszy sens.
Przypowieść o siewcy znana jest z Ewangelii Marka i Łukasza. Jezus sprawnie posługuje się tam przenośnią, aby ułatwić zrozumienie skomplikowanych prawd wiary dla prostego ludu Izraela. Jego metafora, tak jak w większości biblijnych przypowieści, przyjmuje kształt zestawienia prawdy objawionej z czynnościami lub rzeczami dnia codziennego - dzięki temu słuchać może lepiej zrozumieć jej sens. Najbardziej widoczną przenośnią w Przypowieści o siewcy są ziarna i ziemia. Pierwsze rozumiane powinno być jako Słowo Boże, drugie zaś jako ludzie. Jezus oddaje tym samym duchowy charakter tych dwóch pojęć. Ziarno Słowa Bożego kiełkuje w człowieku, zmieniając go i wydając "plon" dobra promieniującego na świat. Wszystko zależy jednak od tego, jak ludzki grunt "przyjmie" to nasienie. Istnieją bowiem różne podejścia i charaktery, które mogą ułatwiać lub utrudniać zasiew Słowa Bożego. Jako lud rolniczy, Żydzi szybciej rozumieli metaforę ziarna i ziemi, niż skomplikowane wywody filozoficzne.
Rozmowa o metaforach nie mogła się obyć bez poezji. Ten środek stylistyczny stanowi jeden z najczęściej stosowanych przez poetów, a szczególnie romantyków. Dobrze widać to na przykładzie ballady Romantyczność Adama Mickiewicza. Opowiadana tam historia to portret nastawienia ludzi do dziewczyny niejako widzącej swojego zmarłego kochanka. Narrator opisuje tam zachowanie prostego ludu jak też reprezentanta świata naukowego - starca ze szkiełkiem i okiem. Sama Romantyczność to cios wymierzony w racjonalizm epoki Oświecenia, który romantycy całkowicie odrzucali. Poszukiwali w świecie duchowego, głębszego znaczenia, zupełnie odmiennego od stąpających twardo po ziemi przedstawicieli przeciwnego nurtu. Zastosowane tutaj metafory służą lepszemu oddaniu podejścia do tego tematu poszczególnych postaci, jak też oddaniu nieuchwytnego inaczej klimatu całej ballady. Dobrym przykładem może być tutaj metaforyczne sformułowanie "mędrca szkiełko i oko", wyrażające podejście narratora do świata. Sam związek frazeologiczny to jakby skrótowe zestawienie wszystkich elementów racjonalizmu - doświadczenia starców poznania empirycznego oraz doświadczenia. Inną istotną metaforą są tutaj słowa: "martwa prawda". Wiedza nie może umrzeć, ponieważ nie jest ożywiona. Wyrażenie to oznacza, że podejście starca pozbawione jest pierwiastka duchowego, nie ma charakteru głębszego poznania ponadzmysłowego. Metafora w balladzie Romantyczność poszerza horyzont poznawczy tematu, kompresując go do formy zrozumiałej zmysłem artystycznym. Wyraża przy tym jego klimat, tak bardzo istotny dla poezji.
Jak więc widać, metafora jako sposób ukazania rzeczywistości ma za zadanie poszerzyć nasz odbiór danego zjawiska. Robi to zarówno na płaszczyźnie horyzontalnej - pozwalając większej grupie odbiorców je zrozumieć, jak również działa jako forma oddania głębszego znaczenia zjawiska. Dlatego właśnie metafora zajmuje tak ważne miejsce wśród środków stylistycznych w języku polskim.
Aktualizacja: 2022-11-15 13:38:40.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.