Dziady cz. III - motywy literackie

Autor listy motywów literackich: Piotr Kostrzewski.

„Dziady” Adama Mickiewicza to jedno z najważniejszych dzieł polskiej literatury, nie tylko romantycznej. Trzeci część utworu nosi przy tym charakter dramatu narodowego, a więc poruszającego istotne z punktu widzenia Polski i Polaków tematy. Możemy je dostrzec wśród licznych motywów literackich, które wykorzystał Mickiewicz.

Spis treści

Motyw mesjanizmu

Podczas sceny Widzenia księdza Piotra kapłan doznaje wizji ukrzyżowanej na podobieństwo Chrystusa Polski. Zmartwychwstała przynosi jednak erę pokoju i wolności światu. Mesjanizm, czyli przeświadczenie o przynoszącym wyzwolenie świata spod tyranii cierpieniu ojczyzny, to jeden z najważniejszych motywów utworu. Stanowi też myśl przewodnią „Dziadów”.

Motyw cierpienia

Cierpienie łączy się tu z motywem mesjanizmu. Młodzież cierpi prześladowania z rąk zaborcy, wstrząsające są historie Cichowskiego, Janczewskiego i Rollisona. Męki są udziałem narodu i zjednoczonego z jego losami poety - Konrada.

Motyw poświęcenia

Konrad podczas sceny Wielkiej Improwizacji mówi: „Nazywam się Milijon – bo za miliony kocham i cierpię katusze”. Poeta czuje ból narodu, pragnie się za niego poświęcić. Z kolei dla ratowania duszy Konrada ksiądz Piotr ofiaruje siebie za jego grzechy. Poświęcenie ma tu charakter chrystusowy.

Motyw ojczyzny

Ojczyzna stanowi ważny motyw „Dziadów”. Mickiewicz przestawia niedolę Polski pod zaborami, ukazuje, jak ważną dla tworzenia się narodu jest ona ideą. Dramat „Dziady” możemy nazywać dramatem narodowym w dużej mierze z powodu poruszanej tm problematyki ojczyzny.

Motyw poety

Konrad jest profetycznym poetą - wieszczem. Jego sztuka ma siłę narodowotwórczą, może on dzięki niej wzbudzić ducha Polaków. Niestety, odczuwa on przez nią również cierpienie i samotność. Jest bowiem niezrozumiały, a przez uwięzienie i wygnanie jego poezja nie może trafić tam, gdzie powinna - do serc Polaków.

Motyw snu

Sen pojawia się w dramacie trzykrotnie. W Prologu Konrad rozmyśla nad jego naturą, podczas gdy dobre i złe duchy walczą o jego myśli. Następnym snem jest koszmar Nowosilcowa, będący katuszami zesłanymi przez szatanów i uosobieniem prawdziwych żądz Senatora. Ostatnim jest zaś scena Widzenia Ewy.

Motyw Boga

Bóg zdaje się przenikać fabułę utworu Mickiewicza. Działa poprzez Aniołów, zsyła sen na Ewę i wizję na księdza Piotra. Kieruje losami narodu. Człowiek nie może go jednak poznać, przez co ma o nim różne mniemanie. Dla Konrada jest on rozumem świata, zaś dla księdza Piotra jego miłością.

Motyw buntu

Podczas Wielkiej Improwizacji Konrad dokonuje buntu wobec Stwórcy. Mając się za obdarzonego podobną mocą stwórczą, pragnie uzyskać od niego rząd nad duszami narodu. Chociaż początkowo kieruje nim prometejska chęć pomocy, szybko ogarnia go pycha. Przez to Konrad ociera się o potępienie, kiedy prawie nazywa Boga „carem”, czyli tyranem.

Motyw szatana

Szatan krąży pośród bohaterów dramatu, kusząc i mamiąc. W Prologu złe duchy toczą walkę o myśli śpiącego Konrada z dobrymi duchami. To diabły zsyłają na Nowosilcowa koszmar, by zabawić się jego torturowaniem, nim zabiorą go po śmierci do piekła. W końcu to diabeł opętuje głównego bohatera i dopiero interwencja księdza Piotra uwalnia go od siły nieczystej.

Motyw wiary

Wiara to istotny element w życiu bohaterów dramatu. Niezachwiana wiara i pokora księdza Piotra pozwala mu dostąpić wizji przyszłych losów Polski. Prosta wiara przemawia również przez sen Ewy. Nawet Konrad, mimo iż podobno stracił wiarę, zachowuje cześć dla imienia Najświętszej Panienki.

Motyw kary

Kara pod postaci śmierci od pioruna spada na Doktora, co przewiduje ksiądz Piotr. Karą za bunt Konrada jest zaś jego klęska jako poety-wieszcza.

Motyw dziecka

Prześladowania, jakich dopuszcza się carat s skierowane przeciwko młodzieży. Dzieci są młode i niewinne, a przez to ich cierpienie straszniejsze. Mickiewicz używa motywu dziecka do ukazania katorgi narodu Polskiego pod zaborami jako niezawinionej, zaś caratu jako systemu zdolnego gnębić najsłabszych.

Motyw więźnia

W scenie więziennej poznajemy towarzyszy niedoli Konrada, osadzonych w klasztorze ojców bazylianów. Wszyscy oni niepokoją się o własny los, czują się przytłoczeni sytuacją. Podczas opowieści o aresztowaniach na Litwie pada ważne stwierdzenie - Polska żyje w więzieniach. Oznacza to, że jej patrioci są prześladowani.

Motyw Sybiru

Wywózka dzieci kibitkami na Sybir jest przedstawiona jako gubienie najmłodszego pokolenia. Straszna, daleka otchłań Syberii jawi się jako wieczne i okrutne wygnanie. Motyw ten będzie się jeszcze często pojawiał w polskiej literaturze, a sam Sybir nabierze symbolicznego znaczenia.

Motyw pielgrzyma

Podczas ostatniego spotkania, ksiądz Piotr przepowiada Konradowi pielgrzymkę. W Ustępie bohater jest właśnie wygnanym pielgrzymem - człowiekiem na obcej ziemi, dążącym do ojczyzny. Pielgrzymka ma tutaj wymiar fizyczny, ale też duchowy. Pozwala na rozwój, dzięki któremu Konrad będzie mógł kiedyś zostać wskrzesicielem ojczyzny - czterdzieści i cztery.

Motyw matki

Motyw matki objawi się w postaci pani Rollinson. Ślepa wdowa codziennie przychodzi do Senatora, prosząc o łaskę dla syna, lub choćby informację. Czuje więź ze swoim dzieckiem, która pozwala jej wychwytywać ogrom jego cierpień w sposób wręcz nadprzyrodzony. Dla matki nie ma bowiem nic ważniejszego, niż miłość do dziecka. Sen o Matce Boskiej, który miała Ewa, również nosi znamiona motywu matki.


Przeczytaj także: Określ, jaki problem podejmuje Bogumiła Kaniewska w podanym tekście. Zajmij stanowisko wobec rozwiązania przyjętego przez autorkę, odwołując się do tego tekstu oraz innych tekstów kultury

Aktualizacja: 2023-08-08 19:04:02.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.