„Dziady” Adama Mickiewicza to jedno z najważniejszych dzieł polskiej literatury, nie tylko romantycznej. Trzeci część utworu nosi przy tym charakter dramatu narodowego, a więc poruszającego istotne z punktu widzenia Polski i Polaków tematy. Możemy je dostrzec wśród licznych motywów literackich, które wykorzystał Mickiewicz.
Podczas sceny Widzenia księdza Piotra kapłan doznaje wizji ukrzyżowanej na podobieństwo Chrystusa Polski. Zmartwychwstała przynosi jednak erę pokoju i wolności światu. Mesjanizm, czyli przeświadczenie o przynoszącym wyzwolenie świata spod tyranii cierpieniu ojczyzny, to jeden z najważniejszych motywów utworu. Stanowi też myśl przewodnią „Dziadów”.
Cierpienie łączy się tu z motywem mesjanizmu. Młodzież cierpi prześladowania z rąk zaborcy, wstrząsające są historie Cichowskiego, Janczewskiego i Rollisona. Męki są udziałem narodu i zjednoczonego z jego losami poety - Konrada.
Konrad podczas sceny Wielkiej Improwizacji mówi: „Nazywam się Milijon – bo za miliony kocham i cierpię katusze”. Poeta czuje ból narodu, pragnie się za niego poświęcić. Z kolei dla ratowania duszy Konrada ksiądz Piotr ofiaruje siebie za jego grzechy. Poświęcenie ma tu charakter chrystusowy.
Ojczyzna stanowi ważny motyw „Dziadów”. Mickiewicz przestawia niedolę Polski pod zaborami, ukazuje, jak ważną dla tworzenia się narodu jest ona ideą. Dramat „Dziady” możemy nazywać dramatem narodowym w dużej mierze z powodu poruszanej tm problematyki ojczyzny.
Konrad jest profetycznym poetą - wieszczem. Jego sztuka ma siłę narodowotwórczą, może on dzięki niej wzbudzić ducha Polaków. Niestety, odczuwa on przez nią również cierpienie i samotność. Jest bowiem niezrozumiały, a przez uwięzienie i wygnanie jego poezja nie może trafić tam, gdzie powinna - do serc Polaków.
Sen pojawia się w dramacie trzykrotnie. W Prologu Konrad rozmyśla nad jego naturą, podczas gdy dobre i złe duchy walczą o jego myśli. Następnym snem jest koszmar Nowosilcowa, będący katuszami zesłanymi przez szatanów i uosobieniem prawdziwych żądz Senatora. Ostatnim jest zaś scena Widzenia Ewy.
Bóg zdaje się przenikać fabułę utworu Mickiewicza. Działa poprzez Aniołów, zsyła sen na Ewę i wizję na księdza Piotra. Kieruje losami narodu. Człowiek nie może go jednak poznać, przez co ma o nim różne mniemanie. Dla Konrada jest on rozumem świata, zaś dla księdza Piotra jego miłością.
Podczas Wielkiej Improwizacji Konrad dokonuje buntu wobec Stwórcy. Mając się za obdarzonego podobną mocą stwórczą, pragnie uzyskać od niego rząd nad duszami narodu. Chociaż początkowo kieruje nim prometejska chęć pomocy, szybko ogarnia go pycha. Przez to Konrad ociera się o potępienie, kiedy prawie nazywa Boga „carem”, czyli tyranem.
Szatan krąży pośród bohaterów dramatu, kusząc i mamiąc. W Prologu złe duchy toczą walkę o myśli śpiącego Konrada z dobrymi duchami. To diabły zsyłają na Nowosilcowa koszmar, by zabawić się jego torturowaniem, nim zabiorą go po śmierci do piekła. W końcu to diabeł opętuje głównego bohatera i dopiero interwencja księdza Piotra uwalnia go od siły nieczystej.
Wiara to istotny element w życiu bohaterów dramatu. Niezachwiana wiara i pokora księdza Piotra pozwala mu dostąpić wizji przyszłych losów Polski. Prosta wiara przemawia również przez sen Ewy. Nawet Konrad, mimo iż podobno stracił wiarę, zachowuje cześć dla imienia Najświętszej Panienki.
Kara pod postaci śmierci od pioruna spada na Doktora, co przewiduje ksiądz Piotr. Karą za bunt Konrada jest zaś jego klęska jako poety-wieszcza.
Prześladowania, jakich dopuszcza się carat s skierowane przeciwko młodzieży. Dzieci są młode i niewinne, a przez to ich cierpienie straszniejsze. Mickiewicz używa motywu dziecka do ukazania katorgi narodu Polskiego pod zaborami jako niezawinionej, zaś caratu jako systemu zdolnego gnębić najsłabszych.
W scenie więziennej poznajemy towarzyszy niedoli Konrada, osadzonych w klasztorze ojców bazylianów. Wszyscy oni niepokoją się o własny los, czują się przytłoczeni sytuacją. Podczas opowieści o aresztowaniach na Litwie pada ważne stwierdzenie - Polska żyje w więzieniach. Oznacza to, że jej patrioci są prześladowani.
Wywózka dzieci kibitkami na Sybir jest przedstawiona jako gubienie najmłodszego pokolenia. Straszna, daleka otchłań Syberii jawi się jako wieczne i okrutne wygnanie. Motyw ten będzie się jeszcze często pojawiał w polskiej literaturze, a sam Sybir nabierze symbolicznego znaczenia.
Podczas ostatniego spotkania, ksiądz Piotr przepowiada Konradowi pielgrzymkę. W Ustępie bohater jest właśnie wygnanym pielgrzymem - człowiekiem na obcej ziemi, dążącym do ojczyzny. Pielgrzymka ma tutaj wymiar fizyczny, ale też duchowy. Pozwala na rozwój, dzięki któremu Konrad będzie mógł kiedyś zostać wskrzesicielem ojczyzny - czterdzieści i cztery.
Motyw matki objawi się w postaci pani Rollinson. Ślepa wdowa codziennie przychodzi do Senatora, prosząc o łaskę dla syna, lub choćby informację. Czuje więź ze swoim dzieckiem, która pozwala jej wychwytywać ogrom jego cierpień w sposób wręcz nadprzyrodzony. Dla matki nie ma bowiem nic ważniejszego, niż miłość do dziecka. Sen o Matce Boskiej, który miała Ewa, również nosi znamiona motywu matki.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.