Adam Mickiewicz, fot: Library of Congress
Ballada „Romantyczność” Adama Mickiewicza jest manifestem programowym polskiego romantyzmu. Ta krótka opowieść o Karusi, dziewczynie niepotrafiącej poradzić sobie ze śmiercią ukochanego, staje się pretekstem do ukazania światopoglądowego sporu, w którym ścierają się dwie przeciwstawne wizje świata: oświeceniowa i romantyczna.
Spis treści
Utwór powstał w styczniu 1821 roku, a opublikowany został w wydanym w 1822 roku pierwszym tomie „Poezji”, a dokładniej w zbiorze ballad zatytułowanym „Ballady i romanse”. Moment wydania tego dzieła Mickiewicza uznaje się za przełomowy dla polskiej literatury: początek romantyzmu. W zbiorze znalazło się czternaście utworów, a ballada „Romantyczność” została umieszczona jako druga, zaraz po „Pierwiosnku”, czyli wierszowanej dedykacji.
Utwór przedstawia program literacki i światopoglądowy, który reprezentują wszystkie dzieła zbioru. Mickiewicz w „Romantyczności” podejmuje polemikę z oświeceniowymi myślicielami, którzy kierowali się wyłącznie rozumem i poznaniem naukowym. Romantycy zwrócili się w stronę uczuć i duchowości, które według nich, pozwalały lepiej odbierać świat.
Starca, z którym polemizuje narrator, można utożsamiać z Janem Śniadeckim, astronomem i matematykiem, który napisał rozprawę potępiającą romantyzm („O pismach klasycznych i romantycznych”). Przesłanie utworu sugeruje również motto pochodzące z szekspirowskiego Hamleta: „Zdaje mi się, że widzę... Gdzie? Przed oczyma duszy mojej”.
Mickiewicz posłużył się gatunkiem typowym dla epoki romantyzmu – balladą romantyczną. Jest to gatunek synkretyczny, łączący cechy epiki, liryki i dramatu. Na epickość ballady wskazuje obecność narratora, który relacjonuje wydarzenia. Nie jest on jednak wyłącznie obojętnym obserwatorem, ale uczestniczy w przedstawionym w utworze zgromadzeniu i zabiera głos na temat opisywanych wydarzeń. Narrator staje po stronie prostego ludu, sam jest osobą wykształconą, ale odrzuca ograniczone, rozsądkowe postrzeganie rzeczywistości.
Ballada posiada również cechy dramatu, pojawiają się elementy dialogu. Przypomina utwór liryczny ze względu na wierszowaną formę i pojawiające się rymy krzyżowe. Ballada składa się z piętnastu strof o różnej liczbie wersów. Ilość sylab w obrębie wersu również nie jest stała. Głównymi bohaterami utworu są Karusia, zmarły Jasieńko oraz Starzec, z którym narrator wchodzi w polemikę. Oprócz nich pojawiają się mieszkańcy miasteczka, którzy wierzą, że dziewczyna widzi ducha ukochanego.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. W „Romantyczności” pojawiają się elementy gwary ludowej („tyżeś”, „pomaleńku”, „dziewczyna duby smalone bredzi”), metafory („duchy karczemnej tworem gawiedzi, w głupstwa wywarzone kuźni”, „martwe znasz prawdy”, „widzisz świat w proszku”) oraz porównania („to jak martwa opoka nie zwróci w stronę oka”, „sam ty biały jak chusta”). Wypowiedzi bohaterów są silnie nacechowane emocjonalnie, ważną funkcję pełnią w utworze pytania retoryczne („Tyżeś to w nocy?”, „Ty już umarłeś?”, „Czego się boję mego Jasieńka?”, „Gdzie znikasz, gdzie mój Jasieńku?”) oraz wykrzyknienia („Mój Boże!”, „Ach! stój, Jasieńku!”). Uwagę również zwrócić należy na epitety („dzień biały”, „żywego ducha”, „zimne dłonie”, „prawd żywych”).
Balladę można podzielić na dwie części. Pierwszą z nich jest opowieść o Karusi, która widzi ducha swojego zmarłego ukochanego, Jasia. W drugiej części miejsce ma polemika zwolenników światopoglądu oświeceniowego i romantycznego. Utwór jest przykładem romantycznej inspiracji ludowością. W balladzie występują bohaterowie należący w większości do ludu, którzy wierzą w duchy i upiory. Warto jednak zaznaczyć, że w utworze pojawiają się również elementy fantastyczne, dziewczyna widzi zmarłego chłopaka, mówi do niego.
Wydarzenia mają miejsce w małym miasteczku, w środku dnia. Narrator nie podaje ich czasu, co sprawia, że ballada ma uniwersalny charakter. Karusia całkowicie traci kontakt z rzeczywistością, myśli że jest noc, obawia się, że macocha usłyszy jej rozmowę z Jasieńkiem. Bohaterka żali się zmarłemu dwa lata wcześniej ukochanemu, czuje się niezrozumiana i samotna. Dziewczyna nie odpowiada na zadawane przez zgromadzonych pytania, wydaje jej się, że słyszy pianie koguta, a w oknie odbija się blask wschodzącego słońca. Karusia nie chce pozwolić Jasieńkowi odejść, wolałaby umrzeć, aby być razem z nim.
Zebrani mieszkańcy miasteczka nie widzą Jasieńka, ale wierzą, że jego duch nawiedza dziewczynę. Z tą opinią zgadza się narrator, który również zamierza pomodlić się za duszę chłopaka. Głos zajmuje także Starzec, który reprezentuje światopogląd oświeceniowy. Nie wierzy Karusi, uważa że jest obłąkana i nie należy jej słuchać. Starzec poznaje rzeczywistość w sposób naukowy i odrzuca istnienie zjawisk nadprzyrodzonych. Nie zgadza się z nim narrator, mimo że również jest osobą wykształconą. Uważa, że prawdę można odkryć za pomocą intuicji, a najdoskonalsze narzędzie poznania to dusza.
Narrator posiada szacunek dla osiągnięć nauki i techniki, lecz stosuje rozróżnienie na „prawdy martwe” i „prawdy żywe”. Wszystkie narzędzia poznania naukowego, określone w balladzie jako „szkiełko i oko”, służą do odkrycia „prawd martwych”, ograniczonych. Żeby jednak poznać pełną naturę rzeczywistości, należy kierować się „czuciem i wiarą”. Pozwala to na poszerzenie horyzontów człowieka, połączenie wykształcenia ze zrozumieniem sił pozaziemskich, które również ingerują w świat ludzi.
Zakończenie ballady ma formę aforyzmu: „Miej serce i patrzaj w serce!”. Narrator uważa, że rzeczywistość najpełniej można poznać za pomocą serca. Jego słowa łączą się z mottem utworu, które również mówi o odbieraniu świata przez „oczy duszy”. Dzięki poznaniu naukowemu można odkrywać kolejne fragmenty rzeczywistości, ale do zrozumienia ich nadrzędnego sensu konieczne jest kierowanie się intuicją.
Ballada „Romantyczność” jest manifestem programowym, przedstawia nowe, romantyczne widzenie świata. Mickiewicz starał się wytłumaczyć czytelnikom słowo „romantyczność”, oznaczające duchowe i uczuciowe odbieranie rzeczywistości. Poeta uczynił bohaterką swojej ballady dziewczynę pochodzącą z ludu, która potrafi dostrzec więcej niż uczony Starzec. W ten sposób chciał ukazać ograniczenie poznawcze oświeceniowych klasyków, dostrzegających wyłącznie potwierdzone naukowo fakty.
Aktualizacja: 2024-11-28 17:36:05.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.