„Lalka” Bolesława Prusa stanowi jeden z najważniejszych dorobków epoki polskiego pozytywizmu. Autor kreśli losy bohaterów na tle przemian społecznych, ekonomicznych i kulturowych, nawiązując do wielu motywów obecnych w literaturze XIX wieku.
Spis treści
Głównym wątkiem powieści Bolesława Prusa „Lalka” jest motyw miłości. Fabuła koncentruje się wokół uczucia, którym Stanisław Wokulski darzy młodą arystokratę, Izabelę Łęcką. Główny bohater jestczłowiekiem przełomu epok. Żyje w epoce pozytywizmu, ale wychowywał się w momencie dominacji ideałów romantycznych. Miłość staje się jego obsesją. Dla Izabeli pomnaża majątek, uczy się angielskiego i zaczyna spędzać czas w kręgach arystokracji. Wokulski nie dostrzega wad Izabeli, wybacza wszystkie nieprzyjemności, których doznał z jej strony.
Mimo podjętego wysiłku o rękę arystokratki spotyka go rozczarowanie. Izabela zostaje jego narzeczoną, ale wciąż flirtuje ze Starskim. Gdy Wokulski dowiaduje się o tym, próbuje popełnić samobójstwo i rezygnuje z prowadzonych przez siebie interesów. Jego dalszy los jest nieznany.
W kręgach arystokracji miłość nie ma zbyt wielkiego znaczenia. Ludzie pobierają się, ze względu na pochodzenie i majątek, aby później szukać osobistego szczęścia poza małżeństwem. Przykładem takiej postawy jest Ewelina Janocka, która wychodzi za starszego od siebie barona Dalskiego i romansuje ze Starskim.
Ignacy Rzecki jest wiernym przyjacielem Wokulskiego. Pod jego nieobecność, czuwa nad sklepem galanteryjnym, któremu poświęca całe swoje życie. Chce też prywatnego szczęścia przyjaciela, próbuje wyswatać go z Heleną Stawską. Mimo szczerych chęci, Rzecki nie jest w stanie wpłynąć na Wokulskiego, opętanego chorą miłością do Izabeli. Kupiec również troszczy się o subiekta. Zapewnia mu nowe mieszkanie, które urządza tak samo jak poprzednie, znając niechęć Ignacego do zmian.
Portret Izabeli Łęckiej nawiązuje do koncepcji femme fatale, czyli kobiety uwodzicielskiej i niebezpiecznej. Charakteryzuje się niezwykłą urodą i zdolnością do manipulowania innymi. W klasycznych przedstawieniach femme fatale często prowadzi mężczyzn do zguby, przyczyniając się do ich zguby, a niekiedy nawet śmierci.
Przeciwieństwem tego obrazu jest Helena Stawska, która, po stracie męża, przejęła obowiązek utrzymania rodziny. Jest skromna i wytrwała, udziela korepetycji, a następnie podejmuje pracę w sklepie Milerowej.
W powieści pojawia się także kobieta w kryzysie — Marianna, która przez biedę trafiła do domu publicznego. Z pomocą Wokulskiego, dziewczyna porzuca niechlubne (w oczach społeczeństwa) zajęcie i zdobywa pracę jako szwaczka.
Marzenia senne ujawniają pragnienia i obawy bohaterów. Izabela śni o pięknym mężczyźnie, który objawia się jej w formie boga Apollina, co świadczy o jej nierealistycznym podejściu do miłości. W snach nawiedza ją również Wokulski, przybierając postać potwora o wielkich, czerwonych dłoniach i przejmując kontrolę nad rodziną Łęckich. Izabela czuje się osaczona przez adorującego ją kupca, którego darzy niechęcią.
Sny odgrywają też ważną rolę w życiu Rzeckiego. Gdy brał udział w Wiośnie Ludów, śnił, że znowu jest dzieckiem i znajduje się w rodzinnej Warszawie. Przed wizytą w teatrze nawiedza go wizja publicznego ośmieszenia, która ukazuje obawę przed upokorzeniem w nowej, nieznanej sytuacji.
Jak wiadomo z relacji Prusa, inspiracją dla podjęcia wątku o kradzieży lalki była historia procesu, o którym można było przeczytać w gazecie. Jednak ta zabawka ma w powieści znacznie większe znaczenie. Motyw lalki można interpretować jako symbol manipulacji i beznadziejności. Bohaterowie książki często wydają się być marionetkami, które są kierowana przez społeczne normy i oczekiwania.
Taka interpretacja wiąże się blisko z toposem theatrum mundi, do którego wprost nawiązuje scena z udziałem Rzeckiego, gdy ten nakręca zabawki na sklepowej wystawie. Za pomocą tego symbolu Prus wskazuje, że ludzie to jedynie marionetki w rękach losu.
Stanisław Wokulski jest uznawany przez swoje otoczenie za dziwaka. W młodości wyśmiewano jego ambicje naukowe, ponieważ wywodzi się ze zubożałej szlachty. Po powrocie z zesłania na Syberię naukowcy uznawali go za kupca, a kupcy — za naukowca. Jest rozdarty wewnętrznie, nie ujawnia swoich sekretów nawet Rzeckiemu.
Stary subiekt również ma renomę samotnika. Nigdy nie założył rodziny, a sensem jego życia jest praca w sklepie. Jest przywiązany do Wokulskiego, który poświęca mu coraz mniej czasu, ponieważ większość czasu poświęca na pogoń za uwagą Łęckiej. Rzecki spędza większość czasu w samotności, pogrążając się we wspomnieniach. Gdy umiera nie ma przy nim nikogo.
Kondycja psychiczna bohaterów Prusa prowadzi niektórych z nich do decyzji o samobójstwie. W pewnym sensie zwiastuje to nadejście dekadentyzmu, nastrojów schyłkowych związanych z upadkiem wszelkich wartości.
Wokulski, nie mogąc pogodzić się z niewiernością Łęckiej, próbuje zakończyć swoje życie, kładąc się na torach. Taki koniec byłby dopełnieniem jego losu jako nieszczęśliwie zakochanego romantyka, jednak przed śmiercią ratuje go Wysocki. Niepogodzony z odrzuceniem bohater pogrąża się w apatii. Dalszy rozwój jego biografii jest nieznany. Być może ginie w wysadzonych przez siebie ruinach zasławskiego zamku, po których spacerował z Izabelą.
Samobójstwo próbuje popełnić też doktor Szuman, przedstawiciel mniejszości żydowskiej. W młodości był on zakochany w chrześcijance, dla której planował zmianę religii. Gdy ukochana zmarła, Szuman próbował otruć się chloroformem, ale został uratowany przez kolegę. Mimo swoich doświadczeń doktor uważa, że samobójcom nie należy przeszkadzać.
Życie odbiera sobie August Katz, przyjaciel Rzeckiego. Mężczyzna nie robi tego jednak z powodu złamanego serca. Postanawia się zabić po upadku powstania na Węgrzech, ponieważ nie może pogodzić się z uciskiem i niesprawiedliwością społeczną.
Pozytywiści propagowali scjentyzm, nurt filozoficzny i intelektualny, który uznaje naukę za jedyny pewny sposób poznania rzeczywistości i główne źródło wiedzy o świecie. Ten pogląd wiązał się szczególnie z empiryzmem, to znaczy przekonaniem, że takie metody jak obserwacja, eksperyment i analiza są jedynymi, które mogą dostarczać obiektywnych wniosków.
Do zwolenników nauki należy Stanisław Wokulski. W młodości pracował w winiarni Hopfera, aby zdobyć środki na dalszą edukację. Ukończył Szkołę Przygotowawczą i rozpoczął naukę w Szkole Głównej na wydziale matematyczno-przyrodniczym, którą przerwał z powodu wybuchu powstania styczniowego. Próbował też swoich sił, jako wynalazca-amator. Skonstruował pompę i próbował zbudować balon.
Nauką zafascynowany jest również Julian Ochocki, który marzy o wynalezieniu maszyny latającej. Wokulski docenia jego pasję i zapisuje mu dużą część swojego majątku, aby mógł kontynuować badania.
Zapalonym naukowcem jest profesor Geist, pracujący nad wynalezieniem metalu, lżejszego od powietrza. Otoczenie uznaje go za dziwaka, ale on kontynuuje swoje badania.
Inicjalnie Bolesław Prus myślał o nadaniu swojej powieści tytułu „Trzy pokolenia”, ponieważ opisuje trzy pokolenia idealistów. Pierwszym z nich jest Ignacy Rzecki, idealista polityczny, którzy wierzy, że potomkowie Napoleona Bonaparte dadzą Polsce upragnioną niepodległość. Drugie pokolenie to Wokulski, ślepo wierzący w romantyczną koncepcję miłości, która istnieje wyłącznie w literaturze. Najmłodszym idealistą jest Ochocki, poświęcający całe swoje życie nauce. Rzecki i Wokulski ponoszą porażkę, gdyż wyznawane przez nich idee okazują się mrzonkami. Ochocki ma szansę zrealizować swoje marzenia, ale musi wyjechać za granicę, z daleka od środowiska, w którym nikogo nie interesują jego badania.
Aktualizacja: 2024-09-16 19:45:58.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.