Głównym wątkiem powieści Bolesława Prusa „Lalka” jest motyw miłości. Fabuła koncentruje się wokół uczucia, którym Stanisław Wokulski zapałał do młodej arystokratki, Izabeli Łęckiej. Główny bohater jest człowiekiem przełomu epok. Żyje w czasach pozytywizmu, ale pozostaje wierny ideałom romantycznym. Idealizuje więc miłość, która staje się jego obsesją. Wokulski nie dostrzega wad Izabeli, wybacza wszystkie nieprzyjemności, których doznał z jej strony. W swoich działaniach kieruje się miłością. Dla Izabeli pomnaża majątek, uczy się angielskiego i zaczyna spędzać czas w kręgach arystokracji. Spotyka go jednak rozczarowanie. Izabela zostaje jego narzeczoną, ale wciąż romansuje ze Starskim. Gdy Wokulski się o tym dowiaduje, próbuje popełnić samobójstwo i rezygnuje z prowadzonych przez siebie interesów. Jego dalszy los jest nieznany. Być może ginie w ruinach zasławskiego zamku. Romantyczna miłość okazuje się mrzonką, która niszczy życie Wokulskiego. Mężczyzna nie jest w stanie zapomnieć o Izabeli, przez co traci szansę na szczęście u boku pracowitej i skromnej Heleny Stawskiej. Zawód miłosny przeżył też Rzecki, w młodości zdradzony przez ukochaną. W kręgach arystokratycznych, miłość nie ma zbyt wielkiego znaczenia. Ludzie pobierają się, ze względu na pochodzenie i majątek, aby później szukać osobistego szczęścia poza małżeństwem. Przykładem takiej postawy jest Ewelina Janocka, która wychodzi za starszego od siebie barona Dalskiego i romansuje ze Starskim.
Pojawia się też motyw przyjaźni. Ignacy Rzecki jest wiernym przyjacielem Wokulskiego. Pod jego nieobecność, czuwa nad sklepem galanteryjnym, któremu poświęca całe swoje życie. Chce też prywatnego szczęścia przyjaciela, próbuje wyswatać go z Heleną Stawską. Mimo szczerych chęci, Rzecki nie jest w stanie wpłynąć na Wokulskiego, opętanego chorą miłością do Izabeli. Kupiec również troszczy się o subiekta. Zapewnia mu nowe mieszkanie, które urządza tak samo jak poprzednie, znając niechęć Ignacego do zmian. Przyjacielem Wokulskiego jest też doktor Szuman, poznany podczas zesłania na Syberię. Racjonalnie podchodzi do życia i dostrzega destrukcyjny wpływ miłości na życie kupca.
Istotną rolę odgrywa także motyw kobiety. Izabela Łęcka jest prawdziwą femme fatale, która oczarowuje mężczyznę swoim urokiem, a następnie prowadzi go do upadku. Jest rozkapryszoną egoistką, której jedyną zaletą jest uroda. Całkowicie inną kobietą jest Helena Stawska, na której po ucieczce męża spoczywa obowiązek utrzymania córki i matki. Jest skromna i wytrwała, udziela korepetycji, a następnie podejmuje pracę w sklepie Milerowej. W powieści pojawia się także kobieta upadła - Marianna, która przez biedę trafiła do domu publicznego. Z pomocą Wokulskiego, dziewczyna zaczyna utrzymywać się z szycia, a nawet znajduje męża.
W powieści obecny jest także motyw snu. Marzenia senne ujawniają pragnienia i obawy bohaterów. Izabela śni o pięknym mężczyźnie, który objawia się jej w formie boga Apollina. Ukazuje to jej nierealistyczne podejście do miłości. W snach nawiedza ją również Wokulski, który przybiera postać potwora o wielkich, czerwonych dłoniach, przejmującego kontrolę nad rodziną Łęckich. Izabela czuje się osaczona przez adorującego ją kupca, którego darzy niechęcią. Sny odgrywają też ważną rolę w życiu Rzeckiego. Gdy brał udział w Wiośnie Ludów, śnił że znowu jest dzieckiem i znajduje się w rodzinnej Warszawie. Przed wizytą w teatrze, nawiedza go wizja publicznego ośmieszenia, która ukazuje obawę przed upokorzeniem w nowej, nieznanej sytuacji.
Ważny jest również motyw samotności. Stanisław Wokulski jest uznawany przez swoje otoczenie za dziwaka. W młodości, wyśmiewano jego ambicje naukowe, ponieważ wywodzi się ze zubożałej szlachty. Po powrocie z zesłania, naukowcy uznawali go za kupca, a kupcy - za naukowca. Jest rozdarty wewnętrznie, nie ujawnia swoich sekretów nawet Rzeckiemu. Stary subiekt również jest samotny. Nigdy nie założył rodziny, sensem jego życia jest praca w sklepie. Jest przywiązany do Wokulskiego, który poświęca mu coraz mniej czasu, ponieważ próbuje zdobyć serce Izabeli. Rzecki spędza większość czasu w samotności, pogrążając się we wspomnieniach. Gdy umiera, nie ma przy nim nikogo. Samotność dotyka także Łęcką, która przez swoją próżność traci wszystkich adoratorów. Po śmierci ojca, postanawia wstąpić do klasztoru.
W powieści pojawia się motyw cierpienia. Rzecki nie potrafi pogodzić się ze zmieniającą się rzeczywistością. Kolejne rozczarowania doprowadzają go do śmierci. Cierpi również Wokulski, nieszczęśliwie zakochany w Łęckiej. Prus opisuje także ból, towarzyszący najuboższym warstwom społecznym, każdego dnia walczącym o przetrwanie swoich rodzin.
Obecny jest też motyw samobójstwa. Kondycja psychiczna bohaterów jest tak zła, że niektórzy z nich postanawiają targnąć się na własne życie. Zwiastuje to nadejście kolejnej epoki - modernizmu. Pojawia się dekadentyzm, nastroje schyłkowe, związane z upadkiem wszelkich wartości. Wokulski próbuje zakończyć swoje życie, kładąc się na torach. Nie może pogodzić się z niewiernością Łęckiej. Zostaje uratowany przez dróżnika Wysockiego. Nie odzyskuje jednak radości życia, pogrąża się w apatii. Dalszy los Wokulskiego jest nieznany. Być może ginie w wysadzonych przez siebie ruinach zasławskiego zamku, po których spacerował z Izabelą. Samobójstwo próbuje popełnić także doktor Szuman. W młodości, był zakochany w chrześcijance, dla której planował nawet zmianę religii. Gdy ukochana zmarła, Szuman otruł się chloroformem, ale został uratowany przez kolegę. Mimo swoich doświadczeń, doktor uważa, że samobójcom nie należy przeszkadzać. Życie odbiera sobie August Katz, przyjaciel Rzeckiego. Mężczyzna nie robi tego jednak z powodu złamanego serca. Postanawia się zabić po upadku powstania na Węgrzech, ponieważ nie może pogodzić się z uciskiem i niesprawiedliwością społeczną.
Ważną rolę odgrywa motyw nauki. Pozytywiści propagowali scjentyzm, czyli naukowe poznanie rzeczywistości. Do zwolenników nauki należy Stanisław Wokulski. W młodości, pracował w winiarni Hopfera, aby zdobyć środki na dalszą edukację. Ukończył Szkołę Przygotowawczą i rozpoczął naukę w Szkole Głównej na wydziale matematyczno-przyrodniczym, którą przerwał z powodu wybuchu powstania styczniowego. Próbował też swoich sił, jako wynalazca-amator. Skonstruował pompę i próbował zbudować balon. Nauką zafascynowany jest również Julian Ochocki, który marzy o wynalezieniu maszyny latającej. Wokulski docenia jego pasję i zapisuje mu dużą część swojego majątku, aby mógł kontynuować badania. Zapalonym naukowcem jest również profesor Geist, pracujący nad wynalezieniem metalu, lżejszego od powietrza. Otoczenie uznaje go za dziwaka, ale on kontynuuje swoje badania.
W powieści pojawia się również motyw idealisty. Utwór początkowo miał nosić tytuł „Trzy pokolenia”, ponieważ opisuje trzy pokolenia idealistów. Pierwszym z nich jest Ignacy Rzecki, idealista polityczny, którzy wierzy, że potomkowie Napoleona Bonaparte dadzą Polsce upragnioną niepodległość. Drugie pokolenie to Wokulski, ślepo wierzący w romantyczną koncepcję miłości, która istnieje wyłącznie w literaturze. Najmłodszym idealistą jest Ochocki, poświęcający całe swoje życie nauce. Rzecki i Wokulski ponoszą porażkę, wyznawane przez nich idee okazują się mrzonkami. Ochocki ma szansę zrealizować swoje marzenia, ale musi wyjechać za granicę, z daleka od środowiska, w którym nikogo nie interesują jego badania.
Obecny jest także motyw Żyda. Wiąże się to z pozytywistyczną koncepcją asymilacji Żydów. Prus ukazuje wady i zalety tej mniejszości. Żydzi są pracowici i przedsiębiorczy, ale też chciwi i bezwzględni. Doktor Szuman początkowo czuje się częścią polskiego społeczeństwa, ale pod wpływem prześladowań, zbliża się do mniejszości żydowskiej i koncentruje się na gromadzeniu majątku. Henryk Szlangbaum również był zwolennikiem asymilacji, brał nawet udział w powstaniu styczniowym i zmienił nazwisko na Szlangowski. Polacy wciąż darzyli go jednak niechęcią, dlatego oddalił się od nich. Po przejęciu sklepu Wokulskiego, jest bardzo nieufny wobec subiektów. Ojciec Henryka czuje silną więź ze swoją religią i tożsamością, dlatego jest przeciwnikiem asymilacji.
W powieści pojawia się motyw theatrum mundi (teatru świata). Gdy Rzecki bawi się karuzelą z wystawy, zdaje sobie sprawę, że ludzie przypominają marionetki. Wydaje im się, że podejmują świadome decyzje, ale w rzeczywistości ich życiem kieruje ślepy los. Życie człowieka to tylko nieznaczący epizod w historii świata.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.