„Odyseja” to epos, którego autorstwo przypisuje się Homerowi. Opiera się na tradycji ustnej, została spisana prawdopodobnie w VIII w. p. n. e. Przedstawia tułaczkę Odyseusza, wracającego do rodzinnej Itaki po zakończeniu wojny trojańskiej.
Wydarzenia rozgrywają się w czasach starożytnych. Epos przedstawia powrót Odyseusza do rodzinnej Itaki po zakończeniu wojny trojańskiej. Źródła historyczne mówią, że Troja została zburzona ok. 1200 r. p. n. e. Wojna trojańska trwała dziesięć lat, tak samo jak tułaczka Odyseusza. Bohater wraca więc do domu po dwudziestu latach nieobecności. W Odysei pojawia się wiele miejsc akcji: miasto Kikonów, kraina Lotofagów, kraina Lajstrygonów, wyspa cyklopów, wyspa Eolia, wyspa czarodziejki Kirke (Ajaja), wyspa boga Heliosa (Trinakria), wyspa nimfy Kalipso (Ogygia), Hades, wyspa Syren, cieśnina Skylli i Charybdy, kraj Feaków (Scheria) oraz Itaka.
Na Olimpie odbywa się narada bogów, którzy postanawiają uwolnić Odyseusza od nimfy Kalipso. W domu Odyseusza gromadzą się zalotnicy, starający się o rękę jego żony, Penelopy. Atena udaje się na Itakę do syna Odyseusza, Telemacha, aby nakłonić go do poszukiwań ojca. Bogini daje mu statek, na którym wyruszają do Nestora, króla Pylos. Nestor nie zna losów Odyseusza po zakończeniu wojny trojańskiej. Telemach wybiera się z synem Nestora, Pejsistratosem, do Lakedajmonu, stolicy Sparty. Menelaos informuje Telemacha, że jego ojciec żyje z nimfą Kalipso na wyspie Ogygia. W Itace, zalotnicy przygotowują zasadzkę na Telemacha.
Hermes przekazuje Kalipso, że musi uwolnić Odyseusza. Bohater opuszcza wyspę na tratwie. Po kilkunastu dniach podróży, Posejdon rozpętuje burzę. Odyseusz trafia na wyspę Feaków. Znajduje go księżniczka Nauzykaa, która daje mu odzież i zaprasza do pałacu swojego ojca, króla Alkinoosa. Odyseusz wyjawia swoją prawdziwą tożsamość, dopiero po zwycięstwie w igrzyskach sportowych, zorganizowanych w pałacu. Opowiada o swoich przygodach po zakończeniu wojny trojańskiej. Bohater rusza do Itaki na statku, otrzymanym od Feaków i zabiera ze sobą liczne kosztowności. Na miejscu, spotyka Atenę i ukrywa skarby w jaskini. Odyseusz, w przebraniu żebraka, udaje się do chaty pasterza Eumajosa. Atena nakazuje Telemachowi powrót ze Sparty i pomaga mu uniknąć zasadzki zalotników. Syn spotyka Odyseusza i go rozpoznaje. Telemach wraca do pałacu i wita się z Penelopą. Następnego dnia, do domu przybywają też Odyseusz-żebrak i Eumajos. Bohater zostaje rozpoznany tylko przez starego psa Argosa. Zalotnicy i służba traktują Odyseusza z pogardą, a Penelopa go nie poznaje. Tożsamości żebraka domyśla się służąca Eurykleja, która widzi bliznę na jego nodze.
Penelopa urządza zawody łucznicze dla zalotników, które kończą się zwycięstwem Odyseusza. Bohater zabija jednego z zalotników i ujawnia swoją tożsamość. Rozpoczyna się rzeź zalotników. Służące, które z nimi romansowały, zostają powieszone. Ukarany zostaje również Melantios. Odyseusz opowiada Penelopie historię ich małżeńskiego łoża, co upewnia kobietę, że ma do czynienia ze swoim mężem. Mężczyzna odwiedza ojca, Laertesa, który rozpoznaje go po bliźnie na nodze. Rodziny zabitych zalotników buntują lud Itaki przeciwko Odyseuszowi. Na wyspie pojawia się Atena, która zaprowadza pokój.
Księga I. Utwór rozpoczyna inwokacja do Muzy o natchnienie. Na Olimpie trwa narada bogów. Zeus rozmyśla o Ajgistosie który porwał żonę Agamemnona, a jego samego zamordował, nie obawiając się gniewu bogów. Atena przypomina o Odyseuszu, który nie może wrócić do żony i syna, ponieważ jest więziony na wyspie Ogygia przez nimfę Kalipso. Zeus postanawia uwolnić Odyseusza, mimo że Posejdon zamierza zemścić się na nim za oślepienie cyklopa Polifema. Wysyła Hermesa, aby poinformował Kaliope o rozkazie bogów. Atena wybiera się do syna Odyseusza, Telemacha, aby nakłonić go do wygnania zalotników matki oraz poszukiwań ojca.
Na Itace panuje zła sytuacja, zalotnicy marnotrawią majątek Odyseusza. Atena udaje mężczyznę o imieniu Mentes, znajomego Odyseusza i jego ojca, Laertesa. Zapewnia Telemacha, że jest synem mężnego bohatera. Atena nakazuje młodzieńcowi, aby wygnał zalotników i udał się do Sparty, w poszukiwaniu wieści o ojcu. Jeśli przez rok Odyseusz nie wróci do domu, Telemach ma usypać mu mogiłę i pozwolić matce na ponowne zamążpójście. Atena wznosi się w powietrze, a Telemach zdaje sobie sprawę, że rozmawiał z bogiem. Żona Odyseusza, Penelopa, wciąż tęskni za mężem. Telemach każe zalotnikom opuścić dom. Antinoj, syn Eupejta, zarzuca mu zbytnią hardość. Eurymach, syn Polyba, zastanawia się, kim był nieznany przybysz, z którym rozmawiał Telemach.
Księga II. Telemach zwołuje zebranie starszyzny, pierwsze od czasu wyjazdu jego ojca. Chce wygnać zalotników ze swojego domu. Antinoj zarzuca Penelopie zwodzenie mężczyzn i uważa, że Telemach powinien wygnać matkę. Syn Odyseusza wzywa na pomoc bogów, na niebie pojawiają się dwa orły, wysłane przez Zeusa. Haliterses przewiduje powrót Odyseusza. Eurymach uważa, że Penelopa powinna wrócić do swojego rodzinnego domu i tam ponownie wyjść za mąż. Telemacha popiera Mentor, który zapowiada, że zalotnicy zostaną ukarani za swoje postępowanie. Lejokrit stwierdza, że nawet Odyseusz nie dałby rady zalotnikom. Zebranie zostaje zakończone. Atena oferuje Telemachowi statek. Mężczyzna przygotowuje się do drogi, a następnie razem z boginią, rusza do Pylos.
Księga III. Atena wysyła Telemacha do Nestora. Mężczyzna nie ma jednak żadnych wieści na temat losu Odyseusza po zakończeniu wojny trojańskiej. Ojciec Telemacha znalazł się wśród zwolenników Agamemnona, ale Zeus doprowadził między nimi do kłótni, w wyniku której część wojowników wypłynęła pod wodzą Odyseusza. Ich dalszy los pozostaje nieznany. Nestor słyszał jednak o powrotach innych wojowników i śmierci Agamemnona. Nestor radzi Telemachowi, aby udał się do Menelaosa. Król Pylos składa Atenie jałówkę w ofierze, a następnie odbywa się uczta. Telemach i Pejsistratos ruszają do Lakedajmony, stolicy Sparty.
Księga IV. Na zamku Menelaosa odbywa się huczne wesele. Król opłakuje jednak śmierć swojego brata i zaginięcie Odyseusza. Zebrani wspominają wszystkie dokonania bohatera. Menelaos przyznaje, że po wojnie, postanowił wracać do domu bez złożenia ofiary bogom, w przeciwieństwie do Agamemnona. Spotkała go za to kara, znalazł się bezludnej wyspie. Pomogła mu córka Proteusza, Ejdotea, która poradziła, aby schwytał jej ojca, a wtedy on wyjawi mu drogę do Grecji. Proteusz powiedział Menelaosowi, że musi złożyć ofiarę bogom. Poinformował go też o śmierci Ajasa i Agamemnona oraz uwięzieniu Odyseusza przez nimfę Kalipso. Na Itace, zalotnicy Penelopy wciąż oddają się zabawie, której przewodniczą Eurymach i Antinoj. Mężczyźni są oburzeni wyjazdem Telemacha. Postanawiają zaczaić się na niego między Itaką, a Samos. Penelopa obawia się o życie swojego syna, ale zostaje uspokojona przez Atenę.
Księga V. Zeus wysyła Hermesa do Kalipso, aby przekazał jej nakaz uwolnienia Odyseusza. Nimfa zarzuca bogom okrucieństwo, wspomina że uratowała mężczyźnie życie. Obiecała mu wieczną młodość i nieśmiertelność. Kalipso nakazuje Odyseuszowi budowę tratwy, a ten początkowo podejrzewa ją o podstęp. Nimfa zapowiada mężczyźnie liczne przeszkody podczas drogi do domu, daje mu topór, siekierę, szaty i zsyła delikatny wiatr. Po siedemnastu dniach żeglugi, Odyseusz zbliża się do wyspy Scheria, kraju Feaków. Posejdon zsyła na niego burzę. Gdy bohater walczy o życie, pojawia się bogini morska Leukotea, która każe mu się rozebrać i płynąć do brzegu. Daje mu też przepaskę, dzięki której Odyseusz po trzech dniach dopływa wpław do brzegu. Posejdon odchodzi, a Atena uspokaja wiatry. Każe jednemu z nich - Boreaszowi, pomagać Odyseuszowi. Mężczyzna rzuca przepaskę do wody i zasypia w szuwarach.
Księga VI. Atena udaje się do pałacu króla Feaków, Alkinoosa. Rozmawia z jego córką, Nauzykaą, przyjmując postać jej przyjaciółki. Radzi jej, aby rankiem wybrała się ze służkami nad rzekę. Śmiech Nauzykai i jej towarzyszek budzi Odyseusza. Mężczyzna prosi o pomoc, a księżniczka daje mu nowe ubranie. Atena przywraca Odyseuszowi młodość i urodę. Nauzykaa zaprasza go do pałacu i każe prosić o gościnę jej matkę, Aretę. Sama idzie przodem, aby nie narazić się na plotki.
Księga VII. Atena przyjmuje postać młodej dziewczyny i prowadzi Odyseusza do pałacu, dając im obojgu niewidzialność. Odyseusz prosi Arete o litość i pomoc. Zostaje bardzo serdecznie przyjęty. Mężczyzna opowiada królewskiej parze o swoim pobycie u nimfy Kalipso oraz podróży na Scherię. Alkinoos przyznaje, że chciałby uczynić Odyseusza swoim zięciem, ale nie zamierza go zatrzymywać.
Księga VIII. W pałacu odbywa się uczta. Alkinoos wzywa niewidomego pieśniarza Demodoka, który śpiewa o sporze Odyseusza z Achillesem. Odyseusz próbuje ukryć wzruszenie, ale dostrzega to Alkinoos. Król organizuje igrzyska szermierskie. Jego syn, Laodam, wyzywa Odyseusza na pojedynek, ale ten odmawia. Euryjal stwierdza, że przybysz z pewnością nie posiada szlachetnego pochodzenia. Odyseusz rzuca kręgiem daleko poza metę. W tym miejscu pojawia się Atena w ludzkiej postaci i oznajmia jego zwycięstwo. Przychodzi czas na tańce, Demodok wykonuje pieśń o miłości Aresa i Afrodyty. Odyseusz otrzymuje od Feaków hojne dary, Euryjal, na znak przeprosin, daje mu miecz. Wieczorem bohater prosi Demodoka o pieśń na temat konia trojańskiego i zdobycia Troi przez Greków. Alkinoos ponownie dostrzega łzy Odyseusza.
Księga IX. Bohater wyjawia swoją tożsamość królowi Feaków. Opowiada o swoich przygodach po zakończeniu wojny trojańskiej. Razem ze swoimi towarzyszami, zburzył Ismar, gród Kikonów. Jego przyjaciele nie posłuchali go i rozpoczęli ucztę, zamiast wyjechać z łupami. W nocy napadli ich Kikonowie, a wielu towarzyszy Odyseusza poległo. Gdy ruszyli w dalszą drogę, w okolicach Malei zerwał się wiatr, który poprowadził ich do krainy Lotofagów. Jego przyjaciele zostali tam poczęstowani lotosami i zapomnieli o celu podróży. Odyseusz musiał siłą zabrać ich ze sobą.
Następnie, dotarli do krainy cyklopów. Odyseusz postanowił odkryć, kto mieszka w pobliskiej jaskini. Okazało się, że jest to dom cyklopa Polifema. Pasący owce potwór wrócił do groty i zamknął ją za pomocą głazu. Wyśmiał prośbę o gościnę i zjadł część towarzyszy Odyseusza. Bohater poczęstował cyklopa winem i przedstawił się jako Nikt. Odyseusz oślepił Polifema za pomocą rozżarzonego kołka. Krzyk cyklopa zaniepokoił jego towarzyszy, ale gdy wyjawił że „Nikt go zranił”, pomyśleli że postradał zmysły. Odyseusz i jego ocaleni przyjaciele uciekli pod grzbietami wychodzących na pastwisko owiec. Gdy bohater odpływał, wyznał Polifemowi swoje prawdziwe imię. Cyklop próbował skłonić Odyseusza do powrotu, ale ten wyczuł podstęp. Polifem zaczął modlić się do Posejdona, aby pomścił jego krzywdę. Odyseusz złożył ofiarę Zeusowi i ruszył w dalszą drogę.
Księga X. Odyseusz dotarł do Eolii, krainy Eola, władcy wiatrów, syna Hippotesa. Eol polubił bohatera i uwięził wszystkie groźne wiatry w worku, aby towarzyszył mu tylko przyjazny Zefir. Po dziesięciu dniach, żeglarze dostrzegli z daleka Itakę. Towarzysze Odyseusza z ciekawości rozwiązali worek, myśląc że w środku znajdują się skarby. Wichry pognały statek z powrotem do krainy Eola, który wpadł w gniew i przepędził Odyseusza. Żeglarze zmagali się z wiatrem przez siedem dni i nocy. Następnie, Odyseusz dotarł do grodu Lamos, należącego do Lajstrygonów. Jego towarzysze spotkali córkę Antifa, która wskazała im drogę na dwór. Antif pożarł jednego z przyjaciół Odyseusza, a pozostali uciekli, ścigani przez Lajstrygonów, którzy zaczęli rzucać głazami w ich statki. Część okrętów została zatopiona.
Odyseusz dopłynął do wyspy Ajai, zamieszkiwanej przez czarodziejkę Kirke. Podzielił swoich ludzi na dwa oddziały. Jeden z nich został na statku, a drugi ruszył na zamek Kirke, pod dowództwem Eurylocha. Czarodziejka zaprosiła mężczyzn na ucztę, a następnie zamieniła ich w świnie. Uratował się jedynie Euryloch, który został na zewnątrz, podejrzewając podstęp. Odyseusz postanowił udać się do Kirke. Hermes obdarował go ziołem, chroniącym przed jej czarami. Bożek poradził mu też, jak postępować z czarodziejką. Kirke odczarowała towarzyszy Odyseusza oraz przywróciła im młodość i urodę. Czarodziejka serdecznie ich ugościła, a Grecy zostali na jej wyspie przez kolejny rok. Odyseusz poprosił ją, aby wypuściła ich do domu, ale ta zażądała, aby najpierw odwiedził Hades i wysłuchał duszy Tyrezjasza, tebańskiego wróżbity. Kirke obiecała zapewnić żeglarzom wiatry, które doprowadzą ich do krainy zmarłych.
Księga XI. Odyseusz i jego towarzysze dotarli do kraju Kimmeryjczyków, w którym panują wieczna ciemność i mgła. Bohater wykopał głęboki dół i złożył ofiarę, zgodnie z poleceniem Kirke. Odyseusz dostrzegł duszę Elpenora, mieszkańca domu Kirke. Mężczyzna wypił zbyt wiele wina i zginął, spadając z dachu. Błagał Odyseusza, aby wrócił na wyspę i go pogrzebał. Bohater spotkał też duszę swojej matki, która jeszcze żyła, gdy wyjeżdżał na wojnę. W końcu pojawiła się dusza Tyrezjasza, którą Odyseusz dopuścił do ofiary. Wróżbita powiedział mu, że ściga go gniew Posejdona. Przepowiedział bohaterowi, że wróci na Itakę, ale jego towarzysze zginą oraz zastanie dom, zniszczony przez intruzów, na których krwawo się zemści. Wróżbita przepowiedział Odyseuszowi długie i szczęśliwe życie. Bohater pozwolił duszy matki napić się ofiarnej krwi. Ta wyjawiła mu, że Penelopa wciąż na niego czeka, a Telemach stara się dbać o majątek. Ojciec żyje za to w ubóstwie, a ona sama zmarła z tęsknoty. Odyseusz widział też duszę Agamemnona, który zginął z ręki Ajgistosa, kochanka swojej żony. Bohater spotkał również dusze Achillesa i Ajasa. W tłumie zmarłych znaleźli się także Minos, Orion, Tantal, Tytios, Syzyf i Herakles.
Księga XII. Odyseusz wrócił na wyspę Ajai, aby pogrzebać Elpenora. Kirke przestrzegła go przed niebezpieczeństwami, które czekają go w dalszej drodze. Odyseusz i jego towarzysze musieli minąć wyspę Syren, kuszących wędrowców śpiewem. Bohater zatkał uszy swoich ludzi woskiem, a sam kazał przywiązać się do masztu. Następnie, czekała ich przeprawa między dwoma morskimi potworami: Skyllą i Charybdą, połykającą morze. Skylla porwała sześciu towarzyszy Odyseusza, a gdy była zajęta ich pożeraniem, reszcie żeglarzy udało się ją ominąć.
Następnie, wyprawa dotarła na Trinakrię, wyspę boga Heliosa, gdzie nimfy wypasają jego bydło. Kirke przestrzegła Odyseusza, aby jego towarzysze nie zabijali zwierząt, ponieważ to doprowadzi do ich śmierci. Rozpętała się burza i żeglarze musieli spędzić na wyspie miesiąc, dlatego skończyły się zapasy żywności. Gdy Odyseusz zasnął, Euryloch namówił towarzyszy, aby złożyli bogom ofiarę z byków i posilili się mięsem. Helios wpadł w gniew i poprosił Zeusa, aby ukarał Odyseusza. Zagroził, że w innym wypadku odbierze ludziom światło. Gdy żeglarze ruszyli w dalszą drogę, Zeus zesłał na nich burzę z piorunami, która zatopiła statek. Odyseusz cudem uniknął pożarcia przez Skyllę i Charybdę. Po dziesięciu dniach, udało mu się dopłynąć na Ogygię, wyspę nimfy Kalipso.
Księga XIII. Odyseusz kończy swoją opowieść i rozpoczynają się przygotowania do podróży. Alkinoos składa ofiarę, aby zapewnić mu bezpieczną żeglugę. Po dotarciu do Itaki, Feakowie wynoszą śpiącego Odyseusza na brzeg, razem z ofiarowanymi mu darami. Posejdon jest rozżalony bezpiecznym powrotem bohatera, dlatego zmienia okręt Feaków w skałę. Alkinoos nakazuje złożenie ofiary, aby przebłagać Posejdona, który według przepowiedni, miał ukarać jego lud za przewożenie ludzi. Odyseusz budzi się na brzegu i nie rozpoznaje rodzinnej Itaki. Przybywa do niego Atena w przebraniu pasterza, która zapewnia go, że jest w ojczyźnie. Za radą bogini, Odyseusz ukrywa skarby Feaków w jaskini. Atena zmienia bohatera w starca, ubranego w żebraczy strój, aby nikt go nie rozpoznał.
Księga XIV. Atena wysyła Odyseusza do chaty pasterza Eumajosa, który opłakuje zaginięcie króla Itaki. Odyseusz kłamie, że pochodzi z Krety. Opowiada zmyśloną historię o udziale w wojnie trojańskiej oraz podróży przez Egipt, Fenicję, Libię oraz kraj Tesprotów. Eumajos nie wierzy w zapewnienia Odyseusza, że król Itaki wróci. Gdy przybywają pozostali pastuszkowie, w chacie odbywa się wieczerza.
Księga XV. Atena dociera do Lakedajmonu, aby wezwać Telemacha do powrotu. Przestrzega go przed zasadzką zalotników i każe zejść ze statku wcześniej, aby udać się do chaty Eumajosa. Telemach otrzymuje od Menelaosa puchar, wykonany przez Hefajstosa, a od Heleny - płaszcz. Młodzieńcy widzą orła, porywającego gęś, co odbierają jako znak nadchodzącej zemsty na zalotnikach. Telemach i Pejsistratos spędzają noc w zamku Dioklesa. Następnie, wracają do Pylos, domu Pejsistratosa. Telemach składa ofiarę Atenie i udaje się w dalszą drogę. Spotyka Teoklymena, przestępcę który musi uciekać ze swojego kraju i zabiera go ze sobą.
Odyseusz zamierza udać się do pałacu i pracować tam jako służący. Eumajos informuje go, że Laertes żyje, ale opłakuje zaginięcie syna i śmierć żony. Eumajos opowiada swoją historię. Urodził się jako syn króla Syrii, Kresiosa. Gdy do miasta przybyli Fenicjanie, jeden z nich uwiódł Fenijkę, niewolnicę Kresiosa. Dziewczyna uciekła z kochankiem, zabierając ze sobą Eumajosa, aby wyłudzić od króla okup. Niewolnica została jednak zabita, a Fenicjanie sprzedali Eumajosa Laertesowi, podczas pobytu na Itace. Telemach dociera do ojczyzny i wysyła Teoklymena do Eurymacha. Widzi jastrzębia, rozrywającego gołębia, co ma symbolizować wyższość rodu Odyseusza.
Księga XVI. Telemach dociera do chaty Eumajosa. Pasterz chce przekazać Odyseusza pod opiekę młodzieńca. Telemach woli jednak, żeby przybysz został w chacie Eumajosa, unikając złośliwości zalotników. Atena ukazuje się Odyseuszowi w postaci młodej dziewczyny i nakłania go do ujawnienia swojej tożsamości synowi. Przywraca bohaterowi jego dawną postać. Odyseusz wyznaje Telemachowi całą prawdę. Mężczyźni opracowują plan pozbycia się zalotników. Herold informuje Penelopę, że jej syn bezpiecznie wrócił do ojczyzny. Eumajos donosi, że młodzieniec przebywa w jego chacie. Zalotnicy są zszokowani, że Telemach uniknął zasadzki. Antinoj oświadcza, że Telemach musi umrzeć, ponieważ przeszkadza w ponownym zamążpójściu Penelopy. Pozostali mężczyźni postanawiają jednak zdać się na wolę bogów i wracają do pałacu. Penelopa zarzuca Antinojowi zamiar zabicia jej syna. Eurymach zapewnia ją jednak, że będzie chronił Telemacha. Przed powrotem Eumajosa do chaty, Odyseusz ponownie zmienia się w żebraka.
Księga XVII. Telemach wraca do domu i wita się z Penelopą. Nie mówi matce, że Odyseusz wrócił na Itakę. Niedługo później, pojawia się Pejrajos, prowadzący Teoklymena. Zalotnicy organizują zawody w rzucie dyskiem i oszczepem. Eumajos i Odyseusz docierają do miasta. Melantios szydzi z żebraka i kopie go w biodro, ale ten cierpliwie znosi obelgi. Eumajos i Odyseusz ruszają do pałacu. Stary pies, Argos, rozpoznaje swojego pana i kona. Odyseusz prosi zalotników o jedzenie. Antinoj karci Eumajosa za przyprowadzenie żebraka do pałacu. Dochodzi do kłótni Telemacha i Atinoja. Wybucha awantura, Antinoj chce pozbyć się Odyseusza, ale pozostali zalotnicy go nie popierają. Penelopa przyznaje, że Antinoj jest najgorszym z zalotników. Eumajos przekazuje jej wieści od żebraka, który zapewnia, że Odyseusz wraca do domu.
Księga XVIII. W pałacu pojawia się żarłoczny alkoholik Amajos, zwany Irosem. Obraża Odyseusza i prowokuje go do bójki. Antinoj i inni zalotnicy podjudzają żebraków do walki, kusząc zwycięzcę jedzeniem. Atena nadaje Odyseuszowi dawną, muskularną sylwetkę. Iros ponosi całkowitą klęskę. Jedna ze służących, Melanto, obraża Odyseusza. Atena prowokuje zalotników do kolejnych szyderstw, aby rozgniewać bohatera. Telemach rozgania coraz bardziej agresywne towarzystwo.
Księga XIX. Penelopa słyszy, jak Melanto ponownie obraża Odyseusza i postanawia ją ukarać. Wyznaje przybyszowi, że wciąż tęskni za mężem i cierpi, ponieważ zalotnicy grabią jego majątek. Oświadczyła, że wyjdzie za mąż dopiero, gdy skończy tkać całun. Przez trzy lata, nocą pruła to, co utkała za dnia. Podstęp został jednak odkryty, a rodzice Penelopy coraz bardziej nalegają na ponowne małżeństwo. Odyseusz opowiada Penelopie, że spotkał jej męża, w towarzystwie Eurybata. Przysięga, że niedawno widziano go w okolicach Dodony i z pewnością wróci do domu. Penelopa wzywa starą służącą, Eurykleję, aby umyła przybyszowi nogi. Kobieta rozpoznaje Odyseusza po bliźnie na nodze, zadanej przez dzika. Mężczyzna prosi służącą, aby nie zdradzała jego tożsamości Penelopie. Żona opowiada Odyseuszowi o swoich proroczych snach, które zapowiadają powrót męża i rzeź intruzów. Penelopa oświadcza, że kolejnego dnia postawi zalotników przed próbą. Ten, który przebije strzałą dwanaście toporów, otrzyma jej rękę. Dotychczas, tej sztuki dokonał tylko Odyseusz.
Księga XX. Śpiący w przedsionku Odyseusz, widzi jak służące wymykają się na schadzki z zalotnikami. Atena zapewnia bohatera, że pomoże mu w pozbyciu się intruzów. Penelopa modli się, aż do świtu. Odyseusz prosi Zeusa o znak, a ten zsyła na ziemię błyskawicę, zapowiadającą śmierć zalotników. Melantios nakazuje Odyseuszowi opuszczenie pałacu. Pastuch Filojtios dziwi się, że żebrak ma królewską postawę i wspomina Odyseusza. Zalotnicy postanawiają zamordować Telemacha. Ukazuje im się orzeł, rozrywający gołębicę, więc Amfinomos rezygnuje z tego planu. Zalotnicy złoszczą się, ponieważ Telemach hojnie gości żebraka-Odyseusza. Ktesipp rzuca w przybysza kością. Agelaos nawołuje zalotników do spokoju, ale też namawia Telemacha, aby nakłonił matkę do ślubu. Atena zsyła na zalotników szał, śmieją się, jednocześnie czując strach. Teoklymen przepowiada im śmierć, a Eurymach każe go wyrzucić, ten jednak z własnej woli opuszcza pałac. Penelopa słyszy drwiny z Telemacha i Odyseusza.
Księga XXI. Penelopa ogłasza zawody łucznicze dla zalotników. Eumajos i Filojtios płaczą z tęsknoty za Odyseuszem. Telemach ani żaden z zalotników nie są w stanie naciągnąć cięciwy łuku króla Itaki. Eurymach i Antinoj nie stają do zawodów. Odyseusz wyznaje Eumajosowi i Filojtiosowi swoją tożsamość, a na dowód pokazuje bliznę na nodze. Odyseusz oświadcza, że chce wziąć udział w zawodach, na co zgadza się Penelopa. Telemach wysyła matkę do jej komnat. Eumajos podaje łuk Odyseuszowi i każe klucznicy zamknąć wszystkie drzwi. Odyseusz z łatwością napina cięciwę i przecina dwanaście toporów strzałą. W oddali słychać grzmot.
Księga XXII. Odyseusz zdejmuje żebracze łachmany i zabija Antinoja strzałem z łuku. Bohater wyznaje swoją tożsamość i zapowiada zalotnikom zemstę. Eurymach prosi króla Itaki o litość i chce przekupić go pieniędzmi. Gdy ten się nie zgadza, próbuje nakłonić zalotników do walki. Odyseusz zabija Eurymacha. Telemach przebija Amfinomosa oszczepem. Następnie, przynosi broń dla siebie, ojca, Eumajosa i Filojtiosa. Odyseusz kolejno zabija zalotników, a Eumajos pilnuje drzwi. Agelaos chce, aby jeden z zalotników przedostał się do miasta po pomoc. Melantios odrzuca ten plan i zdobywa broń dla zalotników. Eumajos i Filojtios łapią Melantiosa i wieszają go na belce.
W pałacu, pod postacią Mentora, pojawia się Atena. Agelaos prosi ją o pomoc zalotnikom. Atena zmienia się w jaskółkę, co przekonuje Agelaosa, że nawet Mentor opuścił króla Itaki. Atena sprawia, że ciosy zalotników są niecelne. Telemach zostaje ranny, ale wciąż walczy. Umierają kolejni zalotnicy. Niektórzy z nich proszą o litość, ale Odyseusz nie wierzy w ich zapewnienia o uczciwości. Wypuszcza wolno tylko pieśniarza Femiosa i herolda Menosa. Wszyscy zalotnicy nie żyją. Odyseusz posyła Telemacha po Eurykleję. Kobieta wyjawia, które służące spotykały się z zalotnikami. Winne muszą posprzątać salę po rzezi zalotników, po czym zostają powieszone przez Telemacha, Eumajosa i Filojtiosa. Odyseusz okadza pałac siarką, aby odpędzić uroki.
Księga XXIII. Eurykleja informuje Penelopę o powrocie Odyseusza i rzezi zalotników, ale ta jej nie wierzy. Kobieta uważa, że zalotników musiała dotknąć kara bogów. Eurykleja opowiada Penelopie o bliźnie na nodze żebraka. Odyseusz udaje się do łaźni i ubiera chiton, a Atena przywraca mu dawną postać. Penelopa wciąż nie poznaje męża i każe mu pościelić w sypialni dla gości. Odyseusz opowiada żonie o ich małżeńskim łożu, w którym ukrył mechanizm, uniemożliwiający przesunięcie go w inne miejsce. Penelopa zdaje sobie sprawę, że naprawdę rozmawia z mężem. Atena wydłuża noc, aby małżonkowie mogli nacieszyć się swoją obecnością. Rankiem, Odyseusz ma udać się do Laertesa.
Księga XXIV. Hermes prowadzi duchy zalotników do Hadesu. Spotykają tam zjawy Achillesa, Patroklosa, Amfilocha i Ajasa. Pojawia się także Agamemnon z duszami wszystkich poległych w wyniku spisku Ajgistosa. Achilles jest zadziwiony, że Agamemnon nie żyje. Odyseusz, Telemach, Eumajos i Filojtios wybierają się do Laertesa. Bohater ukrywa przed ojcem swoją tożsamość i podaje się za Epireta, syna Afejdasa z Alybantu. Opowiada, że gościł u siebie Odyseusza. Widząc rozpacz ojca, bohater wyznaje mu prawdę i opowiada o rzezi zalotników. Laertes nie wierzy mężczyźnie, ale Odyseusz pokazuje mu bliznę na nodze. Ojciec rozpoznaje syna. Razem udają się na śniadanie do pałacu. Atena przywraca Laertesowi dawne siły. Wierna służba ze wzruszeniem wita swojego pana.
Mieszkańcy Itaki dowiadują się o śmierci zalotników i udają się do pałacu, aby ich pogrzebać. Eupejt opłakuje śmierć syna, Antinoja i nakłania lud, aby zemścił się na Odyseuszu. Herold Menos oświadcza, że rzezią kierowali bogowie, a jeden z nich objawił się w pałacu pod postacią Mentora. Haliterses stwierdza, że ojcowie powinni powstrzymać zalotników przed grabieniem pałacu Odyseusza i nawołuje do porzucenia planów zemsty. Część zgromadzonych zamierza jednak walczyć. Zeus nakazuje Atenie zaprowadzenie pokoju na Itace. Obiecuje zatrzeć pamięć o zalotnikach w sercach jej mieszkańców. Do pałacu Odyseusza zmierza wściekły tłum. Atena każe Laertesowi rzucić oszczepem we wroga. Starzec zabija Eupejta. Odyseusz i Telemach rzucają się do walki, ale Atena powstrzymuje obydwie strony. Tłum zaczyna uciekać do miasta. Zeus zsyła na ziemię grom, który jest przestrogą dla Odyseusza. Następuje pojednanie króla Itaki z poddanymi.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.