Jednym z głównych założeń polskiego pozytywizmu była tzw. praca u podstaw. Idea ta rozwijała się dynamicznie w drugiej połowie XIX wieku. Wśród reprezentantów idei pracy u podstaw odnaleźć można wielu pisarzy, myślicieli i działaczy epoki pozytywizmu.
Spis treści
Praca u podstaw – definicja
Pojęcie pracy u podstaw powiązane jest z panującym w społeczeństwie pozytywistycznym przekonaniu o tym, że konieczne jest wsparcie osób najbiedniejszych. Idea ta określana jest "pracą u podstaw", a więc skupioną na najniższych oraz najbardziej licznych warstwach społecznych. Wśród postulatów kształtujących ideę pracy u podstaw znajdowały się między innymi: konieczność rozbudzania świadomości narodowej oraz szerzenie oświaty. Pozytywiści wychodzili z założenia, że rozwój narodu możliwy jest przede wszystkim dzięki wsparciu najbardziej potrzebującej grupy społecznej, jaką byli m.in. robotnicy, górnicy, mieszkańcy wsi czy osoby o niskim statusie materialnym.
Praca u podstaw a praca organiczna
Z ideą pracy u podstaw wiązało się ściśle założenie pracy organicznej. Pozytywiści pojmowali naród w kategorii organizmu. Byli przekonani, że wszystkie jego elementy muszą być objęte odpowiednią opieką, by mógł być on zdrowy, a więc prawidłowo się rozwijać. Praca organiczna, jako troska o wszystkie warstwy społeczne, połączona była zatem z pracą u podstaw, a więc tym fragmentem działalności społecznej, która skupiona była na najbiedniejszych i najbardziej potrzebujących.
Założenia pracy u podstaw
Wśród głównych założeń związanych z krzewieniem idei pracy u podstaw wyróżnić możemy:
objęcie edukacją najniższych warstw społecznych – w XIX wieku Polska musiała radzić sobie z wieloma przeciwnościami, które miały swoje źródło w sytuacji kraju pod zaborami. By odpowiednio poradzić sobie ze skutkami germanizacji oraz rusyfikacji dużą rolę przykładano do edukacji, która objąć miała przede wszystkim najniższe warstwy społeczne.
objęcie opieką zdrowotną – jednym z problemów, który szczególnie zwracał uwagę pozytywistycznych działaczy, był niski poziom higieny i słaba świadomość zdrowotna panująca w najniższych warstwach społecznych. Często zdarzało się, że warunki pracy robotników oraz górników w drastyczny sposób pływały na zdrowie całych rodzin, a brak edukacji dotyczącej higieny jedynie pogłębiał niski poziom zdrowia warstw najniższych.
mobilizowanie warstw wykształconych do pomocy – dwa wcześniejsze problemy wywołały potrzebę zachęcenia przedstawicieli takich grup zawodowych jak nauczyciele, lekarze czy działaczy społecznych do objęcia szczególną opieką warstw najbiedniejszych. Osoby kompetentne i wykształcone miały zapoznawać się z najważniejszymi problemami mieszkańców wsi oraz grup robotniczych i służyć radą oraz pomocą w zakresie edukacji i zdrowia. Propagowano również zakładanie szkół, spółdzielni rolnych czy kółek gospodyń wiejskich.
Rola literatury
W okresie pozytywizmu literatura traktowana była między innymi jako narzędzie dydaktyczne. Autorzy wyznający ideę pracy u podstaw tworzyli fabuły, w których przedstawiali główne problemy najniższych warstw społecznych oraz kreowali bohaterów aktywnie działających na rzecz poprawy sytuacji narodowej. Do utworów podejmujących te wątki zaliczyć możemy:
Ludzie bezdomni – utwór Stefana Żeromskiego, w którym podjęty został temat pomocy zdrowotnej i uświadamiania przedstawicieli najniższych warstw społecznych na temat zasad higieny i bezpieczeństwa pracy. Główny bohater – doktor Judym – kierując się ideą pracy u podstaw musiał mierzyć się nie tylko z niechęcią środowisk wykształconych, ale również z prywatnymi problemami.
Antek – nowela Bolesława Prusa przedstawiająca skutki braku wykształcenia i świadomości na temat chorób i opieki zdrowotnej wśród mieszkańców wsi. Tytułowy bohater musiał mierzyć się z trudnościami wynikającymi z jego miejsca urodzenia.
Siłaczka – nowela Stefana Żeromskiego prezentująca postać nauczycielki, Stanisławy Bozowskiej, która za swój główny cel obrała nauczanie najbiedniejszych. Trudne warunki i poświęcenie bohaterki doprowadziło do jej przedwczesnej śmierci.
Lalka – powieść Bolesława Prusa. Autor w szczegółowy sposób prezentuje w niej życie przedstawicieli różnych warstw społecznych.
Przedstawiciele idei pracy u podstaw
Wśród krzewicieli idei pracy u postaw wyróżnić możemy przede wszystkim autorów i działaczy takich jak Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus oraz Eliza Orzeszkowa
Aleksander Świętochowski to pisarz, publicysta oraz działacz społeczny, twórca manifestu „Praca u podstaw”, w której zawarł główne założenia programowe jednej z najważniejszych idei pozytywizmu.
Bolesław Prus – jeden z największych autorów pozytywizmu. Wśród głównych tematów, które podejmował Prus szczególnie u początku swojej kariery był motyw krzywdy i niesprawiedliwości społecznej.
Eliza Orzeszkowa – autorka podejmująca tematy rodziny, narodu oraz kwestii związanych z rolą kobiety w społeczeństwie. Zachęcała do emancypacji kobiet, pracy nad sobą oraz zdobywania wykształcenia i samodzielności finansowej. Jako aktywna działaczka podejmowała się również działań mających na celu poprawę statusu społecznego.
