Nowela Elizy Orzeszkowej „Gloria victis” opiewa walkę oddziały powstańców styczniowych, pod dowództwem Romualda Traugutta - ostatniego dyktatora powstania. Pisarka stworzyła swoje dzieło, ponieważ była przekonana o zanikaniu pamięci tych wydarzeń wśród młodszych pokoleń Polaków. Swoją chęć przekazania potomnym pamięci o heroizmie powstańców Orzeszkowa zawarła w kilku motywach literackich.
Nowela Elizy Orzeszkowej opiewa okres powstania styczniowego, obejmującego lata 1863-64. Opowiada historie walki oddziału partyzanckiego z Polesia litewskiego, dowodzonego osobiście przez Romualda Traugutta - ostatniego dyktatora całego powstania. Autorka pragnęła oddać patriotyzm walczących, przekazać go tym samym dla przyszłych pokoleń. Uważała bowiem, że pamięć o heroicznym czynie powstańczym zanika wśród młodszych Polaków.
Przyroda w „Gloria victis” nie jest jedynie tłem wydarzeń. To pełnoprawny bohater, będący zarazem narratorem opowieści. Las otaczający mogiłę jako jedyny pamięta jeszcze o bohaterskich tarciach powstańców. Wiatr, poruszony ich historią, postanawia głosić pamięć o ich poświęceniu po całym świecie. Przyroda jest wieczna i jako taka, będąc powierniczką pamięci, czyni bohaterów powstania nieśmiertelnymi.
Nowela przedstawia bliżej historię Marysia Tarłowskiego - delikatnego człowieka nauki, spokojnego przyrodnika. Młodzieniec, chociaż tężyzna fizyczna nie kwalifikowała go jako partyzanta, odpowiada na wezwanie do powstania. Porzucił spokojne życie i siostrę, poświęcając się dla ojczyzny. Podobnie postąpił Jagmin, który poszedł do lasu pomimo ukochanej Anieli. Wszyscy partyzanci poświęcili zaś swoje życia za sprawę, której świętość uznawali.
Wolność ojczyzny motywuje powstańców do walki z moskiewskim okupantem. Wszyscy, mimo niedogodności leśnego wojowania, czują się wolni przez postawienie zaborcy. Jagmin i Marian spędzają wiele nocy na rozmowach o kształcie swojej odrodzonej ojczyzny. Wolność stanowiła dla powstańców najwyższą wartość, bez której Polska i Polacy nie mogli się rozwijać.
Orzeszkowa poświęca wiele miejsca w swojej noweli postaci Romualda Traugutta. Pisarka osobiście znała ostatniego dyktatora powstania. W „Gloria victis” zmitologizowała tę postać, nadała jej cechy zarówno Chrystusa, jak i herosa. Porównała go między innymi do Leonidasa, który zarazem niesie na barkach krzyż niedoli narodu. Traugutt jest tutaj wyidealizowanym, szanowanym przez swoich podkomendnych wodzem i doskonałym przywódcą. Ostatni dyktator powstania to w „Gloria victis” męczennik i bohater narodowy.
Motyw mogiły pojawia się wielokrotnie w twórczości Elizy Orzeszkowej. W „Gloria victis” stanowi symbol patriotyzmu i poświęcenia, jakie okazali powstańcy. Jest również przypomnieniem o ich tragicznych losach, ofierze z własnych marzeń i przyszłości. Niestety, o mogile z noweli nie pamięta już nikt poza lasem. Ludzie przestali przychodzić na miejsce spoczynku powstańców, co sugeruje zanikanie pamięci o nich. Wiatr, urzeczony ich historią opowiedzianą przez las, roznosi tę opowieść po świecie. Tym samym mogiła zyskuje tym samym znaczenie jako symbol pamięci.
Maryś i jego siostra Aniela byli sami na świecie, ich rodzice umarli. Stworzyli więc ze sobą bardzo mocną więź, wszystko robili razem i wspomagali się nawzajem. Brat uczył siostrę, ona pomagała mu przy pracy. Zawsze nierozłączni, widywani byli jedynie w swojej własnej obecności. Wkrótce do tej dwójki dołączył Jagmin. Dla Marysia stał się on najbliższym przyjacielem, Aniela zaś zapałała do niego miłością. Przed odejściem w szeregów powstańców dzielny młodzieniec obiecał opiekować się bratem ukochanej. Dzięki temu Maryś nigdy nie był sam, zawsze miał przy sobie bratnią duszę.
Poprzez wplecenie wątku miłości i przyjaźni do swojej noweli Eliza Orzeszkowa pokazuje wartość, jakiej te więzi nabierają w obliczu straszliwych wydarzeń historycznych. Zarazem również podkreśla dramat młodych ludzi, którzy musieli porzucać ukochanych i własne rodziny dla dobra ojczyzny. Orzeszkowa daje też do zrozumienia, że ci, którzy zostali w domach i przeżyli powstanie, stracili bliskich sobie ludzi.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.