Starość to jeden z naturalnych etapów ludzkiego życia. Czas powolnego przemijania, kojarzony jest również z doświadczeniem i mądrością. W literaturze motyw starości najczęściej kojarzy się z pozytywnymi aspektami tego stanu. Od starożytności znany jest archetyp sędziwego starca, który służy młodszym pokoleniom swoimi radami.
Starość w literaturze najczęściej łączona jest z mądrością i doświadczeniem. Nietrudno jest wymienić przykłady literackich sędziwych starców, których rady zasięgają młodsze pokolenia. Wiąże się to z szacunkiem, jaki wiele dzieł sugeruje wobec osób w podeszłym wieku.
Samo zjawisko przedstawiane jest zazwyczaj jako proces nieunikniony, a zarazem naturalny. Wiele dzieł podejmuje się oswojenia strachowi przed tym zjawiskiem, szczególnie towarzyszącej mu śmierci. Starość to bowiem czas przemijania, wyciszenia, refleksji.
Biblia najczęściej kojarzy starość z doświadczeniem i mądrością. Starcy przewodzą plemionami, stanowią prawa i zostają Patriarchami - protoplatami rodów. Biblia zauważa korzyści z czerpania od przodków wiedzy. Dlatego Bóg poprzez czwarte przykazanie nakazuje szacunek dla swoich rodziców, co tyczy się również osób starszych. W Księdze Mądrości Syracha autor radzi wspomagać podeszłego w wieku ojca, nawet jeżeli chorowałby na demencję i był przez to uciążliwy dla rodziny.
Pośród znanych z Biblii starców warto wymienić Matuzlema - dziadka Noego. Był on najdłużej żyjącym człowiekiem na kartach Starego Testamentu (969 lat). W języku polskim jego imieniem zwykło się nazywać ludzi wyjątkowo starych.
Dzieło Françoisa Villona stanowi ewenement pośród średniowiecznej twórczości. Przedstawia bowiem perspektywę myślenia człowieka innego niż ci z parenetycznych wzorców. Zamiast świętego, chłopa, czy rycerza wypowiada się tutaj spragniony uroków życia birbant - karczemny zawadiaka, kochający wino, kobiety i śpiew.
Z tej perspektywy starość jawi się dla podmiotu lirycznego jako okres smutku, porzucenia ziemskich przyjemności. Szczególnie poświęcona temu zagadnieniu jest część utworu zatytułowany: „Żale pięknej płatnerki, dobrze już sięgniętey przez starość”. Tytułów staruszka wspomina czasy, kiedy swoją urodą uwodziła mężczyzn i dobrze się z nimi bawiła. Czas tak jednak zniszczył jej ciało, że obecnie wdziękami płatnerki wzgardziłby nawet zawszony dziad.
Utwór jest przykładem zwierciadła - renesansowego gatunku literackiego, którego celem było ukazanie wybranego wzorca osobowego. W przypadku „Żywota człowieka poczciwego” jest nim ziemianin - żyjący ze swojego majątku ziemskiego szlachcic.
Rej dzieli utwór na trzy Księgi, każdą poświęcając jednemu okresowi życia człowieka. Trzecia Księga dotyczy starości człowieka poczciwego. Poeta wraca uwagę na trudności związane z wiekiem podeszłym, takie jak choroby i słabość ciała. Nie widzi jednak w starości okresu zgryzoty i strachu przed śmiercią. Przeciwnie, jest to naturalny koniec ludzkiej egzystencji - dotarcie do portu po długiej podróży. Nadrzędnym celem człowieka w okresie starości powinno być więc zadbanie o swoją duszę, a przy tym czerpanie radości z życia w gronie najbliższych.
Komedia jest krytyką współczesnego autorowi społeczeństwa francuskiego, szczególnie mieszczańskich relacji rodzinnych. Molier zwraca uwagę na panującą wtedy wszechwładzę ojca nad wszystkimi domownikami, co często prowadziło do tragedii tych ostatnich.
Harpagon to nad wyraz skąpy starzec, pałający szaleńczą miłością do złota. Mężczyzna za nic ma szczęście swoich własnych dzieci, liczą się dla niego tylko pieniądze. Uparty ojciec ma pełną władzę nad losem swoich dzieci, czym niemal rujnuje im życia. Aranżuje ślub swojej córki Elizy ze starszym mężczyzną tylko dlatego, że nie chce za nią posagu. Odbiera przy tym wybrankę serca synowi Kleantowi. Ostatecznie jednak wszystko kończy się po myśli młodych, dzięki podstępowi i zbiegowi okoliczności.
Starość nie przynosi Harpagonowi rozsądku ani godności. Gorzej, wydaje się, że wiek czyni go upartym i nieprzyjemnym dla otoczenia.
Motyw starości poruszony został przez Kochanowskiego w jednej z jego fraszek. Poeta przedstawił w swoim utworze swoją refleksję odnośnie ostatniego etapu ludzkiego życia. Kochanowski ostrzega przed złudnym spokojem i stabilizacją, które pozornie niesie ze sobą starość. Tak naprawdę wiąże się ona jednak z licznymi dolegliwościami.
W utworze poeta zwraca się bezpośrednio do starości, jakby była osobą, z którą można porozmawiać. Kochanowski określa ją przymiotnikiem „biedna”, co oznacza, że uważa, że starość związana jest z nieszczęściami, chorobami i ubóstwem. Tylko młodzi ludzie, których życie opiera się na ciągłych zmianach, mogą idealizować starość, natomiast ci, którzy ją poznali wiedzą, że oferowany przez nią spokój jest tylko fałszywą dekoracją. Starsi ludzie, którzy są już u schyłku swojego życia, zazdroszczą młodym sprawności i wielu możliwości, jakie wciąż są dla nich dostępne.
Kochanowski zdecydował się więc przedstawić starość szczerze i bez upiększania jej. Poeta jest świadomy, że oznacza ona trudny okres w życiu każdego człowieka, często pełen chorób i ograniczonej sprawności, ze świadomością zbliżającej się każdego dnia śmierci. Jest to więc pesymistyczne przedstawienie motywy starości. Autor nie ukrywa wszystkich jej przykrych aspektów i ma świadomość tego, co czeka go w chwili, gdy starość nadejdzie.
W powieści Bolesława Prusa starość reprezentowana jest przez postać starego subiekta, Ignacego Rzeckiego. Jest on przedstawicielem poprzedniego odchodzącego już pokolenia romantyków w świecie, w którym zaczyna rządzić pozytywistyczny światopogląd. Rzecki żyje według ustalonej rutyny, każdy jego dzień wygląda tak samo, a wytrącenie go z tego porządku skutkuje jego złym samopoczuciem.
Rzecki jako osoba starsza ma więc swoje przyzwyczajenia i trudno mu jest od nich odejść. Nie czuje on potrzeby zmian, jest mu dobrze w życiu, które sobie urządził. Jego starość jest spokojna, jedyny zamęt wprowadzają do niej problemy jego przyjaciela - Stanisława Wokulskiego. Jest to także starość samotna, ponieważ poza Wokulskim Rzecki nie ma raczej bliskich osób.
Mimo wieku Rzecki wciąż pracuje, nie zgromadził on także pokaźnego majątku. Można więc uznać, że praca w sklepie przyjaciela jest więc dla niego szczęściem, dzięki któremu może się on utrzymać. Rzecki reprezentuje więc starość spokojną, ustatkowaną, przebiegającą według ustalonego rytmu, którego bohater nie ma zamiaru już w swoim życiu zmieniać. Rzecki reprezentuje także dawne pokolenie romantyków, które powoli odchodzi w zapomnienie wraz ze swoimi przedstawicielami.
Utwór ze zbioru „Bajki i przypowieści” obrazuje życie ludzkie jako wędrówkę. Towarzyszem bohatera jest tutaj spersonifikowane zdrowie. Z początku proponuje ono człowiekowi wolniejszy chód. Ten jednak przyśpiesza. To powoduje, że na środku drogi musi zwolnić. Zdrowie dogania go, lecz po pewnym czasie to on nie nadąża i tym razem ono mu ucieka.
Krasicki w sposób typowy dla siebie kieruje do odbiorcy radę, by w sile wieku szanować swoje zdrowie. Nie należy go bezcelowo nadwyrężać, ponieważ może ono wtedy nas opuścić w obliczu starości.
Ballada stanowi swoisty manifest idei romantycznych, przedstawionych tutaj w kontrze do ideałów oświeceniowych.
Błądząca za widzianym tylko przez siebie duchem zmarłego kochanka, wierzący w jej wizję mieszkańcy wsi i podmiot liryczny to przedstawiciele romantycznego sposobu postrzegania świata. Tymczasem starzec to uosobienie oświecenia. Jego „szkiełko i oko” symbolizują podejście racjonalne, poszukiwanie prawdy poprze odpowiednie instrumenty poznawcze. Wybranie starca na personifikację również nie jest przypadkowe. Podeszły wiek zawsze symbolizował autorytet, wiedzę, doświadczenie. Tutaj można go zrazem łączyć z minionym wiekiem i jego „prawdami martwymi” - pozbawionymi ducha, przebrzmiałymi, odchodzącymi.
Skawiński to stary tułacz, zmuszony do emigracji z przyczyn politycznych. Postanawia jednak osiąść w Aspinwall, gdzie najmuje się na posadę latarnika. Początkowo nie obawia się samotności związanej z jego nową pracą. Odpowiada mu bliskość przyrody w postaci nieposkromionego morza i jego mieszkańców. Pewnego dnia, wraz z zapasami, dostaje egzemplarz „Pana Tadeusza”. Epopeja narodowa budzi tęsknotę za dawno porzuconą ojczyzną. Skawiński zapada w głęboki sen o Polsce, przez który zapomina o swoich obowiązkach i traci pracę. Stary człowiek zmuszony jest ponownie ruszyć na tułaczkę.
Rytm życia mieszkańców Lipiec wyznaczały pory roku, religia i starodawny obyczaj. Starość traktowali oni jako naturalny proces, zgodny z prawami natury. To, w jaki sposób przebiegał, zależał jednak w dużej mierze od pozycji społecznej danej osoby. Chłopi bali się przekazywać majątek dzieciom, ponieważ zdarzały się przypadki wyganiania niepotrzebnych starców z domu. Przykładem mogą być Jagustynka i Agata, zmuszone przez własnych krewnych do najmowania się u gospodarzy i żebrów. Z kolei bogaty Boryna umarł na własnej ziemi, do końca otoczony opieką.
Przywódcą tytułowych szewców jest Sajetan Tempe - około sześćdziesięcioletni majster ze znajomością filozofii i psychologii. Jest intelektualistą-samoukiem, którego marzeniem jest poprawienie jakości ludzkiego życia. Święcie wierzy, że ma ku temu prowadzić komunizm. Staje więc na czele rewolucji. Obalają go jednak właśni czeladnicy Józek i Jędrek. Ci traktują bowiem rewolucję instrumentalnie; pragną tylko władzy i kobiet. Idealiście Sajetanowi pozostaje ostatecznie rola symbolu na sztandarach - męczennika idei.
Rybak Santiago jeszcze raz wyrusza na morze, by łowić ryby. Ze względu na wiek i częste bezowocne połowy, nikt już w niego nie wierzy. Santiago podejmuje jednak walkę z naturą i nieprzychylnym losem, by udowodnić, że nie jest jeszcze przegranym starcem. Udaje mu się złowić ogromnego marlina, jednak rekiny zjadają go, nim mężczyzna powraca do portu.
Santiago stanowi w opowiadaniu przykład ludzkiej godności i niezłomności wobec losu. Pomimo swojego wieku rybak nie poddaje się, walczy do samego końca. Mimo niepowodzeń pozostaje przy tym człowiekiem ufnym, o pogodnym usposobieniu.