„Mendel Gdański” to nowela Marii Konopnickiej opublikowana w 1890 roku w Przeglądzie Literackim, a następnie w zbiorze „Na drodze” (1893). Utwór powstał jako reakcja na narastającą falę antysemityzmu na ziemiach polskich i był inspirowany apelem Elizy Orzeszkowej do Konopnickiej o zabranie głosu w tej sprawie. Akcja noweli rozgrywa się w Warszawie w II połowie XIX wieku, a jej głównym bohaterem jest tytułowy Mendel Gdański – starszy, uczciwy Żyd, który od urodzenia mieszka w Polsce i utożsamia się z polską kulturą. Mimo wieloletniego współistnienia z Polakami staje się ofiarą pogromu antyżydowskiego, którego nie potrafi zrozumieć. Ratują go polscy przyjaciele, jednak tragiczne wydarzenia odbierają mu poczucie bezpieczeństwa i zmieniają jego postrzeganie Warszawy. Nowela Konopnickiej to ważny głos przeciwko uprzedzeniom i nietolerancji, podkreślający potrzebę solidarności między ludźmi różnych narodowości i wyznań.