Źródło nadziei w czasach trudnych dla człowieka. W pracy odwołaj się do: lektury obowiązkowej, innego utworu literackiego oraz wybranych kontekstów.

Autorka opracowania: Adrianna Strużyńska. Redakcja: Marta Grandke.
Autor Albert Camus

W chwilach kryzysu, cierpienia i egzystencjalnej próby człowiek często sięga po to, co pozwala mu przetrwać, nie tracąc poczucia sensu. Tym czymś jest nadzieja – wartość psychiczna, duchowa i moralna, która stanowi jeden z najpotężniejszych mechanizmów obronnych w obliczu zła i bólu. Nadzieja może przybierać różne formy – dla jednych będzie nią wiara religijna, dla innych – miłość do drugiego człowieka lub wiara w sprawiedliwość, solidarność, lepsze jutro. W literaturze odnajdujemy wiele przykładów, w których postacie zmagające się z cierpieniem odnajdują w sobie nadzieję – nie jako iluzję, lecz jako świadomy wybór, który pozwala zachować człowieczeństwo. Postawię zatem tezę, że w trudnych czasach człowiek odnajduje nadzieję w duchowości, relacjach międzyludzkich oraz moralnej postawie – wartości te pomagają mu przetrwać cierpienie i nadać sens życiu. Żeby ją potwierdzić, odwołam się do literatury oraz odpowiednich kontekstów, aby ukazać różnorodność źródeł nadziei.

Spis treści

Źródło nadziei w czasach trudnych dla człowieka

Biblia

Jednym z najstarszych i najgłębszych źródeł nadziei dla człowieka jest wiara religijna i duchowość, które szczególnie mocno ukazane są w literaturze biblijnej. Przykładem może być postać Hioba – bohatera „Księgi Hioba”, jednego z najbardziej poruszających tekstów Starego Testamentu. Hiob to człowiek sprawiedliwy, bogobojny i szlachetny, który zostaje poddany próbie. Traci wszystko – majątek, dzieci, zdrowie – a mimo to nie traci zaufania do Boga. Pyta, cierpi, buntuje się, ale jego wiara nie zostaje całkowicie złamana. Kluczowym momentem tej księgi jest nie tyle powrót do zdrowia i bogactwa, ile głęboka przemiana duchowa bohatera, który rozumie, że jego życie ma sens nawet wtedy, gdy nie zna odpowiedzi na wszystkie pytania. Hiob staje się symbolem człowieka, który odnajduje nadzieję nie dzięki pozytywnemu rozwiązaniu sytuacji, lecz dzięki duchowemu zaufaniu, że jego cierpienie nie jest pozbawione znaczenia. W tym kontekście warto przywołać inny tekst biblijny – „Apokalipsę św. Jana”, która choć pełna jest wizji zagłady, przemocy i katastrofy, w gruncie rzeczy niesie przesłanie ostatecznego zwycięstwa dobra. Obraz nowego Jeruzalem, zstępującego z nieba, oraz zapowiedź końca cierpienia („I otrze Bóg wszelką łzę z ich oczu, i śmierci już nie będzie ani smutku, ani krzyku”) ukazują, że nadzieja może być obecna nawet w najbardziej katastroficznej wizji świata.

Kontekst historyczny tych tekstów również wzmacnia ich przekaz. „Księga Hioba” i „Apokalipsa” powstawały w okresach prześladowań – pierwsza w czasie refleksji nad cierpieniem Izraela po niewoli babilońskiej, druga za czasów prześladowań pierwszych chrześcijan. Oba teksty były odpowiedzią na potrzebę duchowego wzmocnienia wspólnoty i pokazują, że religia nie zawsze daje natychmiastowe ukojenie, ale daje coś więcej – trwałą nadzieję. Ten kontekst kulturowy pozwala lepiej zrozumieć, dlaczego wiara była i jest dla wielu ludzi podstawowym źródłem nadziei w czasach trudnych.

Lalka

Kolejnym istotnym źródłem nadziei są relacje międzyludzkie – miłość, przyjaźń, więzi społeczne, które nadają sens istnieniu nawet w brutalnym świecie. Przykład takiej postawy odnajdujemy w „Lalce” Bolesława Prusa – powieści pozytywistycznej, ale nasyconej głęboką refleksją egzystencjalną. Główny bohater, Stanisław Wokulski, przeżywa dramatyczny zawód miłosny, który uświadamia mu, jak bardzo idealizował Izabelę Łęcką i świat arystokracji. Mimo osobistych porażek Wokulski nie przestaje wierzyć w możliwość zmiany świata. Jego działania – pomoc Wysockiemu, wspieranie naukowców, stworzenie spółki do handlu z Orientem – są wyrazem nadziei na postęp, na lepsze jutro, w które wierzy nie tylko dla siebie, ale i dla innych. Co więcej, w tle powieści pojawia się postać subiekta Rzeckiego – człowieka prostego, ale pełnego wewnętrznego światła. Rzecki, mimo samotności i świadomości przemijania starego świata, wciąż wierzy w ideały wolności, uczciwości i sprawiedliwości. To on nadaje „Lalce” wymiar nostalgiczny, ale i głęboko humanistyczny – pokazuje, że człowiek może żyć nadzieją nawet wtedy, gdy wszystko wokół się rozpada.

Pan Tadeusz

Kontekstem literackim, który pogłębia ten obraz, może być „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza – utwór również osadzony w realiach utraty ojczyzny, ale przeniknięty tęsknotą i nadzieją na odrodzenie narodowe. Soplicowo to mikrokosmos, który zachowuje wartości i tradycje, dając nadzieję na przetrwanie polskiej tożsamości. Relacje rodzinne, miłość Zosi i Tadeusza, wspólne polowanie czy uczta – to wszystko buduje obraz świata, w którym nadzieja płynie z bliskości i wspólnoty. Warto zauważyć, że „Lalka” i „Pan Tadeusz” powstały w różnych okolicznościach, ale łączy je przekonanie, że to człowiek, nie system czy polityka, jest twórcą sensu i nosicielem nadziei.

Zdążyć przed Panem Bogiem

Szczególnym źródłem nadziei jest postawa moralna – świadomy wybór dobra nawet w świecie pozbawionym sensu. W książce Hanny Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem” poznajemy Marka Edelmana – jednego z przywódców powstania w getcie warszawskim. Jego opowieść ukazuje świat, w którym nie ma miejsca na łatwą nadzieję. Wiadomo, że nie ma szans na zwycięstwo, że śmierć jest nieunikniona. A jednak Edelman działa – prowadzi ludzi do walki, jest z nimi do końca. Jego motywacją nie jest wiara w sukces militarny, ale głęboko ludzka potrzeba obrony godności. To nadzieja nie wynikająca z okoliczności, lecz z decyzji że trzeba być przy tych, którzy umierają. Taka nadzieja jest najbardziej dramatyczna i zarazem najgłębsza – to opór etyczny wobec zła, który nadaje sens istnieniu nawet w piekle.

Ten przekaz pogłębia kontekst biograficzny – Marek Edelman po wojnie został cenionym kardiologiem i przez całe życie angażował się w pomoc ludziom. Jego życiorys jest świadectwem, że nadzieja może stać się postawą długofalową, nie ograniczoną do jednego wydarzenia. Warto też zestawić „Zdążyć przed Panem Bogiem” z „Innym światem” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego – literackim świadectwem życia w sowieckim łagrze. Obydwa utwory ukazują potworne realia II wojny światowej. Herling, podobnie jak Edelman, pokazuje, że nadzieja nie musi oznaczać wiary w rychłe uwolnienie – może być aktem moralnym, gestem buntu, pomocą drugiemu człowiekowi. W tym kontekście można powiedzieć, że największa nadzieja rodzi się wtedy, gdy nie ma już żadnej innej.

Inne konteksty literackie

  • „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego – opowieść o nadziei na odzyskanie ojczyzny i jej odbudowę. Jej symbolem są szklane domy, o których Cezaremu Baryce opowiada jego ojciec, Seweryn. Obaj próbują wrócić do ojczyzny, która ponownie pojawiła się na mapach po II wojnie światowej. Seweryn sądził, że ją utracił, a Cezary nigdy jej nawet nie widział. Ojciec zatem przekonuje syna do powrotu do Polski, opowiadając mu o cudownych rzeczach, jakie tam na nich czekają, czyli o szklanych domach. Symbolizują one nadzieję na odbudowę Polski i uczynienie jej lepszym miejscem. To też symbol wolności, jakiej wcześniej Polacy nie zaznali. Szklane domy to symbol ukazujący nadzieję całego narodu na lepsze jutro, kiedy wojna się już skończyła, a zaborcy się wycofali. Oczywiście nie istnieją one naprawdę, ale Baryka używa ich, by przekonać swojego syna, że Polska to miejsce dobrobytu, do którego warto wrócić. Udaje mu się to i dzięki temu Cezary pierwszy raz w życiu odwiedza swoją ojczyznę.
  • „Dżuma” Alberta Camusa – powieść, w której cała akcja jest osadzona w trudnych czasach, jaką jest epidemia tytułowej choroby w mieście Oran. Jego mieszkańcy po kolei zapadają na nieuleczalną dżumę i mierzą się ze śmiercią najbliższych, także dzieci, czy też z możliwością tego, że sami także umrą. Są to chwile, w których człowieka z pewnością może ogarnąć rozpacz czy poczucie beznadziei. Jednak w tym odciętym od reszty świata miejscu, które skazano na zagładę, pojawia się wbrew wszystkiemu nadzieja na to, że któregoś dnia epidemia minie i uda się ją przeżyć. Niesie ją ze sobą między innymi doktor Rieux, który niezmordowanie walczy o każdego pacjenta i próbuje opracować lek na tę chorobę. Stara się ulżyć innym w cierpieniu i ratować każdego, kogo się da. Jego postawa jest źródłem siły i nadziei dla innych mieszkańców Oranu. Miasto ostatecznie przezwycięża epidemię i wszystko wraca do normalności. Jest to jednak przede wszystkim zasługa nadziei na lepsze jutro i godnej podziwu pracy doktora Rieux. Niektórzy mieszkańcy miasta tracili nadzieję, gdy choroba przychodziła i odchodziła, jednak ostatecznie ci, którzy przetrwali, z pewnością wyszli z tego doświadczenia silniejsi i zrozumieli, że nawet najgorsza sytuacja może zmienić się na lepsze.
  • „Dziady cz. III” Adama Mickiewicza – przykład dzieła, w którym nadzieja dotyczy odzyskania wolności przez Polskę i wypędzenia z niej zaborców. Nadzieja wiąże się tutaj z ideą mesjanizmu polskiego, jaką przedstawił Mickiewicz dzięki postaci Konrada. Polska miała bowiem otrzymać od Boga wyjątkową misję i stać się Chrystusem narodów, a jej cierpienie pod zaborami prowadzić do zbawienia innych nacji. Pojawić się miał też wybitny przewodnik duchowy, jednostka niezwykła, której zadaniem miało być wzięcie na siebie cierpienia całego narodu, co w dziele przypada Konradowi. Wraz ze spełnieniem tej misji i warunków Polska miała ostatecznie odzyskać wolność, co dawało innym nadzieję na to, że jeszcze kiedyś ona do nich wróci, a przeżywane cierpienie nie było bezsensowne. Była to także nadzieja na to, że Polska odegra szczególną rolę w historii świata, dzięki czemu miała ona właśnie zmartwychwstać na wzór Chrystusa. Jest to zwłaszcza widoczne w scenie przedstawiającej widzenie księdza Piotra, gdzie Bóg zdradza mu dalsze losy jego ojczyzny. Zatem nadzieja na odrodzenie pochodzi właśnie od samego Boga.
  • „Mała Apokalipsa” Tadeusza Konwickiego – nadzieja na odzyskanie wolności, tym razem osadzona jednak w trudnych czasach PRL-u. Główny bohater ma dokonać samospalenia, by zwrócić uwagę świata na to, co dzieje się w Polsce. To właśnie z tym wiąże się nadzieja na to, że wreszcie pozostałe państwa zainterweniują w tej sprawie i pozwolą odzyskać Polsce niezależność. Nadzieja ta wiąże się jednak też z najwyższym poświęceniem, jakim jest oddanie własnego życia i to w tak brutalny sposób. Zatem to, co dla innych jest nadzieją i wiarą w lepsze jutro, dla bohatera jest końcem i brakiem nadziei. On musi ją stracić, by inni mogli ją zyskać. Nie można się zatem dziwić, że główny bohater protestuje i nie chce być ofiarą możliwości, że jego śmierć może stać się zyskiem dla całego narodu. To także świadectwo starcia jednostki ze zbiorowością i tego, czyje dobro ostatecznie okaże się istotniejsze. Dla narodu była to szansa na to, że trudne czasy się wreszcie skończą.
  • „Rok 1984” George'a Orwella – świat powieści przedstawia rzeczywistość zdominowaną przez Partię i pozbawioną wszelkiej nadziei na poprawę. Rządzący pragną kontrolować nawet sposób myślenia obywateli, przez co bunt wydaje się niemożliwy. Takiego samego zdania jest główny bohater — Winston Smith. Coś jednak zmienia to nastawienie - mężczyzna nawiązuje romans z młodą Julią. Wycofany Smith znajduje w sobie nagle siłę do buntu i marzenia o lepszym świecie. Rodzi się w nim nadzieja, którą wcześniej odebrała mu Partia. Wszystko to przynosi miłość — najpotężniejsza ze wszystkich idei. 

Podsumowanie

Podsumowując, literatura dowodzi, że człowiek nie musi być bezradny wobec cierpienia. Może odnaleźć w sobie siłę – w wierze, w drugim człowieku, w sobie samym. Nadzieja nie jest naiwnym oczekiwaniem poprawy sytuacji, lecz świadomym wyborem postawy, która pozwala zachować godność i człowieczeństwo. Hiob, Wokulski, Edelman – każdy z nich pokazuje inne oblicze nadziei, ale wspólnym mianownikiem ich historii jest to, że dzięki nadziei i wierze w dobre jutro, w obliczu zła człowiek może pozostać człowiekiem. To właśnie czyni nadzieję wartością bezcenną.


Przeczytaj także: Bernard Rieux - charakterystyka

Aktualizacja: 2025-05-12 23:12:22.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.