Bunt przeciwko porządkowi społecznemu. Omów zagadnienie na podstawie Tanga Sławomira Mrożka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Autorem opracowania jest: Piotr Kostrzewski.

Kontestacja zastanego porządku społecznego to motyw niezwykle częsty w literaturze ostatnich kilku stuleci. Poddawanie w wątpliwość sprawiedliwości ustroju czy tradycji swojej wspólnoty nie zawsze kończy się przy tym jedynie na rozważaniach teoretycznych. Literatura często sięga dalej, rozwijając to zagadnienie w motyw buntu. Często jest to słuszna forma przeciwstawienia niesprawiedliwości, niemniej nie zawsze tak jest. Autorzy często dochodzili do wniosku, że bunt przeciwko porządkowi społecznemu może być jedynie chaotyczną dekonstrukcją, nieniosącą za sobą naprawy świata. Możemy podać wiele przykładów takiego rozumienia powyższego problemu, nawet pośród rodzimej literatury. Dobrze jest jednak przedstawić dzieła o szerokiej rozpiętości chronologicznej. Dzięki temu dostrzeżemy pewną odwieczną naturę buntu, która niejako czeka tylko na uwolnienie pod nieobecność rozsądku. W poniższej pracy dla tego celu zostaną przeanalizowane „Nie-Boska komedia” Zygmunta Krasińskiego oraz „Tango” Sławomira Mrożka.

Zygmunt Krasiński był żywo zainteresowany problematyką buntu z powodów czysto osobistych. Przyszło mu bowiem żyć w czasach wielkich zawirowań politycznych, ruchów narodowowyzwoleńczych i powoli korodującego systemu feudalnego. Jako arystokrata z pewnością prepełniony był grozą, widząc coraz bardziej zrewoltowane masy niższych klas. Widać to szczególnie w jego dramacie romantycznym „Nie-Boska komedia”. Przedstawiony tam obraz rewolucji ma kształt dantejskiego piekła, gdzie główny bohater powoli przemierza je od jednego do drugiego kręgu. To niezwykłe istotne porównanie, ponieważ hrabia Henryk porówna potem w rozmowie z Pankracym rewolucję do odtwarzania odwiecznych grzechów ludzkości w nowych formach.

Co ciekawe, autor wcale nie zarzuca przywódcom buntu przeciwko staremu światu złych intencji. Pankracy, pomimo swojej pogardy dla własnych ludzi, to idealista. W rzeczywistości istotnie chciał wyzwolić ludzi, niszcząc całkowicie stary porządek. Widział w nim bowiem nie efekt skorodowania i wyrodzenia się pewnego ideału, a źródło wszelkiego ucisku. W planach Pankracego była wielka praca, danie ludziom lepszego jutra. Tymczasem jednak nie zauważał, że wolność, którą dał masom, była istotnie samowolą.

Zdjęcie wszelkich nakazów spowodowało wyzwolenie najniższych instynktów ludzkich. Porządek społeczny, rozumiany jako cywilizacja, jest bowiem ogranicznikiem tych cech natury, które uwolnione mogą doprowadzić nasz gatunek do autodestrukcji. Ostatecznie, bez jasnego kompasu moralnego, sam Pankracy miał zadatki nie na wyzwoliciela, ale na tyrana. Bunt w imię wolności ostatecznej jest więc jedynie spuszczeniem ze smyczy czającego się w nas zwierzęcia. Nawet jeżeli wcześniejszy porządek społeczny rzeczywiście był niesprawiedliwy, to jeszcze nie oznacza, że bezmyślne rozsadzenie go będzie lepsze.

Sławomir Mrożek ujął problem buntu bardziej ogólnikowo, dzięki czemu otrzymał wizję transcendentną i mającą szerszy wyraz. Jego „Tango” nie dotyczy jedynie porządku społecznego rozumianego jako system, pokazuje również problem dekonstrukcji wartości kultury i problemu samookreślenia jednostki poprzez kontestację otoczenia.

W dramacie Mrożka dostrzegamy zarówno konflikt pokoleń, jak i problem zniszczenia tradycyjnych wartości przez awangardowe ruchy XX wieku. Przybiera to groteskową formę odwróconego świata, gdzie starsze pokolenie rewolucjonistów „uwolniło” świat i pogrążyło go w dekadenckim chaosie, zaś młodsze buntuje się przeciw tej rzekomej wolności. Pokazuje to, że sam „bunt” oraz „porządek społeczny” to pojęcia mogące być rozumiane bardzo różnie.

Porzućmy tu jednak na chwilę dociekania o potrzebie każdego kolejnego pokolenia na zakwestionowanie wartości swoich poprzedników i stworzenie przez to miejsca na własną inwencję kulturotwórczą. Tango pokazuje też proces, w którym poszukiwanie wolności kończy się jej utratą na rzecz prawa dżungli. Pokolenie Stomila i Eleonory zdeknstruowało świat, tworząc z niego śmietnisko idei i całkowicie wywalając z ram moralnych. Bunt Artura wobec zastanego „nie-porządku” społecznego przybrał więc formę nadawania wartości, przywrócenia dawnego kształtu świata. Tyle tylko, że nie da się tego zrobić. Dawne formy nie wyrażały bowiem nic, zupełnie przeminęły.

Artur szukał raczej wolności i nie wierzył w potrzebę porządku społecznego. Dlatego wiec zdecydował się na syntezę tych dwóch wartości — władzę. Władza pozwala pełniącemu ją być całkowicie wolnym, ponieważ to on kieruje społeczeństwem, nie na odwrót. Niestety biedny inteligent nie rozumiał też, że tak pojęta wolność uwalnia pierwsze i nigdy niedewaluujące się prawo życia - prawo silniejszego. Tym samym, kiedy Edek przejmuje władzę, historia zatacza koło. Cywilizacja mająca opanować pierwotne ludzkie instynkty, leży u stóp prymitywa odprawiającego plemienne tango zwycięstwa nad podbitymi idealistami dawnej rewolucji. Bunt tym samym, choć zajmuje to dwa pokolenia, kieruje ludzkość ku zniewoleniu poprzez barbaryzację.

Niesprawiedliwość istnieje w każdym systemie. Taka jest natura bytu, że nigdy nie może osiągnąć ideału. Wielość oznacza zawsze konflikt, a ten niesie przegranych i wygranych — rządzonych oraz rządzących. Istotnie jedne porządki społeczne są też mniej sprawiedliwe od drugich. Tak więc stawienie oporu jawnej niesprawiedliwości to rzecz zrozumiała, wręcz szlachetna. Niemniej bunt, którym kieruje jedynie potrzeba wolności, ma w sobie potencjał do siania potwornego chaosu. Obalenie wszelkich praw nie przyniesie bowiem człowiekowi wyzwolenia, a powrót do początku naszego gatunku. To właśnie cywilizacja, a wraz z nią moralność oddzielają nas od brutalnego kultu siły, gdzie największy przedstawiciel naszego gatunku będzie rządził resztą „stada”. Nie można przy tym bronić niemoralnych systemów, jak to robią legiści. Porządek społeczny musi być oparty na moralności, a ta dążyć do sprawiedliwości. W każdym innym razie przyjdzie bunt, a ten pożre sam siebie i znowu zapanują Edki.


Przeczytaj także: Opisz skutki konfliktu pokoleń przedstawionego w Tangu

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.