Groteska to połączenie w jednym dziele elementów przeciwstawnych (tragizmu i komizmu, fantastyki i realizmu, piękna i brzydoty). Utwory groteskowe są niejednorodne stylistycznie, charakteryzują się absurdem i karnawalizacją świata przedstawionego, czyli odwróceniem ustalonego porządku rzeczy. Przykładem takiego dzieła jest dramat „Tango” autorstwa Sławomira Mrożka, uznawanego za mistrza polskiej groteski. Wskazuje na to sposób przedstawienia sytuacji, panującej w domu Stomila i Eleonory.
Życie rodziny, opisanej w utworze, jest pełne sprzeczności i paradoksów. W inteligenckim domu wciąż obecny jest niewykształcony prostak, Edek. Stomil toleruje jego romans z Eleonorą, ponieważ zazdrość małżeńska to relikt poprzedniej epoki. Kobieta korzysta z prawa do całkowitej wolności, ale jest nieszczęśliwa. Eleonora chciałaby, żeby mąż okazał, że jeszcze mu na niej zależy. Stomil i jego żona są dumni z rewolucji, którą przeprowadziło ich pokolenie. Doprowadzili do upadku wszystkich norm i konwenansów, co utożsamiają z całkowitą wolnością.
W rodzinie dochodzi do odwrócenia odwiecznego konfliktu pokoleń. Najbardziej poważną osobą w domu jest Artur, dwudziestopięcioletni student. Chłopak dba o schludny wygląd, chce zostać lekarzem i dąży do przywrócenia dawnego porządku rzeczy. Nie podoba mu się rzeczywistość, stworzona przez pokolenie jego rodziców. Nie może buntować się przeciwko zastanym normom, ponieważ już nie istnieją. Artur jest rozgniewany, ponieważ rodzice odebrali mu możliwość zmiany świata na lepsze. Żyje w rzeczywistości, w której wszystko jest dozwolone, co paradoksalnie uniemożliwia mu działanie. Zamierza więc zbuntować się przeciwko brakowi norm i tradycji.
Sytuacja w domu jest absurdalna. Babcia, która powinna być strażniczka tradycji, zachowuje się jak nastolatka i gra w karty z Edkiem. Stomil nie pełni roli głowy rodziny, interesuje się wyłącznie eksperymentami teatralnymi. Powoduje to oburzenie Artura, który uważa, że w domu nic nie działa tak, jak powinno. Zachowanie domowników prowadzi do absurdalnych i komicznych sytuacji.
Charakterystyczną cechą utworu groteskowego jest niejednorodny styl. Elementy poważne przeplatają się z komicznymi. Monolog Artura, w którym autor zastosował stylizację biblijną, przeplata się z potoczną rozmową domowników. Artur wyznacza domownikom absurdalne kary. Babcia musi leżeć na katafalku, który wciąż stoi w salonie, chociaż od śmierci dziadka minęło dziesięć lat. Wujek Eugeniusz zakłada na głowę klatkę na ptaki.
Nawet scena śmierci babci Eugenii nie jest poważna i podniosła. Staruszka niespodziewanie oznajmia, że umiera. Domownicy nie traktują jej słów poważnie, myślą że babcia próbuje skupić na sobie uwagę. Babcia rzeczywiście umiera, ale do samego końca głośno się śmieje. Nie staje się poważna, nawet w obliczu śmierci.
Absurdalne jest także zakończenie utworu. Artur ginie z ręki Edka. Rodzina nie wpada jednak w rozpacz, bo intruz natychmiast przejmuje władzę i nakazuje posłuszeństwo. Domownicy boją się o swoje życie, dlatego słuchają Edka. Rodzina nawet nie próbuje protestować, chociaż znajduje się we własnym domu. Szczytem absurdu jest tango nad zwłokami Artura, odtańczone przez Edka i Eugeniusza. Staruszek, który opowiadał się za powrotem dawnego porządku, zgadza się zatańczyć z tyranem, reprezentującym fizyczną siłę i brak zasad.
Mrożek nie posługuje się groteską wyłącznie, aby zszokować czy rozbawić czytelnika. Różni się od Stomila, organizującego eksperymenty teatralne, które mają być zaskakujące, ale nie niosą za sobą żadnego przesłania ani sensu. Autor „Tanga” chce skłonić czytelnika do refleksji na temat wolności. Pokolenie Stomila i Eleonory myśli, że normy i konwenanse są dla człowieka wyłącznie ograniczeniem. Rewolucja, do której doprowadzili, nie odniosła jednak pożądanych skutków. Paradoksalnie, brak norm i ograniczeń prowadzi do zniewolenia. Domownicy są niewolnikami własnych przekonań.
Stomil i Eleonora chwalą się, że nigdy nie zdradzili dawnych ideałów. Muszą więc robić wszystko, aby pokazać, że wciąż uważają normy i konwenanse za niepotrzebne. Stomil nie może przyznać się, że romans Eleonory wywołuje u niego jakiekolwiek emocje. Eleonora nie przerywa znajomości z Edkiem, ponieważ nie chce zburzyć wizerunku wyzwolonej kobiety. Babcia nie zamierza spoważnieć, ponieważ tym samym przyznałaby rację Arturowi, który uważa, że rewolucja skrzywdziła również starsze pokolenie. Artur próbuje przywrócić dawny porządek przez formę, czyli małżeństwo z Alą, ale zdaje sobie sprawę, że to niczego nie zmieni. Inspiruje go śmierć babci, zamierza przejąć władzę nad życiem domowników. Artur ponosi jednak klęskę, Edek zabija go jednym ciosem. Przywrócenie dawnego porządku okazuje się niemożliwe, dlatego Edek tworzy nową rzeczywistość, opartą na przemocy. Rodzina, która tak ceniła wolność, rezygnuje z niej ze strachu przed Edkiem.
Utwór niesie przestrogę przed wyzbyciem się wszelkich norm. Brak ograniczeń prowadzi do chaosu i anarchii, co stanowi doskonałe środowisko do powstania rządów totalitarnych. Despoci wykorzystują społeczeństwo pozbawione moralności. W innych okolicznościach, Edek w domu Stomila mógłby być co najwyżej lokajem. Spragniona całkowitej wolności rodzina sprowadza na siebie brutalne rządy Edka. „Tango” nie tylko bawi czytelnika, ale też ostrzega przed porzuceniem zdrowego rozsądku i wszelkich zasad. Sytuację w domu Stomila i Eleonory można przenieść na całe społeczeństwo.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:57.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.