Jedną z najbardziej charakterystycznych cech literatury Młodej Polski jest symbolizm. Artyści odchodzili od realistycznego odwzorowywania rzeczywistości charakterystycznego dla pozytywistów. W literaturze coraz częściej pojawiały się więc przedmioty i postaci o znaczeniu symbolicznym, dzięki którym autorzy byli w stanie pełniej przedstawić przesłanie utworu i skłonić czytelnika do refleksji. Jako przykłady mogą tutaj posłużyć dwa dzieła epoki modernizmu: dramat Stanisława Wyspiańskiego „Wesele” oraz powieść Stefana Żeromskiego „Ludzie bezdomni”.
II i III akt dramatu Wyspiańskiego są przepełnione symboliką i zdarzeniami nadprzyrodzonymi. Pojawiają się tutaj postaci, przedmioty oraz wydarzenia o znaczeniu symbolicznym. W ten sposób, autor ukazał wewnętrzne rozterki bohaterów, których nie ujawniali w rozmowach z innymi. Stworzył przekonujący wizerunek inteligencji i chłopów przełomu XIX i XX wieku oraz skłonił czytelnika do refleksji na temat przyczyn trwającej od ponad stu lat niewoli narodu polskiego. Odbiorcy mogli więc zastanowić się, czy również ulegają przedstawionej przez Wyspiańskiego słabości i bierności.
W „Weselu” pojawia się szereg postaci symbolicznych. Pierwszą z nich jest Chochoł, który w rzeczywistości jest tylko snopem słomy chroniącym rośliny podczas zimy. W utworze stał się jednak symbolem uśpienia narodu polskiego i oczekiwania na odpowiedni moment, aby podjąć zdecydowaną walkę, co można porównać do nadchodzącej po zimie wiosny. Chochoł z jednej strony ma więc znaczenie negatywne, ale z drugiej - daje nadzieję na lepszą przyszłość.
Kolejną postacią o znaczeniu symbolicznym jest w dramacie Widmo. Marysi ukazał się jej dawny ukochany - młodzieniec z zamożnej rodziny. Chłopak zmarł przed ślubem, a dziewczyna poślubiła prostego chłopa. Widmo jest więc symbolem niespełnionych marzeń, o których człowiekowi trudno jest całkowicie zapomnieć.
Dziennikarzowi ukazał się Stańczyk, znany z obrazu Jana Matejki nadworny błazen zatroskany o losy ojczyzny. Symbolizuje on patriotyzm i poczucie odpowiedzialności za Polskę i Polaków, których brakowało biernemu, znudzonemu Dziennikarzowi. Stańczyk zostawił kaduceusz, atrybut posłańca bogów Hermesa - symbol zgody mimo podziałów. Miało to oznaczać, że Dziennikarz powinien zmotywować szlachtę i chłopów do wspólnej walki za ojczyznę.
Kolejną zjawą był Rycerz, który ukazał się Poecie. Był to Zawisza Czarny, bohater bitwy pod Grunwaldem. Symbolizował honor i odwagę, walkę za ojczyznę z uniesioną przyłbicą. Zbroja okazała się jednak pusta, co ukazuje bierność i brak odwagi współczesnych Wyspiańskiemu Polaków.
Postacią o znaczeniu symbolicznym był również Hetman - Franciszek Ksawery Branicki, zdrajca narodu polskiego i stronnik carycy Katarzyny. Symbolizował on zdradę, której jego zdaniem dopuścił się Pan Młody biorąc ślub z chłopką.
Symbolem krwawej zemsty był w utworze Upiór - duch Jakuba Szeli, jednego z przywódców rabacji galicyjskiej. Spotkanie z nim przypominało, że konflikt między chłopstwem a ich panami trwa od lat i nic nie zapowiada jego zakończenia, mimo upadku mitu szlachcica-sarmaty.
Przed bronowicką chatą pojawił się Wernyhora - mityczny lirnik kozacki, który przepowiedział upadek Rzeczypospolitej. Był on symbolem zatroskania o losy ojczyzny i wyznaczył Gospodarza do ważnego zadania - wywołania powstania. Wernyhora zostawił mu przedmiot o znaczeniu symbolicznym - złoty róg. Miał on zagrzewać do walki, był symbolem rozpoczynającego się powstania. Późniejsze wydarzenia sprawiły jednak, że stał się synonimem porażki, ponieważ Jasiek zgubił go, schylając się po czapkę z pawich piór, będącą symbolem materializmu i pychy. Wernyhora zgubił złotą podkowę, która stała się symbolem szczęścia zachowanego na później. Z obawy przed zazdrością sąsiadów, Gospodyni schowała ją w skrzyni. Z jednej strony symbolizuje to chciwość chłopów, a z drugiej - zapowiedź udanej walki o niepodległość w przyszłości. Znaczenie symboliczne ma również bronowicka chata, która na jedną noc stała się całą Polską w soczewce.
Symboliczne przedmioty i postaci pojawiają się również w „Ludziach bezdomnych”. Symbolem jest tutaj już sam tytuł, który można odczytywać na kilka sposobów. Z jednej strony, autor ukazuje biedę nizin społecznych, czyli ludzi dosłownie pozbawionych domu lub żyjących w skandalicznych warunkach. Z drugiej strony, odnosi się to jednak do bezdomności w sensie duchowym. Judym wywodził się z ubogiej rodziny i poświęcił całe swoje życie pomocy innym rezygnując ze szczęścia u boku ukochanej Joasi - obce było mu więc poczucie bezpieczeństwa i domowego ciepła.
Dwa symbole zostały zestawione na zasadzie kontrastu: Wenus z Milo symbolizowała piękno i harmonię, a obraz „Rybak” - biedę i nieszczęście. Ukazuje to przepaść między bogatymi a biednymi, ale też wewnętrzne rozdarcie Judyma. Wywodził się z ubogiej rodziny i pomagał ludziom żyjących w skandalicznych warunkach, ale został lekarzem, przez co zyskał dostęp do środowiska elit społecznych.
Kolejnym symbolem jest kwiat tuberozy, utożsamiany z bezużytecznym pięknem. Judym postrzegał w ten sposób Karbowskiego, który prowadził beztroskie, bezproduktywne życie, skupiony wyłącznie na własnych potrzebach.
Ważnym symbolem jest też krzyk pawia, który Judym usłyszał w momencie śmierci pani Daszkowskiej. Był to dla niego też moment przemiany, ponieważ podjął decyzję, że całkowicie poświęci się pracy na rzecz ubogich.
Rozdarcie wewnętrzne Judyma symbolizuje rozdarta sosna. Bohater podjął decyzję zgodną ze swoim sumieniem - stwierdził, że nie może założyć rodziny z Joasią, ponieważ musi całkowicie zaangażować się w leczenie najuboższych. Ta decyzja nie była jednak prosta, bo Judym wciąż ją kochał i zdawał sobie sprawę, że krzywdzi bliską sobie kobietę. Rozdarta sosna jest więc symbolem cierpienia, które jest obecne, nawet jeśli decydujemy się na nie w imię wyższego dobra.
Zastosowanie postaci i przedmiotów symbolicznych pozwala wzbogacić przesłanie utworu i skłonić czytelnika do refleksji. Zarówno Wyspiański, jak i Żeromski, wykorzystali symbole również, aby głębiej ukazać emocje i motywacje bohaterów, dzięki czemu odbiorcy łatwiej jest ich poznać i zrozumieć.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.