W powieści Stefana Żeromskiego „Ludzie bezdomni” pojawiają się symbole, które wzbogacają ją o nowe sensy. Autor posłużył się więc kierunkiem, popularnym w sztuce drugiej połowy XIX wieku. Symbolizm to nurt, który zakładał, że świat materialny skrywa rzeczywistość idealną, niemożliwą do poznania zmysłowego. Ukrytego świata nie można opisać za pomocą słów, dlatego artyści sięgali po symbole.
Znaczenie symboliczne ma już tytuł powieści. Bezdomność w utworze można interpretować na kilka sposobów. Obecna jest bezdomność dosłowna, Tomasz Judym odwiedza miejsca, w których żyje biedota. Mieszkańcy warszawskiej ulicy Ciepłej i Krochmalnej żyją we własnych warsztatach lub brudnych, zapadających się izbach, których nie można nazwać domami. Podobnie wygląda sytuacja chłopów z folwarcznych czworaków w Cisach i górników z Zagłębia Dąbrowskiego. Żyją w warunkach niegodnych człowieka, zapadając na choroby, wywołane brakiem higieny. Ludzi bezdomnych można znaleźć we wszystkich miastach. Judym opisuje też los ubogich mieszkańców Paryża, którzy nocują w hotelu Chateau-Rouge, gdzie w jednej sali śpi pięćset osób, a goście o pierwszej w nocy zostają wyrzuceni na ulicę.
Bezdomni są także Judym i Podborska, ponieważ nie posiadają stałego miejsca zamieszkania. Tomasz od dziecka jest pozbawiony domowego ciepła, najpierw żył z ojcem alkoholikiem, a potem ciotką, traktującą go, jak chłopca na posyłki i używającą przemocy. Joasia wcześnie straciła rodziców, a jej rodzinny dom zamieszkują już obcy ludzie. Zatrzymuje się w domach swoich podopiecznych, ale nigdy nie jest pełnoprawnym członkiem ich rodzin. W powieści pojawia się również bezdomność metaforyczna, związana z odrzuceniem i samotnością. Judym zostaje skrytykowany przez środowisko medyczne i zarząd uzdrowiska w Cisach, ponieważ jako jedyny troszczy się o los ubogich. Bezdomny jest także Korzecki, który nie jest w stanie pogodzić się złem i niesprawiedliwością, dlatego popełnia samobójstwo.
Istotną rolę w utworze odgrywają dzieła sztuki. Posąg Wenus z Milo jest symbolem piękna i miłości, obecnych w świecie ludzi bogatych. To właśnie podczas jego podziwiania, Judym poznaje zamożne i dobrze urodzone panny Orszeńskie. Przeciwieństwem tej rzeźby staje się obraz Pierre’a Puvisa de Chavannes’a „Rybak”. Jest on symbolem świata ludzi ubogich, z którego wywodzi się Judym. Przedstawia to, co jest charakterystyczne dla codzienności biedoty: nędzę, krzywdę i ciężką pracę.
Kolejnym symbolem jest kwiat tuberozy, do którego Judym porównuje utracjusza Karbowskiego. Oznacza on bezużyteczne piękno. Karbowski jest przystojny, ale koncentruje się tylko na własnych przyjemnościach. Stracił majątek przez podróże i grę w karty, a podczas pobytu w uzdrowisku nie płaci za pokój i oszukuje pozostałych kuracjuszy.
Ważnym symbolem jest również krzyk pawia. Judym słyszy go dwukrotnie w rozdziale „Asperges me...”, co wprawia go w przerażenie. Zwiastuje on nieszczęście i śmierć, ale też przemianę. Krzyk pawia zapowiada śmierć pani Daszkowskiej, znajdującej się w ostatnim stadium suchot. W tym czasie, Judym dojrzewa do decyzji o porzuceniu prywatnego szczęścia dla wyższego dobra. Stwierdza, że pomoc ubogim wymaga całkowitego poświęcenia.
Burza to symbol, zaczerpnięty z poezji romantycznej. Oznacza nadchodzącą rewolucję, wielką zmianę. Gdy Judym wygląda po burzy przez okno, ma nieodparte wrażenie, że czegoś lub kogoś oczekuje. Niedługo później, zdaje sobie sprawę, że kocha Joasię Podborską.
Znaczenie symboliczne ma także tytuł jednego z rozdziałów: pielgrzym, co stanowi nawiązanie do poezji romantycznej. Pielgrzym to osoba skazana na wieczną tułaczkę w samotności i alienacji. Podczas opisanego w rozdziale spotkania z Kalinowiczami, pojawia się temat ubogich, których przeznaczeniem jest ciągła walka z niesprawiedliwością i dyskryminacją. Przykładem pielgrzyma jest również Korzecki. Inżynier nie potrafi pogodzić się z niedoskonałością świata, w którym żyje. Judym dostrzega jego nietypowe zachowanie, a niedługo później, Korzecki popełnia samobójstwo.
Istotne znaczenie ma również rozdarta sosna. Symbolizuje ona rozdarcie wewnętrzne Judyma po rozstaniu z Joasią. Bohater postanawia wyrzec się miłości, aby całkowicie poświęcić się pracy na rzecz poprawy losu ubogich. Kładzie się pod sosną, która symbolizuje stan jego duszy.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.