Powieść Stefana Żeromskiego „Ludzie bezdomni” stanowi przykład literatury młodopolskiej. Istotną rolę odgrywają więc symbole, a zwłaszcza dwa dzieła sztuki, pojawiające się w pierwszym rozdziale utworu: posąg Wenus z Milo oraz obraz Pierre’a Puvisa de Chavannes’a „Rybak”. Ich zestawienie jest powiązane z kontrastem, który występuje między różnymi warstwami XIX-wiecznego społeczeństwa.
Czytelnik poznaje Tomasza Judyma, gdy ten przebywa na praktykach lekarskich w Paryżu. W wolnym czasie, wybiera się do Luwru, gdzie podziwia posąg Wenus z Milo. Jest to marmurowa rzeźba, powstała w okresie hellenistycznym, ok. 130-100 r. p. n. e.. Sztuka epoki starożytności do dzisiaj uchodzi za wzorzec harmonii, doskonałych proporcji i dobrego smaku. Judym obserwuje martwe oczy rzeźby, które wydają się czegoś wypatrywać. Dostrzega z pozoru nieistotny detal: niewielką zmarszczkę, między brwiami bogini. Ten szczegół sprawia, że posąg staje się bardziej realistyczny, Wenus zdaje się myśleć.
Bogini miłości stanowi ideał piękna i kobiecości. W przeciwieństwie do śmiertelniczek, jej uroda jest wieczna. Rzeźba wyraża wiarę, że piękno i harmonia nigdy nie przeminą, ponieważ kolejne pokolenia będą naśladować dobre wzorce. Wenus z Milo posiada głębokie znaczenie. Przedstawia boginię miłości, dlatego symbolizuje wzniosłe uczucia, piękno, delikatność, ulotność i kruchość. Rzeźba jest artystycznym odpowiednikiem świata wyższych sfer. Symbolika staje się jeszcze silniejsza, ponieważ to podczas podziwiania Wenus z Milo, Judym poznaje dobrze urodzone i zamożne panny Orszeńskie oraz swoją przyszłą narzeczoną, Joannę Podborską. Nie każda z kobiet jest jednak tak samo wrażliwa na piękno. Wanda Orszeńska dostrzega wyłącznie zniszczenia, powstałe na przestrzeni wieków.
Całkowite przeciwieństwo Wenus z Milo stanowi obraz Pierre’a Puvisa de Chavannes’a „Rybak”. Przedstawia on ciężko pracującego człowieka, który musi walczyć o przetrwanie. Rybak jest zatroskany i zmęczony, ale jego puste oczy nie szukają współczucia. Mężczyzna jest wychudzony i zaniedbany, trudno dostrzec w nim piękno. Obraz ukazuje ciemne strony rzeczywistości. Judym przypomina sobie, że widział to dzieło w Galerii Luksemburskiej. Obraz nędzy i rezygnacji zapada człowiekowi w pamięć. Współczucie ma większą moc, niż zachwyt. Rybak staje się symbolem biedy i dyskryminacji. Dyskusją na temat obrazu najbardziej zainteresowana jest Joasia Podborska. Guwernantka, w przeciwieństwie do swoich podopiecznych i ich babci, pani Niewadzkiej, zna smak ciężkiej pracy i walki o przetrwanie w nieprzyjaznym świecie. Podobnie jest z Judymem, urodzonym w rodzinie ubogiego szewca.
Dwa dzieła sztuki symbolizują drogę, którą przeszedł Judym. Przyszedł na świat na warszawskiej ulicy Ciepłej, zamieszkiwanej przez biedotę. Jego ojciec był alkoholikiem, a matka wciąż chorowała. Dom był duszną, ciasną sutereną, którą Judym porównuje do tronu. Tomasz zdobył wykształcenie, ponieważ został zabrany przez zamożną ciotkę. Pełnił jednak rolę chłopca na posyłki i znosił liczne upokorzenia. Tylko dzięki własnej determinacji, ukończył studia medyczne i praktyki lekarskie w Paryżu. Judym wywodzi się ze świata, przedstawionego na obrazie „Rybak”. Wykształcenie pozwala mu jednak poznać środowisko zamożnej inteligencji, zbliżyć się do rzeczywistości, symbolizowanej przez Wenus z Milo. Judym pozostaje rozdarty wewnętrznie. Z jednej strony chciałby być szczęśliwy, a z drugiej, czuje że musi w całości poświęcić się ubogim.
Wenus z Milo i „Rybak” symbolizują kontrast między warstwami społecznymi. W każdym z odwiedzonych przez Judyma miejsc, bogaci istnieją obok biednych. W jednym mieście istnieją dwa różne światy. Paryż jest uznawany za stolicę europejskiej kultury i sztuki, ale w dzielnicy Cité Jeanne d'Arc ludzie żyją w skandalicznych warunkach. Warszawscy lekarze mieszkają w luksusowych domach i pracują wyłącznie dla ludzi bogatych. Tymczasem, mieszkańcy Krochmalnej i Ciepłej żyją w brudzie i skrajnym ubóstwie oraz pracują w niebezpiecznych fabrykach. Podobnie jest w Cisach, gdzie zamożni członkowie zarządu, nie zważają na epidemię febry w folwarcznych czworakach. Po wyjeździe do Zagłębia Dąbrowskiego, Judym ponownie obserwuje niesprawiedliwość i dyskryminację. Dyrektor Kalinowicz żyje w luksusowym domu, a górnicy zajmują nędzne chaty, nazywane przez Tomasza „norami”. Pojawiające się w powieści symbole pomagają głębiej zrozumieć dylematy, towarzyszące głównemu bohaterowi oraz sytuację, panującą w XIX-wiecznym społeczeństwie.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:58.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.