Niepodległość to stan, którego wartość nasz naród zna jak żaden inny na świecie. Wycierpieliśmy wiele, by móc określać się tym mianem. W dążeniu do odzyskania suwerenności istotne było stworzenia nowoczesnego narodu, składającego się ze wszystkich stanów społecznych. Ważną rolę w jego formowaniu odegrały szczególnie dwie grupy - będąca spadkobierczynią szlachty inteligencja i chłopi. Zadaniem tych pierwszych było przewodnictwo i tworzenie intelektualnej podbudowy gmachu narodowego, zaś prężne masy chłopskie stanowiły witalną siłę rozwoju tego organizmu. Koncepcję taką widzimy w literaturze z okresu, który przypada na formowanie się współczesnej koncepcji narodowej. Rolę inteligencji i chłopów w sprawie niepodległościowej możemy prześledzić między innymi na przykładzie „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. Warto przy tym skonfrontować to dzieło z nowelą Stefana Żeromskiego „Rozdziobią nas kruki, wrony”. Ukazuje ona bowiem problemy stojące na drodze do wytworzenia się nowoczesnego narodu polskiego na bazie tych grup społecznych.
W „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego zawarte jest kilka problemów, które autor widział w polskim społeczeństwie. Istotną płaszczyzną jest tu charakterystyka chłopów oraz inteligencji i wynikające z nich wzajemne stosunki. Stoją one bowiem w sprzeczności ze sprawą niepodległościową, a konkretniej nie pozwalają na wytworzenie nowoczesnego narodu. Zarazem jednak autor podkreśla pozytywne aspekty obu stanów, które jednak muszą działać na zasadzie synergii.
Chłopi zgromadzeni w bronowickiej chacie to ludzie niezwykle prężni, żywotni. Ich ciekawość otaczającego świata ukazuje, że ta warstwa społeczna w czasach Wyspiańskiego była niczym kipiel sił witalnych, mogąca zrodzić wielu wybitnych ludzi. Zarazem jednak chłopi pozbawieni byli podbudowy patriotycznej, a przez to nie mieli idei przewodniej. Powodowało to brak kierunku rozwoju, a zarazem pozwalało na manipulację krewką masą. Nie zawsze kończyło się to dobrze, szczególnie jeżeli wtrącili się do tego agenci zaborcy. Mowa tu rzecz jasna o rabacji galicyjskiej, która niewątpliwie skłóciła ze sobą inteligencje i chłopów.
Przykładem z Wesela jest również Czepiec - chłop, który w rozmowie z Poetą wykazuje się pewną inteligencją oraz ciekawością świata. Jednak kolejne sceny z jego udziałem zawsze wypełnione są wiszącą w powietrzu agresją. Czepiec i jego chłopi dają najlepszy przykład wkładu tej grupy w sprawę niepodległościową, kiedy chwytają za przekute kosy i szukają przywódcy. Jest to pokaz potwornej siły, którą stanowią i jaka powinna być zalążkiem narodu. Chłopi u Wyspiańskiego stanowią więc swojego rodzaju żywioł - pozbawiony celu, groźny, ale posiadający potencjał. Potencjał, który powinien zostać pozyskany dla sprawy niepodległościowej.
Zadanie jego pozyskania i uformowania spoczywało w rękach inteligencji. Jako depozytariusze spuścizny kulturowej i patriotycznej Polski oraz bezpośredni spadkobiercy szlachty, powinni przyjąć rolę „nauczycieli polskości”. Tak widział ich autor dramatu, na co dobitnie wskazują rozmowy między Dziennikarzem i Stańczykiem oraz Poetą i Rycerzem. Obie Osoby Dramatu przedstawiają inteligentom prawdziwe posłannictwo ich zawodów. Szczególnie Poeta, jako osoba mogąca budzić ducha dawnej chwały, odgrywa tutaj przewodnią rolę. Wyspiański zauważa jednak, że inteligencja nie dorosła do tej roli. Nie tylko pogrąża się w coraz większym marazmie, ale nie dostrzega również w chłopach ich prawdziwej natury. Woli żyć sielankami i modą na chłopomanię, zamiast prawdziwie wprowadzić wieś w obręb kultury narodowej.
Obie warstwy społeczne miały więc swoje role do odegrania w sprawie niepodległościowej, jednak zawiodły pod pewnymi względami. Nie ulega wątpliwości, że wina leży bardziej po stronie inteligencji - potomków szlachty. Jeżeli o nich mowa, to warto zauważyć również inne problemy, które wynikały bezpośrednio z odziedziczonej po nich historii. Ukażą one lepiej wyżej wspomniane role chłopów i inteligencji oraz to, dlaczego nie mogły one zostać w pełni wypełnione.
Temat ten podjął w swojej noweli „Rozdziobią nas kruki, wrony” Stefan Żeromski. Czas akcji obejmuje dogasanie powstania styczniowego - jednego z największych zrywów niepodległościowych w naszej historii. Jego klęska odpowiada również za upadek warstwy ziemiańskiej, która najliczniej zasiliła szeregi powstańców. Warstwie, która potem da początek inteligencji, bardzo jednak zależało na udziale chłopów w powstaniu. Żeromski wyjaśnia, dlaczego były to nadzieje płonne. Zachowanie chłopa wobec zabitego powstańca, jego dobytku i konia ukazuje ogrom biedy trapiący wieś. Człowiek ten stał na granicy walki o byt, był niemal zezwierzęcony warunkami egzystencji. Stanowiły one schedę po systemie I Rzeczpospolitej, który kładł się na nas cieniem jeszcze do XX wieku.
Chłop zmuszony do rabowania butów zmarłemu nie będzie nigdy myślał o wyższych ideach. Jego celem jest przetrwanie, nie zaś niepodległość. Żeromski pokazuje tym samym, gdzie organizatorzy powstania ponieśli porażkę. Osamotnieni szlachcice zostali wybici po lasach i na nic zdały się ich szlachetne cele. Chłopi zaś walczyli o przetrwanie na długo przed powstaniem. Nie wsparli go więc, chociaż mogliby zmienić jego bieg swoją ilością. Poczucia narodowej przynależności nie buduje się jednak o pustym żołądku.
W sprawie niepodległościowej zarówno chłopi jak i inteligencja mieli do odegrania pewną rolę. Jedni stanowili rezerwuar kultury, krzewicieli patriotycznego ducha. Drudzy zaś dawali narodowi swoją witalność, dzielność i siłę. Na swój sposób żadna ze stron nie wykonała jednak swojego zadania do końca. Większa wina spoczywa jednak po stronie inteligencji, która nie potrafiła rozwiązać problemów trapiących chłopów od czasów I Rzeczpospolitej, a przez to za wolno budziła w nich polskość. Dzisiaj jesteśmy jednak niepodległym i zjednoczonym narodem. Bądźmy za to wdzięczni, ale zarazem poświęćmy chwilę na rozmyślania o tym, ile straciliśmy przez brak synergii między działaniami obu stanów - chłopów i inteligencji.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.