Mendel Gdański - problem tolerancji i równouprawnienia różnych narodowości poruszany przez Marię Konopnicką

Autorka opracowania: Marta Grandke.

„Mendel Gdański” to nowela autorstwa Marii Konopnickiej, którą opublikowano w roku 1890 na łamach czasopisma pod tytułem „Przegląd Literacki”. Nie jest to jednak zwykły tekst, powstał on bowiem w szczególnych okolicznościach, po apelu, który wystosowała inna znana polska pisarka z epoki pozytywizmu, czyli Eliza Orzeszkowa. Konopnicka porusza w swoim dziele istotne aspekty i problemy trapiące współczesne jej społeczeństwo, czyli asymilację mniejszości narodowych oraz coraz to bardziej szerzący się na przykład w Warszawie antysemityzm, który skutkował między innymi pogromami. 

W czasach pozytywizmu tolerancja i asymilacja były bardzo ważnymi zagadnieniami dla twórców epoki i wpisywały się w program pozytywistów, takich jak na przykład właśnie Eliza Orzeszkowa czy Bolesław Prus. Zakładali oni bowiem, że społeczeństwo przypomina żywy organizm, w którym wszystkie organy muszą ze sobą współpracować i być zdrowe, by całość mogła poprawnie funkcjonować, a w przypadku społeczeństwa działać na rzecz rozwoju kraju. Antysemityzm był zatem zaprzeczeniem ich wartości i zaburzał pracę organizmu. Zaniepokojona Eliza Orzeszkowa, widząc jego rozwój, poprosiła zatem Marię Konopnicką o napisanie dzieła, w którym poruszy ona te kwestie i pokaże, że uprzedzenia i nierówności na tle rasowym są niewłaściwe i nieuzasadnione. Konopnicka zadania się podjęła, czego efektem jest właśnie „Mendel Gdański”.

Nietolerancja jest pokazana tu na podstawie historii starego Żyda, tytułowego Mendla Gdańskiego, który od lat żyje i pracuje w Warszawie, prowadząc zakład introligatorski. Dobrze żyje on ze swoimi sąsiadami, lubi ich i dobrze wszystkich zna, oni zaś nie zważają na jego obyczaje czy religie i traktują je zupełnie neutralnie. Wszystko to jednak okazuje się być złudzeniem, ponieważ wystarczy iskra i chwila problemów społecznych, by cała ta tolerancja zniknęła bez śladu, dobry sąsiad uwierzył, że Żydzi są chciwi, a wściekły tłum wybił w oknie szyby i rzucił kamieniem we wnuka. Bohater bardzo długo nie może więc uwierzyć, że został tak oszukany i takie wydarzenia są w ogóle możliwe.

Mendel tak samo jak inni pracuje dla Polski i jest dobrym członkiem społeczeństwa, a co za tym idzie, także narodu. Nie jest jednak w zamian traktowany równo - wystarczy chwila, by przypomniano mu, że tak naprawdę jest kimś obcym i nie ma prawa czuć się w Warszawie jak u siebie. Mendel w związku z tym daje od siebie wszystko, co tylko może, ale w zamian nie otrzymuje od społeczeństwa nic. Nie jest przez nie traktowany równo i sprawiedliwie, jak pełnoprawny obywatel. Stosunek sił nie jest w tym przypadku uczciwy.

Maria Konopnicka wskazuje więc, że tolerancja ze strony większości trwa tak długo, jak społeczeństwo nie mierzy się z problemami. W trudnych chwilach za to szybko znajdzie kozła ofiarnego i poświęci go, by rozładować wściekłość czy strach. Zazwyczaj będzie to ktoś uznawany za obcego, bo mimo tego, że mieszka w danym miejscu od lat, różni się od innych na przykład religią, co już stanowi dla grupy pretekst do ataku.


Przeczytaj także: Obraz Żydów w Panu Tadeuszu i noweli Mendel Gdański. Charakteryzując bohaterów przedstaw, w jaki sposób sytuacja historyczna wpłynęła na ich losy

Aktualizacja: 2023-10-24 19:31:22.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.