„Mendel Gdański” to nowela autorstwa Marii Konopnickiej, która porusza tematykę antysemityzmu oraz problemów, z jakimi zmagała się społeczność żydowska w XIX wieku. Tytułowy Mendel Gdański wraz z wnukiem Jakubem doświadcza nieuzasadnionej przemocy i nienawiści ze strony znanej mu społeczności, w której żyje od lat. W swojej noweli Konopnicka zawarła wiele istotnych motywów literackich.
Ponieważ Mendel Gdański i jego wnuk Jakub są Żydami, to pojawia się wątek ich narodowości. Mendel żyje zgodnie z żydowskimi obyczajami i religią, wychowuje także w takim przekonaniu swojego wnuka. Miejscowa społeczność akceptuje ich zwyczaje, a gdy pewnego razu chłopcy wyśmiewają żydowskie modlitwy, to przepędza ich spod okna Gdańskich ksiądz, który szanuje Żydów. Sytuacja ta zmienia się, gdy w mieście pojawiają się nastroje i niepokoje związane z pogromem. Wówczas żydowskie tradycje stają się zagrożeniem dla lokalnej społeczności, a taka narodowość jest powodem do agresji i nienawiści. W tym momencie Żydzi zostają wyrzuceni poza nawias społeczności, w której żyją od lat. Nie są winni zarzucanych im zbrodni, powodem agresji tłumu jest tylko ich narodowość. Konopnicka pokazuje też pewną część religii i obyczajów żydowskich, dzięki którym jej członkowie mogli kształtować swoją tożsamość.
Konopnicka w swojej noweli ukazuje też motyw społeczności. Początkowo wszyscy jej członkowie żyją ze sobą w zgodzie, pomagając sobie wzajemnie i szanując się bez względu na dzielące ich różnice. Jednak gdy w mieście zaczyna wzbierać nastrój związany z pogromem i pojawiają się niepokoje, to członkowie społeczności szybko i bez wahania znajdują kozła ofiarnego, którym w tym przypadku są Żydzi. Sympatia szybko znika i zostaje zastąpiona przez niechęć. Przyjazna jak dotąd społeczność zmienia się we wściekły tłum, gotowy zaatakować starca i dziecko. To pokazuje, jak szybko mogą zmienić się zasady rządzące daną społecznością i nawet jeśli jest się jej członkiem, to często nie jest w stanie ochronić przed atakiem innych.
Konopnicka porusza także kwestię motywu obcości. Mendel Gdański w Polsce i Warszawie czuje się jak u siebie, mieszka tu od kilkudziesięciu lat i zna każdą osobę, jaka mieszka na jego ulicy. Z sąsiadami pozostaje w dobrych stosunkach, jego wnuk uczęszcza do miejscowego gimnazjum. Przez większość czasu jego żydowska narodowość nie jest dla innych problemem i Mendel czuje się dobrze i swobodnie w swoim mieście, kultywuje też dawne obyczaje i wiarę swojego narodu. Wydarzenia z chwili pogromu pokazują mu jednak, że dla niektórych nawet mimo wielu lat wspólnego życia wciąż będzie obcy i inny. To powoduje, że Mendel traci poczucie bezpieczeństwa oraz swoją miłość do miasta. Mimo asymilacji nadal jest traktowany jak ktoś inny, ktoś z zewnątrz, dla kogo nie ma miejsca na wspólnej ulicy.
Punktem kulminacyjnym noweli jest pogrom i związany z tym motyw. Do pogromu całe miasto szykuje się przez dłuższy czas, mieszkańcy stopniowo ulegają różnym niepokojom, powtarzają plotki i zaczynają wierzyć w krzywdzące stereotypy. Pogrom nie dzieje się nagle, ale zaczyna się od małych aktów agresji, takich jak wyśmiewanie Jakuba, jego ucieczka i zgubienie czapki. Stopniowo agresja gęstnieje, aż wreszcie wściekły tłum idzie niszczyć własność żydowską czy też rzucać kamieniami w starca i dziecko. Po takich wydarzeniach atmosfera oczyszcza się i napięcie opada, a ludzie wracają do swojego życia i tylko ofiary nie mogą pogodzić się z tym, co je spotkało ze strony sąsiadów.
W noweli obecny jest także motyw rodziny, jaką tworzą przede wszystkim Gdańscy. Mendel samotnie wychowuje wnuka i chce mu przekazać wszystkie ważne dla siebie wartości. Razem z nim próbuje też stawić czoła antysemickim nastrojom, jakie się pojawiają w mieście, a także samemu pogromowi, kiedy to Mendel z wnukiem odważnie stają w swoim oknie. Rodzina w tym ujęciu jest zatem źródłem wsparcia dla jej członków i dzięki niej można przetrwać nawet trudne chwile.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.