„Mendel Gdański” to nowela autorstwa Marii Konopnickiej, która porusza tematykę antysemityzmu oraz problemów, z jakimi zmagała się społeczność żydowska w XIX wieku. Tytułowy Mendel Gdański wraz z wnukiem Jakubem doświadcza nieuzasadnionej przemocy i nienawiści ze strony znanej mu społeczności, w której żyje od lat. W swojej noweli Konopnicka zawarła wiele istotnych motywów literackich.
Spis treści
Maria Konopnicka porusza wątek narodowości oraz religii żydowskiej, przedstawiając życie Mendla i jego wnuka Jakuba w kontekście ich żydowskiego pochodzenia. Mendel żyje zgodnie z tradycjami i religią swoich przodków, dbając o to, aby przekazywać te wartości swojemu wnukowi. Religia i obyczaje stanowią nie tylko formę kultu, ale też są podstawą ich tożsamości i sposobu życia. Długo funkcjonują w lokalnej społeczności, gdzie ich żydowskie obrzędy i przyzwyczajenia są akceptowane przez sąsiadów, co daje im poczucie przynależności do szerszej wspólnoty. Przykładem tego zrozumienia jest scena, w której chłopcy wyśmiewają żydowskie modlitwy, a jeden z przedstawicieli Kościoła, ksiądz, przepędza ich i broni rodziny Gdańskich, okazując szacunek dla wyznania i tradycji żydowskiej.
Sytuacja ulega jednak dramatycznej zmianie wraz z nadejściem antysemickich nastrojów i wynikających z nich pogromów, które wstrząsają miastem. Podsycana nienawiścią do obcości społeczność zaczyna postrzegać żydowskie obyczaje jako zagrożenie, a narodowość Mendla i jego wnuka staje się powodem do wrogości i agresji. Narasta niechęć, wynikająca z uprzedzeń i błędnych przekonań o Żydach, którzy zostają obarczeni winą za zbrodnie, których nie popełnili. W tym momencie Mendel i inni Żydzi zostają wypchnięci na margines społeczności, w której wcześniej żyli w zgodzie i względnym spokoju. Przestają być postrzegani jako pełnoprawni członkowie społeczeństwa, a stają się ofiarami tłumu, którego jedynym motywem jest nienawiść do ich narodowości. Konopnicka w ten sposób przedstawia tragiczny los Żydów, zmuszonych do zmierzenia się z nieuzasadnioną nienawiścią, a zarazem zwraca uwagę na istotny aspekt ich religii i obyczajów, które stanowią fundament tożsamości narodowej. Obyczaje żydowskie, ich modlitwy, kultura i zasady życia pozwalają Żydom utrzymać swoją tożsamość mimo prześladowań i wykluczenia. Konopnicka pokazuje, że jest to społeczność, która pielęgnuje swoją historię i tradycję, co daje jej siłę do przetrwania, choć często prowadzi także do niezrozumienia i wykluczenia przez innych.
Konopnicka w swojej noweli ukazuje też motyw społeczności. Początkowo wszyscy jej członkowie żyją ze sobą w zgodzie, pomagając sobie wzajemnie i szanując się bez względu na dzielące ich różnice. Jednak gdy w mieście zaczyna wzbierać nastrój związany z pogromem i pojawiają się niepokoje, to członkowie społeczności szybko i bez wahania znajdują kozła ofiarnego, którym w tym przypadku są Żydzi. Sympatia szybko znika i zostaje zastąpiona przez niechęć. Przyjazna jak dotąd społeczność zmienia się we wściekły tłum, gotowy zaatakować starca i dziecko. To pokazuje, jak szybko mogą zmienić się zasady rządzące daną społecznością i nawet jeśli jest się jej członkiem, to często nie jest w stanie ochronić przed atakiem innych.
Konopnicka porusza także kwestię motywu obcości. Mendel Gdański w Polsce i Warszawie czuje się jak u siebie, mieszka tu od kilkudziesięciu lat i zna każdą osobę, jaka mieszka na jego ulicy. Z sąsiadami pozostaje w dobrych stosunkach, jego wnuk uczęszcza do miejscowego gimnazjum. Przez większość czasu jego żydowska narodowość nie jest dla innych problemem i Mendel czuje się dobrze i swobodnie w swoim mieście, kultywuje też dawne obyczaje i wiarę swojego narodu. Wydarzenia z chwili pogromu pokazują mu jednak, że dla niektórych nawet mimo wielu lat wspólnego życia wciąż będzie obcy i inny, budzący lęk. To powoduje, że Mendel traci poczucie bezpieczeństwa oraz swoją miłość do miasta. Mimo asymilacji nadal jest traktowany jak ktoś inny, ktoś z zewnątrz, dla kogo nie ma miejsca na wspólnej ulicy.
Punktem kulminacyjnym noweli jest pogrom, czyli agresywna napaść na wybraną mniejszość. Do pogromu całe miasto szykuje się przez dłuższy czas, mieszkańcy stopniowo ulegają różnym niepokojom, powtarzają plotki i zaczynają wierzyć w krzywdzące stereotypy. Pogrom nie dzieje się nagle, ale zaczyna się od małych aktów agresji, takich jak wyśmiewanie Jakuba, jego ucieczka i zgubienie czapki. Stopniowo agresja gęstnieje, aż wreszcie wściekły tłum idzie niszczyć własność żydowską czy też rzucać kamieniami w starca i dziecko. Po takich wydarzeniach atmosfera pozornie oczyszcza się i napięcie opada, a ludzie wracają do swojego życia i tylko ofiary nie mogą pogodzić się z tym, co je spotkało ze strony sąsiadów. Dla nich nic już nie będzie takie samo.
W noweli obecny jest także motyw rodziny, jaką tworzą przede wszystkim Gdańscy. Mendel samotnie wychowuje wnuka i chce mu przekazać wszystkie ważne dla siebie wartości. Razem z nim próbuje też stawić czoła antysemickim nastrojom, jakie się pojawiają w mieście, a także samemu pogromowi, kiedy to Mendel z wnukiem odważnie stają w swoim oknie. Rodzina w tym ujęciu jest zatem źródłem wsparcia dla jej członków i dzięki niej można przetrwać nawet trudne chwile.
Aktualizacja: 2024-11-13 09:58:00.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.