Przemiana wewnętrzna człowieka to bardzo interesujący, a zarazem budzący skrajne emocje temat. Całkowite odwrócenie od dotychczasowego życia i przyjęcie innych wartości jest bowiem aktem skrajnym. Jeszcze bardziej intrygują czynniki, które są w stanie zainicjować taką przemianę w człowieku. Wydaje się, że ze względu na charakter fenomenu przemiany wewnętrznej, bodźcem do musi być wydarzenie dramatyczne. Aby udowodnić powyższą tezę, autor niniejszego tekstu posłuży się przykładami z religii, historii oraz literatury.
Spis treści
Motyw przemiany wewnętrznej jest istotny dla wielu bohaterów przedstawionych w Biblii. Życie duchowe ma znaczący wpływ na naszą postawę wobec świata. W naszym kręgu kulturowym związane jest również z nawróceniem, które możemy uznać za formę przemiany wewnętrznej. Odwrócenie od dawnego paradygmatu postrzegania rzeczywistości wymaga jednak dramatycznego wydarzenia. Coś musi nas bowiem wyrwać z głęboko zakorzenionego przeświadczenia o słuszności wcześniejszych wierzeń. Adekwatnymi przykładami dramatycznego wydarzenia religijnego jest objawienie lub cud. Dotknięcie niewytłumaczalnego sacrum otwiera bowiem człowieka na zupełnie inny rodzaj postrzegania. Jest to ukazane na łamach Biblii i to kilkukrotnie. W Dziejach Apostolskich Szaweł jest nieprzejednanym wrogiem chrześcijaństwa, do czasu ukazania mu się Jezusa. Oślepiony chwałą Pana, doznaje nawrócenia. Do tego stopnia zmienia swoje duchowe życie, że zostaje jednym z najbardziej gorliwych Apostołów. Warto również wspomnieć Jonasza — proroka, który próbował uciec od swojego powołania. Wyrzucenie za burtę okrętu i ratunek przez ogromną rybę nakierowuje go na pełne zaufanie Bogu.
Dramatyczne wydarzenie jako czynnik sprzyjający przemianie wewnętrznej nie ogranicza się jedynie do religii. Możemy również odnaleźć jego przejawy w źródłach historycznych. Choćby król Aśoka — twórca indyjskiego imperium Maurjów. Zasłynął jako władca niezwykle humanitarny, wierny nakazom buddyjskiej religii. Jednak nim został oświeconym królem, przez wiele lat prowadził zaborcze wojny z sąsiadami. Podobno idąc po jednym z pobojowisk, przeraził się ogromem spowodowanego przez siebie cierpienia. To zmieniło całkowicie jego podejście. Miłosierdzie Aśoki nie objawiłoby się jednak, gdyby nie szok wywołany dokonanymi przez jego wojska rzeziami.
Innym źródłem przykładów bohaterów zmieniających swój charakter będzie polski romantyzm, który całymi garściami czerpał z motywu przemiany bohatera literackiego. Pośród wielu najbardziej znanym przykładem jest Gustaw-Konrad z III cz. „Dziadów” Mickiewicza. Odzwierciedla ona przejście bohatera z typu werterowskiego w niemal bajronowskiego buntownika — patriotę. Załamany niespełnioną miłością Gustaw przelewa wszystkie swoje wysiłki z uczucia w potrzebę służenia narodowi i ojczyźnie. Pisze swoje epitafium na ścianie celi, do której trafił w wyniku carskich aresztowań. W murach klasztoru księży Bazylianów symbolicznie zmienia swoje imię na Konrad, aby podkreślić całkowitą zmianę swojego dotychczasowego życia.
Jak już wspomniano, powodem przemiany bohatera bywa zawód miłosny. W grę wchodzą również pewne czynniki nadprzyrodzone, typowe dla literatury romantycznej. Wszystkie one mają jednak charakter wstrząsający, a nawet tragiczny. Chociaż chronologia „Dziadów” jest mocno zaburzona, w postaci Gustawa łatwo możemy dopatrzeć się upiora-samobójcy odwiedzającego Księdza na plebanii w części IV dramatu. Tym samym zawód miłosny bohatera wiąże się również z jego samobójstwem. Dopiero te wydarzenia wyrywają go z werterowskiej niemocy i pętli niszczącego uczucia. Może wtedy stać się wieszczem — natchnionym prorokiem, który siłą swojej poezji ukazuje narodowi przyszłość i kształtuje jego ducha.
Kiedy mowa o przemianie wewnętrznej, nie wspomnieć o Andrzeju Kmicicu jest wręcz rzeczą karygodną. Główny bohater „Potopu” Henryka Sienkiewicza jest bowiem sztandarowym przykładem przemiany duchowej. Czytelnik poznaje chorążego orszańskiego jako typowego warchoła — człowieka nieuznającego nad sobą żadnej władzy. Lubujący się w hulaszczym trybie życia, dumny i skory do przemocy Kmicica cechują zarazem pewne rycerskie przymioty. Choćby jego poszanowanie dla własnego słowa honoru. Niemniej do momentu porwania Aleksandry Billewiczówny, swojej niedoszłej narzeczonej, można o nim powiedzieć wiele złego. Kiedy ukochana wyrzeka się Kmicica, w bohaterze rodzi się chęć zmiany. Zrządzeniem losu zostaje członkiem obozu zdradzieckich Radziwiłłów, wspomagających Szwedów podczas najazdu na Polskę. Kiedy poznaje ich zamiary, przechodzi na stronę lojalistów. Załamany utratą miłości, honoru oraz imienia, podejmuje pokutę. Symbolicznie zmienia imię na Babinicz, pod którym to własną krwią zaczyna przysłaniać dawne postępki. Z czasem z warchoła Kmicic przemienia się w pokornego patriotę, przekładającego dobro ojczyzny ponad własne.
Po raz kolejny widzimy więc towarzyszące przemianie dramatyczne okoliczności. Transformacja Kmicica nie jest tak nagła jak Gustawa-Konrada, przez co być może jest nieco słabiej zarysowana. Zarazem jednak dostrzegamy, że wydarzenia prowadzące do przemian, jak i sama ewolucja postaci to proces. Coś musi wyrwać człowieka z jego dotychczasowego życia, aby mógł zrozumieć błędy wcześniejszego postępowania. Dopiero wtedy może rozpocząć żmudny proces przemiany.
Człowiek jest istotą zmienną. Może zejść z raz obranej ścieżki, albo powrócić na opuszczoną drogę. Jednak jako byt ograniczony przez własne słabości, nie robi tego łatwo. Przyzwyczajeni do jednego sposobu myślenia i postępowania, zawsze potrzebujemy zostać wyrwani ze starego życia. Dlatego przemianie wewnętrznej zawsze towarzyszy jakieś dramatyczne przeżycie — mniej lub bardziej epizodyczne. Wraz z uświadomieniem sobie takiego stanu rzeczy, przychodzi do nas jeszcze jedna refleksja. Mianowicie, czy warto czekać na tragedię kierującą ku przemianie? Być może lepiej przemyśleć swoje postępowanie, nim jakieś wydarzenie zniszczy nasze życie? Każdy może się zmienić na lepsze i lepiej to robić poprzez głębokie rozważanie swojego postępowania. Z literackiego przykładu przemiany wewnętrznej czerpmy więc te dwie ważne lekcje.
Aktualizacja: 2024-12-02 17:44:32.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.