Metamorfoza Gustawa-Konrada w Prologu III cz. „Dziadów” należy do najbardziej ikonicznych przemian wewnętrznych w polskiej literaturze. Romantyczny kochanek z IV i II części dramatu Adama Mickiewicza wyzwala się z cierpienia po niespełnionej miłości, przeistaczając w zespolonego z losem narodu natchnionego poetę. Widzimy tu dosłownie przemianę werterowskiego typu bohatera romantycznego w typ bajroniczny z elementami postawy prometejskiej - buntu wobec Boga w imię dobra narodu i całej ludzkości.
Spis treści
Przemiana głównego bohatera ma miejsce w klasztorze ojców bazylianów w Wilnie, przemienionym na więzienie. Dobre i złe duchy walczą o duszę śpiącego Więźnia, którym okazuje się Gustaw. Jedne ciągną go do rzeczy niegodziwych, rodząc w jego snach plugawe marzenia. Drugie pragną by cierpienie i samotność uszlachetniły go w obliczu wielkiego przeznaczenia. Wyrokują mu też rychłe uwolnienie. Więzień budzi się ze świadomością misji, którą wkrótce przyjdzie mu wypełnić. Węglem kreśli na ścianie łaciński napis: D.O.M./GUSTAVUS/OBIIT M. D. CCC. XXIII/CALENDIS NOVEMBRIS. Oznacza to: „Bogu Najlepszemu, Największemu. Gustaw zmarł 1823 1 listopada. — Tu narodził się Konrad 1823 1 listopada”.
W tej celi i tym dniu romantyczny kochanek Gustaw z IV części „Dziadów” przeistoczył się w walczącego o sprawę narodu wieszcza – Konrada. Zmiana imienia jest tu elementem symbolicznym, mającym starożytny rodowód. Oznacza całkowite zerwanie z przeszłością, zmianę dotychczasowego życia i jego kierunku. Bohater stał się nowym człowiekiem, natchnionym poetą całkowicie złączonym z losami ojczyzny.
Postać Gustawa, która pojawia się w IV części „Dziadów”, jest typowym bohaterem werterycznym. Jako młodzieniec, który oddał się lekturze „książek zbójeckich” (dokumentujących literaturę sentymentalną i preromantyczną), Gustaw zostaje ukształtowany przez idealistyczne, a zarazem bardzo subiektywne wyobrażenie miłości i życia. Literatura, którą chłonął, wywołała w nim wrażliwość na wszelkie cierpienie, zarówno osobiste, jak i społeczne. Jego serce pełne jest emocji, które nie znajdują ujścia w praktycznym życiu. Gustaw staje się kochankiem, którego miłość do Maryli jest absolutna, a wszelkie zdrady losu są dla niego nie do zniesienia. Kiedy ukochana postanawia wyjść za mąż za zamożnego mężczyznę, Gustaw, przekonany, że jego idealna miłość została odrzucona, nie potrafi poradzić sobie z tym zawodem. Jego cierpienie jest zbyt silne, by mogło zostać przezwyciężone przez codzienną rzeczywistość. Działając pod wpływem impulsu, decyduje się na samobójstwo, które jest wyrazem całkowitego załamania. Samobójstwo Gustawa symbolizuje tragiczny koniec młodzieńczej wizji miłości – pięknej, lecz nierealistycznej i niemożliwej do spełnienia w brutalnej rzeczywistości. Gustaw jest zatem symbolem romantycznego bohatera, który nie potrafi pogodzić się z niespełnionymi pragnieniami.
Gustaw pojawia się również w II części „Dziadów”, gdzie wprowadza tajemniczy wątek upiora, którego Guślarz określa mianem „ducha osoby jeszcze żywej”. To wskazanie na jego uwięzienie w zaświatach po samobójstwie rodzi pytanie, czy rzeczywiście umarł, czy może jego samobójstwo było próbą, która nie zakończyła się ostateczną śmiercią. W świetle tego wątku możemy rozważyć możliwość, że samobójstwo Gustawa było nieudane, a jego dusza nie zaznała upragnionego spokoju. Uwięziony pomiędzy światem żywych a umarłych, nie potrafi odnaleźć swojego miejsca, co jest charakterystyczne dla postaci tragicznych w literaturze romantycznej. W tej interpretacji można by uznać, że jego samobójstwo jest niepełne, a dusza została uwięziona, zmuszona do pokuty i cierpienia, które mają doprowadzić ją do ostatecznej konfrontacji z własnymi grzechami.
Po przemianie w Konrada, Gustaw ulega zasadniczej przemianie. Staje się bohaterem o typie bajronicznym, którego cierpienie nie prowadzi już do rezygnacji i samobójstwa, lecz do przemiany wewnętrznej, która wyzwala go z egoistycznego kochanka w patrioty, gotowego walczyć o wolność ojczyzny. W tej metamorfozie przemienia się jego podejście do miłości – zamiast idealistycznej i nieosiągalnej miłości do Maryli, Konrad kieruje swoje uczucia ku idei narodowej, ku zbiorowym losom Polski. Cierpienie z powodu miłości przekształca się w cierpienie o wyższy cel – walkę o wolność narodu. Konrad odrzuca osobiste dramaty, które wcześniej dominowały jego życie, i staje się wieszczem-poetą, który prowadzi swój naród ku zbawieniu, wypełniając misję narodową. Przemiana ta jest symbolicznym przejściem od egoizmu do zaangażowania społecznego i patriotycznego. Konrad nie jest już zwykłym kochankiem, lecz heroicznych bohaterem, który staje się przewoźnikiem idei narodowej, gotowym złożyć własne życie na ołtarzu ojczyzny.
Przemiana Gustawa w Konrada wiąże się także z jego przejściem na drogę buntu, który jest typowy dla bohatera romantycznego. Konrad, obdarzony przez Boga wybitnym talentem poetyckim, uznaje siebie za równorzędnego Stwórcy, szczególnie w kontekście swojej twórczości. W Wielkiej Improwizacji żąda od Boga absolutnej władzy nad duszami narodu, aby móc uwolnić Polaków z jarzma zaborców. Jego bunt przeciwko Bogu ma za cel dobro narodu, lecz staje się również przejawem pychy, ponieważ Konrad zaczyna uważać, że to on, a nie Bóg, ma zdolność tworzenia i zmieniania losów ludzi. Konrad żąda władzy nad narodem, bo pragnie go uwolnić, ale jego wyższość nad Bogiem jest wypaczeniem tego szlachetnego celu. Jego sprzeciw wobec najwyższej władzy staje się źródłem tragicznej klęski. Bunt Konrada, choć motywowany chęcią dobra narodowego, nieuchronnie prowadzi go ku potępieniu, ponieważ nie ma w nim pokory i zdolności do zrozumienia wyższej, boskiej woli.
Konrad staje się bohaterem tragicznego konfliktu, którego pycha prowadzi go ku moralnemu i duchowemu upadkowi. Dopiero interwencja księdza Piotra, który pomaga mu zrozumieć swoje błędy i odwrócić się od zgubnej drogi, stanowi moment, w którym Konrad dostrzega konieczność pokuty. Zły duch wykorzystuje jego bluźnierstwo wobec Boga, by przejąć nad nim kontrolę, jednak duchowa pomoc księdza Piotra jest w stanie wyprowadzić go z tego niebezpieczeństwa. To dzięki tej interwencji Konrad ma szansę na odkupienie i może stać się prawdziwym Mesjaszem narodowym, który nie tylko chce wyzwolić ojczyznę, ale także zmierzyć się z własnymi słabościami i pychą. To dramatyczna scena, w której pycha bohatera i jego upór w dążeniu do celów zostają skonfrontowane z pokorą i cichością duchowego przewodnika, co może dać nadzieję na przyszłą odnowę i zbawienie narodu.
Przemiana Gustawa w Konrada to wyraz dwóch głównych namiętności: pierwszą jest romantyczna, idealistyczna miłość, która prowadzi do tragicznego samobójstwa, a drugą – prometejski bunt, który z miłości do ojczyzny gotów jest przeciwstawić się nawet samemu Bogu. Gustaw, który w swoim młodzieńczym rozpaczy nie był w stanie znieść osobistego cierpienia, staje się Konradem, którego ból przekształca się w walkę o wyzwolenie narodu. Ta wewnętrzna przemiana jest głównym punktem dramatu Mickiewicza, który ukazuje, jak z nieszczęśliwej, jednostkowej miłości może powstać duchowy i narodowy heroizm. Konrad, choć pełen pychy i sprzeciwu wobec wyższych porządków, może w końcu przezwyciężyć swoje wady i stać się „czterdzieści i cztery”, wybawicielem narodu. Jego przemiana, choć nieoczywista, wskazuje na możliwość odkupienia, które jest istotnym motywem romantycznym – triumf nad własnymi słabościami na drodze do wyższych celów.
Aktualizacja: 2024-11-19 22:22:12.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.