Średniowiecze jako okres historyczny nierozerwalnie wiąże się z rycerstwem. Ta kasta ciężkozbrojnych konnych wojowników stała się wręcz wizytówką (nie tak) Ciemnych Wieków. Rycerz nie był jednak tylko odzianym w zbroję nobilem, zobligowanym do feudalnej służby na rzecz seniora. Można ich raczej nazwać pewnym zjawiskiem kulturowym, formą wytworzoną zgodnie z wytycznymi religii, kultury i systemu. Te wyrażały się w etosie rycerskim — zbiorze zasad, jakimi miał się posługiwać idealny wojownik chrześcijański. Aby móc uczciwie zaliczać się do tego szlachetnego grona, należało spełniać osiem określonych cnót: wierność, pobożność, męstwo, roztropność, dworność, hojność, uczciwość i uznanie innych. Etos rycerski był więc wzorem zachowania idealnego rycerza. Widać to szczególnie na przykładach literackich tamtego okresu, tworzonych dla rozpowszechnienia dobrych wzorców wśród twardych ludzi średniowiecza. My również przyjrzymy się rozumieniu etosu rycerskiego poprzez pryzmat dzieł epoki. Będą to najznamienitsze kreacje rycerzy, jakie wtedy powstały. Mianowicie Roland z „Pieśni o Rolandzie” oraz Tristan z „Tristana i Izoldy”.
„Pieśń o Rolandzie” to przedstawiciel specyficznego rodzaju poezji epickiej, zwanej jako „chanson de geste” (pieśń o czynach). Sławione przez francuskich trubadurów czyny wielkich rycerzy miały bawić, ale też inspirować nobilów do kultywowania szlachetnych wzorców zachowań. Ta konkretna pieśń opiewa dzielną walkę i śmierć siostrzeńca Karola Wielkiego Rolanda przeciwko Saracenom, podczas wyprawy cesarza do Andaluzji (obecnej Hiszpanii). Roland przedstawiony tam jest jako ideał rycerza, szlachcic uosabiający wszystkie osiem cnót swojego stanu.
Możemy więc zaobserwować wierność rozumianą jako dochowanie przysięgi swojemu seniorowi i nieopuszczenie przyjaciół. Roland ginie podczas staży tylnej wojsk Karola Wielkiego, zawsze jest też dolny służyć radą swojemu władcy. Podczas sceny śmierci rycerza spogląda on ku Francji — ojczyźnie, której również pozostanie na zawsze wierny. Pobożność Rolanda również nie ulega wątpliwości. Widzimy ją na wielu poziomach, szczególnie w powodzie wyprawy Karola Wielkiego. Rycerz był bowiem przede wszystkim obrońcą wiary chrześcijańskiej, co zobowiązywało do walki z niewiernymi. Scena narady parów Karola Wielkiego ukazuje, że rycerz musiał być również człowiekiem roztropnym. Ponadto Roland, kiedy już pewien jest swojej śmierci z rąk Saracenów, ostrzega dęciem w róg swojego władcę. Wcześniej bowiem nie chciał tego robić ze względu na chwałę i honor. Jego towarzysz Oliwer gani jednak takie zachowanie, właśnie jako nieroztropne.
Trochę trudno jest znaleźć dowody dworności Rolanda na polu bitwy. Człowiek ten był bowiem nieco szorstki w obyciu. Z pewnością jednak odnajdywał się na dworze Karola Wielkiego, skoro należał do jego najbardziej zaufanych rycerzy. Jeżeli zaś chodzi o hojność, ją również trudno okazać na polu walki. Jednak jeżeli zrozumiemy ją też jako rodzaj miłosierdzia, możemy zauważyć, że Karol Wielki pragnie oszczędzić Marsyla, jeżeli ten przyjmie chrzest. Roland i inni panowie nie oponują, co można rozumieć jako pochwalanie takiej formy hojności.
Uczciwości z kolei nie można Rolandowi odmówić. To człowiek prostolinijny, mówi zawsze to, co myśli. Jego zwada z Galeonem i szybkie żołnierskie słowa odpowiedzi na zarzuty drugiego rycerza dowodzą czystych intencji wojownika. Roland, chociaż może uchodzić za nieco aroganckiego względem Genelona, w rzeczywistości nawet jemu okazuje swoisty szacunek wojownika. To zaś pokazuje, że uznanie innych również stanowi dla niego ważną część etosu rycerskiego.
Siostrzeniec Karla Wielkiego jest jednak postacią wyidealizowaną, przez co nieco niemiarodajną. Aby dobrze przedstawić wcielanie w życie i rozumienie ideałów etosu rycerskiego, należy znaleźć bohatera nieco mniej nieskazitelnego. Doskonały będzie w tej roli Tristan — kochanek Izoldy, ale też wzór do naśladowania. Możemy na jego przykładzie bez problemu pokazać każdą z ośmiu cnót rycerza: pobożność okazywaną w sposobie wyrażania, roztropność miłosnych schadzek, dworność, z jaką pełnił funkcje na dworze króla Marka, hojność okazywaną Izoldzie i uznanie nawet wobec wrogów. Niemniej problemem może być uczciwość i wierność. Rzecz jasna chodzi tu o jego miłość do Izoldy — związek zakazany, noszący wszelkie znamiona zdrady.
Powiedzenie, że Tristan nadużywa zaufania króla Marka to wręcz mało powiedziane. Niemniej musimy pamiętać o specyfice średniowiecznego myślenia i samego pochodzenia tego uczucia. Ludzie uważali wtedy, że każda prawdziwa miłość pochodzi od Boga, a więc jest dobra. Uczucie Tristana i Izoldy nie jest też ich winą, a wynikiem działania napoju magicznego. Kochankowie nie mogą więc mu się oprzeć, co niejako ich usprawiedliwia. Poza tym jednak Tristan jest wierny swojemu wasalowi, a uczciwość zmusza go do unikania swojej ukochanej. Cierpi więc, próbując z całych sił pozostać wierny zasadom etosu rycerskiego. Nie może jednak pozostać tak nieskazitelny jak Roland, co jednak ma wręcz odwrotny skutek — pokazuje jak szlachetną i pełną wyrzeczeń drogę stanowiła dola rycerza.
Rycerz to przede wszystkim wartości, dopiero potem zbroja. Jest to więc droga, sposób życia i rozumienia świata. Etos wyznacza kierunek podążania tą ścieżką, rozwijania na niej. Nie musi to oznaczać od razu bycia ideałem pokroju Rolanda. Wszystkim zdarzają się przecież problemy, potknięcia i słabości. Rycerz, który kieruje się etosem, będzie się jednak starał o powrót na tę ścieżkę. Zachowanie takie dzisiaj może uchodzić za bezkompromisowe, wręcz niedostające do współczesności. Niemniej w dobie zaprzeczenia jakichkolwiek zasad oraz wymagań co do siebie, etos rycerski jawi się zarazem jako bardzo dobry wyznacznik postępowania. Być może warto wrócić do rycerskości, oznaczającej kiedyś po prostu szlachetne podejście do innych.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.