Średniowiecze jako epoka historyczna nierozerwalnie kojarzy się z rycerstwem. Ta kasta ciężkozbrojnych konnych wojowników stała się niemalże emblematem "Ciemnych Wieków". Rycerz jednak nie był jedynie opancerzonym szlachcicem zobowiązanym do feudalnej służby wobec seniora. Można raczej określić ich jako zjawisko kulturowe, które uformowało się zgodnie z wytycznymi religii, kultury i systemu społecznego. Te zasady wyrażały się w etosie rycerskim — zbiorze norm, którymi idealny wojownik chrześcijański powinien się kierować.
Spis treści
Aby należeć do tego szlachetnego grona, należało spełniać osiem określonych cnót: wierność, pobożność, męstwo, roztropność, dworność, hojność, uczciwość i uznanie innych. Etos rycerski był wzorem zachowań idealnego rycerza, co szczególnie widać w literaturze tamtego okresu, której celem było rozpowszechnianie dobrych wzorców wśród ludzi średniowiecza. W niniejszej pracy przyjrzymy się rozumieniu etosu rycerskiego poprzez pryzmat dzieł literackich z epoki, w tym „Pieśni o Rolandzie” oraz „Tristana i Izoldy”.
„Pieśń o Rolandzie” to przykład specyficznego rodzaju poezji epickiej, zwanej „chanson de geste” (pieśń o czynach). Dzieła tego typu, tworzone przez francuskich trubadurów, miały na celu nie tylko zabawę, ale i inspirację do kultywowania szlachetnych wzorców. Ta konkretna pieśń opowiada o dzielnej walce i śmierci Rolanda, siostrzeńca Karola Wielkiego, który walczy przeciwko Saracenom podczas wyprawy cesarza do Andaluzji (dzisiejsza Hiszpania). Roland przedstawiony jest jako ideał rycerza, który uosabia wszystkie osiem cnót swojego stanu.
Możemy zaobserwować wierność Rolanda poprzez jego oddanie seniorowi i nieopuszczenie przyjaciół. Ginie on podczas obrony tylnej straży wojsk Karola Wielkiego, zawsze gotów służyć radą swojemu władcy. Podczas sceny śmierci Roland spogląda ku poganom, pragnąc, aby Karol i jego ludzie wiedzieli, że zmarł jako zwycięzca i zacny hrabia. Jego pobożność jest oczywista, szczególnie w kontekście wyprawy Karola Wielkiego. Roland był bowiem obrońcą wiary chrześcijańskiej, co zobowiązywało go do walki z niewiernymi. W scenie narady parów Karola Wielkiego rycerz musi także wykazywać się roztropnością. Kiedy jest pewien swojej śmierci, ostrzega dęciem w róg swojego władcę, mimo że wcześniej nie chciał tego zrobić z powodu chwały i honoru. Jego towarzysz Oliwer krytykuje to zachowanie jako nieroztropne.
Dworność Rolanda na polu bitwy jest trudna do uchwycenia, gdyż jego sposób bycia jest nieco szorstki. Jednak odnajduje się on na dworze Karola Wielkiego jako jeden z jego najbardziej zaufanych rycerzy. Hojność również trudno okazać na polu walki, lecz jeśli rozumiemy ją jako rodzaj miłosierdzia, możemy zauważyć, że Karol Wielki pragnie oszczędzić Marsyla, jeśli ten przyjmie chrzest. Roland i inni panowie nie sprzeciwiają się temu, co można interpretować jako pochwałę takiej formy hojności.
Uczciwość Rolanda jest niezaprzeczalna. Jest to człowiek prostolinijny, zawsze mówi to, co myśli. Jego konfrontacja z Galeonem i szybkie odpowiedzi na zarzuty dowodzą jego czystych intencji. Choć może wydawać się arogancki wobec Genelona, w rzeczywistości okazuje mu szacunek, co pokazuje, że uznanie innych jest dla niego ważną częścią etosu rycerskiego.
Jednym z dzieł, w których występuje średniowieczny etos rycerski, jest „Tristan i Izolda”. To opowieść o rycerzu Tristanie, który, mimo zakazanej miłości do królowej Izoldy, stara się zachować honor, lojalność i wierność wobec swojego pana, króla Marka. Dzieło ukazuje trudności, jakie wiążą się z przestrzeganiem rycerskich cnót, gdy emocje i uczucia stają w sprzeczności z obowiązkami wobec seniora. Rycerska roztropność i dworność Tristana są widoczne w jego relacjach dworskich, a pobożność i uczciwość w jego walce wewnętrznej między lojalnością a miłością. Opowieść ta pokazuje, że etos rycerski nie zawsze jest łatwy do utrzymania, ale jest wyznacznikiem szlachetności, której bohater dąży, mimo przeciwności losu.
Na jego przykładzie można bez trudu ukazać każdą z ośmiu cnót rycerza: pobożność w sposobie wyrażania uczuć, roztropność miłosnych schadzek, dworność w pełnieniu funkcji na dworze króla Marka, hojność wobec Izoldy oraz uznanie nawet wobec wrogów. Problematyczna może być jednak uczciwość i wierność, zwłaszcza w kontekście zakazanej miłości do Izoldy.
Tristan rzeczywiście nadużywa zaufania króla Marka. Jednakże w średniowiecznym myśleniu prawdziwa miłość uważana była za dar od Boga, a więc za coś dobrego. Uczucie Tristana i Izoldy nie jest winą kochanków, lecz efektem działania magicznego napoju, co niejako ich usprawiedliwia. Mimo to Tristan jest wierny swojemu wasalowi i stara się unikać Izoldy, co pokazuje jego wysiłki w zachowaniu zasad etosu rycerskiego. Jego postać ukazuje, jak szlachetna i pełna wyrzeczeń była droga rycerza.
Rycerz to przede wszystkim wartości, a dopiero potem zbroja. Jest to droga życia i rozumienia świata. Etos wyznacza kierunek podążania tą ścieżką i rozwijania się na niej. Nie musi to oznaczać bycia idealnym jak Roland; każdy rycerz może mieć swoje problemy i potknięcia. Rycerz pozostaje najbardziej rozpoznawalnym elementem średniowiecznego dziedzictwa. Stanowił przykład wojownika, który łączył krwawą profesję z zasadami moralnymi i kulturowymi. Profesja rycerza była drogą, którą warto podążać, kształtowaną przez etos honorowego, wiernego i sprawiedliwego wojownika, który z czasem przekształcił się w symbol - transcendentny element cywilizacji, mający niepodważalny wpływ na kolejne pokolenia Europejczyków.
Aktualizacja: 2024-09-26 18:54:22.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.