Epos to starożytna form epiki, znana wielu cywilizacjom świata. W Europie najczęściej kojarzymy go z wielkimi dziełami Homera: „Iliadą” i „Odyseją“. Historia tego gatunku nie skończyła się jednak wraz ze światem hellenistycznym. Choć mniej popularny, doczekał się swoich średniowiecznych, a nawet romantycznych form. Zmierzch eposu nastąpił dopiero wraz z popularyzacją powieści.
Spis treści
Podniosły, wręcz patetyczny styl eposu jest jedną z jego najbardziej rozpoznawalnych cech. Sposób, w jaki narrator przedstawia wydarzenia, robi wrażenie, oddaje ich powagę.
W eposie występują dwa równoległe plan wydarzeń: ludzki i boski. Istoty nadprzyrodzone ingerują w ten pierwszy, w niektórych przypadkach nawet osobiście.
Odwołanie do Boga lub bogów, czasami innego ważnego patrona. Występuje na początku utworu.
Długie, niezwykle szczegółowe porównania zawierają często nawiązania do przyrody. Takie połączenie nazywamy porównaniem homeryckim.
W eposie wszelkie opisy scen batalistycznych, a nawet przedmiotów pełne są detali. Spowalnia to narrację, co nazywamy retardacją.
Bohaterowie posiadają stałe sposoby opisywania ich cech, takie jak „szybkonogi Achilles”, czy Hektor określany wielokrotnie „pasterzem narodu”.
Fabuła składa się z wielu wątków, często jedynie luźno powiązanych ze sobą epizodów.
Zazwyczaj jest nim jakaś grupa, taka jak naród lub mieszkańcy danego rejonu. W „Iliadzie” bohaterem zbiorowym były wojska Achajów i mieszkańcy Troi, w „Panu Tadeuszu” szlachta litewska.
Takimi wydarzeniami mogą być wojna, katastrofa lub cokolwiek, co zmienia dotychczasowy bieg życia społeczności. Dl przykładu zmagania Achillesa i Hektora są pokłosiem wojny trojańskiej, zaś Roland ponosi śmierć podczas wyprawy Karol Wielkiego przeciw hiszpańskim muzułmanom.
Trzecioosobowy, wszechwiedzący i obiektywny. Stara się zachować odpowiedni dystans do wydarzeń przez siebie opisywanych. Czasami zradza swoją obecność poprzez bezpośrednie zwrócenie do odbiorcy.
Jeden z najstarszych zabytków światowego piśmiennictwa. Akadyjski utwór opowiadający o losach Gilgamesza - na wpół legendarnego króla sumeryjskiego miasta Uruk. Będący w dwóch trzecich bogiem, a w jednej trzeciej człowiekiem heros poszukuje nieśmiertelności po tym, jak wściekł za odrzucenie swoich zalotów bogini Inanna zabija jego przyjaciele Enkidu. Co ciekawe, postać samego Gilgmesza jest starsza niż epos o nim i sięga czasów Sumerów. Wiele wskazuje na to, że sam król Uruk mógł istnieć naprawdę.
Najbardziej znane dzieło Homera, które uznać można za sztandarowy przykład eposu starożytnego. Opowiada historię wojny między mieszkańcami miasta Troja a Achajami (Grekami) o Helenę - żonę króla Sparty Menelaosa i najpiękniejszą kobietę świata, porwaną przez księcia Parysa. Sam konflikt miał też nadnaturalny wątek, przez co bogowie pomagali konkretnym stronom konfliktu, a nawet pośrednio tę wojnę wywołali. Co ważne, w „Iliadzie” możemy znaleźć przykłady rozbudowanych porównań, typowych dla stylu eposu, które dzisiaj nazywamy homeryckimi.
Epos rycerski z XI wieku, należący do tak zwanych „pieśni o czynach” - chansons de geste. Nieznany z imienia autor opowiada w nim dzieje wyprawy Karola Wielkiego przeciwko hiszpańskim Saracenom w roku 778. Szczególnie skupia się na bitwie w wąwozie Roncevaux, gdzie bratanek cesarza Roland zginął w ataku niewiernych na tylną straż armii władcy Franków. „Pieśń o Rolandzie” ma niezwykle podniosły charakter, wyraźnie gloryfikujący chrześcijańskich rycerzy. Sam Roland przedstawiony jest jako wzór cnót, a jego śmierć odpowiada ideałowi Ars moriendi - sztuki dobrego umierania. Warto nadmienić, że w przeciwieństwie do eposu starożytnego, siły wyższe nie są w eposie rycerskim osobiście obecne. Dopiero gdy Roland umiera, aniołowie zanoszą jego duszę do raju.
Polska epopeja narodowa, pióra Adama Mickiewicza. Ten wierszowany utwór opowiada dzieje szlachty litewskiej w przeddzień wojny Napoleona z Moskwą. Głównymi wątkami utworu są: wątek zabójstwa Stolnika Horeszki przez Jacka Soplicę, sporu o zamek Stolnika, miłość Zosi i Tadeusza oraz wątek patriotyczny. „Pan Tadeusz” jest eposem romantycznym, czyli posiadającym pewne cechy nieprzystające do starożytnych odpowiedników. Miejscami dzieło ma rubaszny, czy wręcz prześmiewczy charakter, czy nawet nosi cechy gawędy.