Analizując postać Gustawa z IV części „Dziadów”, można zauważyć wiele podobieństw do najbardziej znanego bohatera Goethego — Wertera. Wykracza to znacznie poza cechy wspólne. Można wręcz odnaleźć nawiązania Mickiewicza do wcześniejszego dzieła niemieckiego pisarza. Gustaw był więc wyraźnie inspirowany najsłynniejszym z literackich romantyków.
Spis treści
Werter to postać wyróżniająca się na tle swojego otoczenia – młody mieszczanin o niezwykłej wrażliwości, wszechstronnym wykształceniu i artystycznym talencie. Te cechy czynią go jednostką wyjątkową, przekraczającą granice przeciętności. Dzięki swojej erudycji i zdolności do głębokiego odczuwania świata, wydaje się wyjątkowy. Jednakże właśnie ta nadzwyczajność prowadzi do poczucia izolacji i niezrozumienia przez innych, co jest typowe dla bohaterów romantycznych. Werter nie odnajduje wspólnego języka z ludźmi, których życie opiera się na konwenansach. Nie potrafiąc zaakceptować sztywnych zasad społecznych i mieszczańskiego porządku, Werter buntuje się przeciwko normom narzucanym przez otoczenie. Jego bunt nie przyjmuje jednak formy aktywnej walki ani jawnego sprzeciwu. Zamiast tego wybiera eskapizm, ucieczkę w świat przyrody i poezji. Obcowanie z naturą staje się dla niego formą autoterapii, a jednocześnie wyrazem romantycznej tęsknoty za idealnym, czystym światem. Niestety, Werter odsuwa się od ludzi i rzeczywistości, coraz bardziej zamykając się w swoim wewnętrznym świecie.
Werter, jako romantyczny kochanek, ma swój obiekt westchnień – Lottę, młodą kobietę, którą postrzega niemal jako istotę nadprzyrodzoną. Idealizuje ją, przypisując jej cechy anielskie, takie jak dobroć, piękno i czułość. Lotta staje się dla Wertera ucieleśnieniem wszystkiego, czego poszukuje w miłości: czystości, niewinności i doskonałości. Jednak idealizacja ta jest również źródłem jego cierpienia, ponieważ Lotta jest zaręczona z innym mężczyzną – Albertem. Ten związek stanowi kontrast wobec intensywnych emocji i irracjonalnej miłości Wertera. Konflikt między uczuciem a rzeczywistością staje się dla bohatera nie do zniesienia. Nie mogąc poradzić sobie z niespełnioną miłością i nie chcąc niszczyć szczęścia Lotty i Alberta, Werter podejmuje decyzję o odebraniu sobie życia. Jego samobójstwo jest nie tylko aktem rozpaczy, ale także symbolicznym gestem romantycznego bohatera, który nie znajduje dla siebie miejsca w świecie. Werter widzi śmierć jako jedyne wyjście z sytuacji, w której czuje się uwięziony przez swoje uczucia i brak możliwości spełnienia marzeń. Wybór ten wpisuje się w charakterystyczny dla romantyzmu motyw tragicznego zakończenia, wynikającego z niemożności pogodzenia ideałów z rzeczywistością.
Postać Wertera stała się symbolem romantycznej wrażliwości i tragizmu. Jego cechy – niezwykła emocjonalność, bunt wobec norm społecznych, ucieczka w świat natury i sztuki, nieszczęśliwa miłość oraz tragiczne zakończenie – stworzyły wzorzec bohatera, który nazywany jest werterycznym. Werteryzm, inspirowany postacią z dzieła Goethego, stał się jednym z modeli literackich epoki romantyzmu, ukazując dramat jednostki, która pragnie żyć w zgodzie z ideałami, ale nie potrafi odnaleźć swojego miejsca w świecie. Werter pozostaje symbolem uniwersalnej ludzkiej tęsknoty za miłością, wolnością i autentycznością.
Gustaw, postać z IV części „Dziadów” Adama Mickiewicza, pojawia się jako duch młodego człowieka, który zakończył swoje życie w wyniku nieodwzajemnionej lub zawiedzionej miłości. Jego samobójcza śmierć, spowodowana strzałem w serce, staje się symbolem ostatecznej klęski miłości romantycznej. Gustaw, już jako upiór, przynosi opowieść o swoim życiu, pełną emocji, dramatyzmu. Jeszcze za życia Gustaw był człowiekiem niezwykle wrażliwym i oczytanym, co czyniło go osobą wyróżniającą się na tle otaczającego świata. Jego zamiłowanie do literatury, a zwłaszcza poezji romantycznej, kształtowało jego sposób myślenia i postrzegania rzeczywistości. To usposobienie sprawia, że Gustaw wpisuje się w kanon bohatera romantycznego, dla którego literatura i emocje są fundamentem istnienia, ale jednocześnie prowadzą go do zguby.
Miłość w życiu Gustawa zajmuje główne miejsce. Uczucie, które zrodziło się w nim od pierwszego wejrzenia, staje się dla niego sensem życia, a jednocześnie przekleństwem. Jego miłość jest idealistyczna, oparta na wzniosłych wyobrażeniach o ukochanej, które ukształtowały w nim literatura i poezja. Gustaw nie potrafi pogodzić się z rzeczywistością, w której jego ukochana, zamiast podążać za romantycznym uczuciem, wybiera małżeństwo z innym mężczyzną. To wydarzenie staje się dla niego punktem kulminacyjnym.
To zdarzenie czyni Gustawa wzorcowym przykładem bohatera werterycznego – takiego, który cierpi z powodu niespełnionych uczuć, idealizuje swoją ukochaną i nie potrafi odnaleźć swojego miejsca w rzeczywistości. Podobnie jak Werter z dzieła Goethego, Gustaw nie znajduje ukojenia ani w życiu, ani w śmierci, a jego tragedia staje się świadectwem romantycznej wizji miłości – pięknej, ale destrukcyjnej i nieosiągalnej. Poprzez swoją postać Mickiewicz oddaje hołd romantycznym ideałom, jednocześnie ukazując ich niszczycielski wpływ na życie jednostki.
Zarówno Werter, jak i Gustaw, są indywidualistami, wyraźnie wyróżniającymi się na tle otaczającego ich świata. Obaj czują się niezrozumiani przez ludzi wokół, co prowadzi do konfliktu z rzeczywistością, w której przyszło im żyć. Gustaw, będąc już upiorem, pozostaje „na świecie, ale nie dla świata” – funkcjonuje jako byt zawieszony między życiem a śmiercią, obciążony ciężarem swojej przeszłości. Z kolei Werter, choć żyje w pełnym tego słowa znaczeniu, wybiera eskapizm – ucieczkę w naturę i poezję, które stają się dla niego ukojeniem oraz odskocznią od prozaicznej codzienności. Ich wyobcowanie wynika zarówno z ich nadwrażliwości, jak i z głębokiego rozczarowania światem oraz ludźmi, którzy zdają się nie rozumieć romantycznych ideałów bohaterów.
Obie postacie, choć w różny sposób, są związane z literaturą romantyczną. Werter jest postacią wykreowaną przez Goethego pod silnym wpływem dzieł Jeana-Jacquesa Rousseau, które promowały kult natury, emocji i autentyczności. Fascynacja tą filozofią odcisnęła piętno zarówno na twórcy, jak i na jego bohaterze, czyniąc z Wertera ucieleśnienie rousseauowskich ideałów. Tymczasem Mickiewicz, tworząc Gustawa, odnosi się krytycznie do tych samych idei oraz do samego „Wertera”. Gustaw oskarża dzieła Rousseau i Goethego o to, że wypaczyły jego spojrzenie na miłość i relacje z kobietami. W IV części „Dziadów” nazywa je „książkami zbójeckimi”, zarzucając im, że nadmiernie rozbudziły jego emocjonalność i wyidealizowany obraz miłości. W ten sposób Mickiewicz tworzy postać, która jednocześnie czerpie z tradycji literackiej romantyzmu i poddaje ją krytyce, ukazując jej destrukcyjny wpływ na życie jednostki.
W życiu obu bohaterów główne miejsce zajmuje nieszczęśliwa miłość, skierowana do kobiet, które wydają się ich duchowymi towarzyszkami, ale ostatecznie wybierają innych mężczyzn. Werter idealizuje Lottę, postrzegając ją niemal jako istotę anielską. Podobnie Gustaw, choć jego ukochana pozostaje nienazwana, widzi w niej ideał miłości, który jednak nie może zostać spełniony. Różnica między ich ukochanymi kobietami polega na powodach ich wyborów: Lotta kieruje się wiernością wobec swojego zaręczonego, spokojnego i odpowiedzialnego Alberta, podczas gdy kobieta Gustawa dokonuje pragmatycznego wyboru, przedkładając materialne korzyści nad romantyczne uczucia. To różnicuje losy bohaterów, jednocześnie podkreślając, jak różne motywy mogą prowadzić do tego samego – złamanego serca romantycznego kochanka.
Zarówno Werter, jak i Gustaw kończą swoje życie samobójstwem, co stanowi kulminację ich rozpaczy i braku możliwości pogodzenia się z rzeczywistością. Akt ten jest symboliczny i wpisuje się w romantyczny etos bohatera, który woli umrzeć, niż żyć w świecie sprzecznym z jego ideałami. Co ciekawe, obaj bohaterowie dokonują samobójstwa w sposób podobny, choć z drobnymi różnicami – Gustaw strzela sobie w serce, co symbolizuje jego emocjonalność i miłosny ból, podczas gdy Werter celuje w głowę, co może wskazywać na głębokie zmagania wewnętrzne, które doprowadziły go do ostateczności. Ten tragiczny finał jest również wyraźnym nawiązaniem Mickiewicza do Goethego, który stał się inspiracją, ale także punktem odniesienia dla krytyki romantycznego podejścia do życia. Choć obie postacie mają wiele wspólnego i Gustaw wyraźnie wzorowany jest na Werterze, Mickiewicz nadał swojemu bohaterowi inne przeznaczenie. Werter pozostaje tragiczną postacią, której historia kończy się wraz z jego śmiercią. Tymczasem Gustaw, po swoim duchowym upadku i tragicznej śmierci, przechodzi przemianę, stając się Konradem – bohaterem III części „Dziadów”. Ta ewolucja czyni z Gustawa nie tylko postać werteryczną, ale także bohatera narodowego, którego osobiste cierpienie przekształca się w walkę o sprawy wyższe, w tym o wolność narodu. Mickiewicz, choć inspirowany niemieckim klasykiem, wzbogacił literaturę romantyczną o nowy wymiar – połączenie indywidualnego cierpienia z ideą mesjanizmu i poświęcenia dla dobra zbiorowości.
Aktualizacja: 2024-12-07 17:19:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.