Powieść Henryka Sienkiewicza W pustyni i w puszczy porusza liczne wątki, ponieważ podczas długiej wędrówki przez Afrykę Staś i Nel spotkali wielu ludzi i odwiedzili wiele miejsc. Wśród nich można wyróżnić jednak co najmniej kilka wątków głównych.
Wątkiem, wokół którego skupia się cała fabuła powieści, jest porwanie Stasia i Nel. Nastoletni Polak i ośmioletnia Angielka zostali porwani w wyniku intrygi Fatmy, która miała nadzieję, że wymieni ich za wolność własnej rodziny. Spiskując z Idrysem, Gebhrem i Chamisem, skazała dzieci na tułaczkę przez Afrykę: początkowo z porywaczami, a gdy Staś zastrzelił Beduinów, rozpoczęła się samodzielna, ale wciąż pełna niebezpieczeństw wędrówka. Czytelnik nie tylko poznaje z młodymi bohaterami coraz to nowe miejsca i ludzi, ale też obserwuje proces ich dojrzewania. Na szczęście ten wątek kończy się szczęśliwie – dzieci wracają całe i zdrowe do ojców.
Bardzo ważnym wątkiem jest również powstanie Mahdiego, ponieważ fabuła powieści rozgrywa się na tle prawdziwych wydarzeń historycznych. Autor przedstawił historię życia Mahdiego, który porzucił los pustelnika i zaczął wzywać do powstania przeciwko władzom egipskim. Konieczność walki tłumaczył porzuceniem wiary w Allaha i podporządkowaniem się Anglikom. W powieści czytelnik dowiaduje się więcej o okrucieństwie mahdystów, tysiącach ofiar śmiertelnych oraz głodzie i chorobach panujących w podbitych przez nich miastach.
Dla Mahdiego najważniejszą wartością była wiara – kiedy Staś odmówił przyjęcia islamu, prorok wysłał dzieci do Faszody, jak wtedy myślał, na pewną śmierć. Narrator informuje też o dalszych wydarzeniach: Mahdi w końcu umarł na atak serca, ale jego miejsce zajął jeszcze okrutniejszy Abdullahi. Dopiero po dziesięciu latach władzę przejęli Anglicy, pod których rządami, jak pokazuje ponowna podróż dorosłych już Stasia i Nel, wiele zmieniło się na lepsze: powstały połączenia kolejowe, a Kanał Sueski jeszcze bardziej się rozwinął. Sienkiewicz nie jest tu jednak całkiem obiektywny, z powieści bije przekonanie, że tubylców należy ucywilizować i dostosować do kultury europejskiej.
Pojawia się też inny wątek inspirowany prawdziwymi wydarzeniami: budowa Kanału Sueskiego. Czytelnik poznaje ją oczami pracujących tam inżyniera Tarkowskiego i pana Rawlisona. Mężczyźni byli zatrudnieni w kompanii Kanału Sueskiego, dlatego ich zadaniem było unowocześnianie i nadzorowanie prac. Nieustannie trzeba było pracować nad pogłębianiem kanału, aby nie zasypały go piaski pustyni. Sienkiewicz ukazuje w ten sposób postępy, które zachodziły w XIX-wiecznej technice.
W powieści pojawia się również wątek Kalego, który przybliża czytelnikowi życie w rdzennych plemionach afrykańskich. Podczas rozmów Stasia i Kalego obserwujemy zderzenie dwóch światów: europejskiej kultury chrześcijańskiej oraz ludowych wierzeń i walk plemiennych. Kali był synem króla plemienia Wa-hima, ale kiedy dostał się w niewolę, musiał znosić okrutne traktowanie z rąk Gebhra. Po zabiciu porywaczy, wolność odzyskali więc nie tylko Staś i Nel, ale też dwoje czarnoskórych niewolników – Kali i Mea. Kali naturalnie miał inne podejście do życia, niż wychowany przez ojca Polaka Staś: wierzył w złe duchy mszczące się na ludziach, uważał, że do pracy stworzone są wyłącznie kobiety, nie znał takich wynalazków, jak race czy broń palna. Przyjaźń ze Stasiem i Nel zmieniła jednak nieco światopogląd Kalego, który pozostał wierny przejętym od nich wartościom, nawet kiedy został królem Wa-hima. Ponieważ przyjął chrzest, szerzył wiarę chrześcijańską wśród swojego ludu i rządził pod protektoratem angielskim.
Kolejnym interesującym wątkiem są losy Henryka Lindego. Pochodzący z zamożnej rodziny Szwajcar, chociaż skończył politechnikę, wolał podróżować i poświęcić się geografii. Przemierzał Afrykę jeszcze przed powstaniem Mahdiego, ale karawanę Lindego przetrzebiła afrykańska śpiączka. Sam Linde również nie miał szczęścia – został ranny podczas polowania, a w ranę wdała się gangrena. Kiedy znalazł go Staś Tarkowski, Henryk wiedział już, że czeka go pewna śmierć. Starał się jednak pomóc dzieciom, jak tylko mógł, przekazał im swoje zapasy oraz poinstruował, w jakim kierunku powinni się udać. Staś wyświadczył mu za to jedyną przysługę, jaką mógł: pochował Lindego w jaskini, aby do jego ciała nie dostały się dzikie zwierzęta.
W powieści pojawia się również wątek dozorcy Smaina i Fatmy. Inżynier Tarkowski i pan Rawlison znali jego żonę, Fatmę. Kobieta, podobnie jak Mahdi, pochodziła z plemienia Dangalów. Jej mąż dopuścił się zdrady: zaproponował rządowi egipskiemu, że uda się do Mahdiego, aby uwolnić pojmanych przez niego europejskich jeńców. Chociaż Smain wziął za to sowitą zapłatę, nie tylko nie uwolnił jeńców, ale stanął po stronie Mahdiego, a Europejczycy byli traktowani coraz okrutniej. W odpowiedzi na to, aresztowano Fatmę i ich troje dzieci, aby wymusić uwolnienie jeńców w zamian za żonę i synów Smaina. Fatma zwróciła się o pomoc do pana Rawlisona, który uwierzył w szczere intencje kobiety i obiecał się za nią wstawić. Niestety, uknuła spisek z Chamisem, Idrysem i Gebhrem, również pochodzącymi z plemienia Dangalów. Ci, na jej polecenie, porwali dzieci, aby w zamian zyskać wolność rodziny Smaina.
Kolejnym istotnym wątkiem są losy Greka Kaliopulego. Z jednej strony był on przykładem zaradności, a z drugiej – konformizmu i zdrady najważniejszych wartości. Był jednym z naprawdę nielicznych Europejczyków, którzy zachowali życie w podbitym przez mahdystów mieście, a nawet udało mu się zyskać uznanie proroka. Taka pozycja nie przyszła jednak bez poświęceń – Grek musiał udawać, że przyjął islam. Chociaż w sercu pozostał chrześcijaninem, aby poradzić sobie w nowych warunkach, ugiął się przed muzułmańskim reżimem. Kaliopuli rozgniewał się, kiedy Staś odmówił Mahdiemu przyjęcia islamu, ponieważ wiedział, że może to spowodować problemy również dla niego – to Grek przyprowadził ich przed oblicze proroka. Kaliopuli budzi różne emocje, z jednej strony był konformistą, ale z drugiej, dzięki swojemu pragmatycznemu podejściu, udało mu się przetrwać. Starał się też pomóc Stasiowi i Nel: zapewnił im zapasy żywności i chininy oraz ostrzegł porywaczy, że mają ich dobrze traktować.
W powieści Sienkiewicza znajdujemy wiele wątków, zarówno fikcyjnych, jak i inspirowanych prawdziwymi zdarzeniami. Dzięki temu, powieść nie tylko opowiada o dwójce porwanych dzieci, ale też ma walory historyczne.
Aktualizacja: 2023-03-06 22:54:12.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.