„Potop” to powieść historyczna Henryka Sienkiewicza, która opowiada o burzliwych czasach szwedzkiego najazdu na Polskę w XVII wieku. Pisarz epoki pozytywizmu wykorzystał w „Trylogii” wiele ciekawych portretów charakterologicznych, skupiając się na etosie szlacheckim jako postawie godnej naśladowania i dodającej otuchy Polakom w trudnym okresie zaborów.
Spis treści
Młody chorąży orszański. Zgodnie z wolą Herakliusza Billewicza zostaje mu ofiarowana ręka Oleńki Billewiczówny oraz majątek w Lubiczu. Z początku daje się poznać jako awanturnik o wesołym, ale gwałtownym usposobieniu, dowodzący grupą wyjętych spod prawa szlachciców. W wyniku ich zachowania oraz zemsty, jaką Andrzej Kmicic odbywa na szlachcie laudańskiej za pomordowanie kompanów, bohater traci dobre imię i szacunek Oleńki. Chcąc odkupić swoje winy w walce z najeźdźcą, zostaje wplątany w spisek Janusza Radziwiłła i ogłoszony zdrajcą. Nie traci jednak nadziei, przyjmuje imię Babinicza, by pod pseudonimem zmazać dawne łajdactwa. Ostatecznie dokonuje wielu bohaterskich czynów, m.in. wysadza kolubrynę podczas oblężenia Jasnej Góry. Dochodzi w nim również do przemiany wewnętrznej. Kmicic, choć początkowo brutalny i skłonny do zemsty, z czasem uczy się poświęcenia dla Rzeczpospolitej, stając się bohaterem, który walczy o odkupienie swoich win. Zubożały, porywczy awanturnik przechodzi przemianę z hulaki w oddanego ojczyźnie rycerza, kierując się chęcią odzyskania dobrego imienia i miłości do ukochanej. Ostatecznie udaje mu się odzyskać dobre imię i serce Oleńki.
Dwudziestoletnia łowczanka upicka. Jest wnuczką pułkownika Herakliusza Billewicza, który surowo ją wychował i zobowiązał do zamążpójścia za Andrzeja Kmicica lub do wejścia w stan zakonny. Piękna, wyniosła i wierna zasadom dziewczyna była szczerze zakochana w głównym bohaterze. Nie mogła się jednak pogodzić z faktem jego domniemanej sytuacji z Radziwiłami, dlatego odtrąciła go. Była patriotką, ceniącą w mężczyznach cechy rycerskie, z odwagą idących na wyznaczone sobie cele. Bogobojna, ostatecznie ponownie łączy się z Kmicicem, gdy jego imię zostaje oczyszczone. Mimo krytyki, że jest postacią „kryształową”, Oleńka odzwierciedla siłę i wartości kobiet okresu Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Jej postawa wymaga szacunku zarówno od innych, jak i od samej siebie. Sienkiewicz kreuje ją jako wzór cnoty, co przyciąga Kmicica, a jej miłość jest gorąca i szczera, mimo że zachowuje szacunek do własnych zasad.
Niegdysiejsza narzeczona Longinusa Podbipięty. Słynęła z niezwykłej urody oraz kokieteryjnego charakteru. Nieboszczyk Podbipięta zapisał jej swoje folwarki, przez co była w ciągłym konflikcie z jego rodziną. Została panienką respektową u księżnej Gryzeldy Wiśniowieckiej. Poznała Oleńkę podczas pobytu w Taurogach, gdzie obie przypadły sobie do gustu i się zaprzyjaźniły. Zjednała tam sobie wszystkich żołnierzy. To właśnie Anusia zaplanowała ucieczkę z zamku.
Jeden z najpotężniejszych ludzi w XVII wiecznej Rzeczpospolitej. Postać autentyczna, słynął z nadzwyczajnej dbałości o wygląd, przybierał przy tym pozę człowieka światowego. Posiadał ogromny talent militarny oraz szermierczy. Razem z bratem przysiągł wierność Karolowi X Gustawowi. W przeciwieństwie do Janusza nie krył przy tym swoich samolubnych pobudek. Chciał jedynie powiększyć wpływy i majątek. Nie liczyły się dla niego honor czy prawda. Bogusław Radziwiłł był postrzegany jako dość przystojny, a przy tym jednak zniewieściały mężczyzna. Miał silną posturę, ale z nieproporcjonalnie małą głową. Mimo swojego wyglądu, Bogusław był odważnym wojownikiem, osobą z doświadczeniem w bitwach, ale również cynicznym manipulatorem. Jego egoizm i mściwość prowadziły do chęci uwiedzenia Oleńki Billewiczówny, aby zemścić się na Kmicicu. Został pokonany w pojedynku przez Kmicica podczas bitwy pod Prostkami. Jego plany wzbogacenia się poprzez małżeństwo i przejęcie władzy w Litwie ostatecznie spełzły na niczym, gdy Polacy zaczęli odnosić zwycięstwa w wojnie ze Szwedami. Bogusław Radziwiłł jest postacią negatywną w „Trylogii” Sienkiewicza, wyróżniającą się cynizmem i brakiem patriotyzmu oraz interesownością.
Król Polski i tytularny król Szwecji do 1660 roku. Postać autentyczna, w „Potopie” mocno wyidealizowany. Henryk Sienkiewicz przedstawił go jako ideał władcy, uosobienie monarszej sprawiedliwości i mądrości. Ciągle musiał się jednak wadzić ze szlachtą, niechętną jego zwierzchnictwu.
Szlachcic herbu Wczele, postać pojawiająca się we wszystkich częściach „Trylogii”. Jego wygląd jest charakterystyczny: czerwona twarz, biała broda, jedno oko z bielmem oraz blizna na czole. Uosabiał wszystkie negatywne cechy warchoła, zarazem jednak porównywany był do Ulissesa, ponieważ będąc sarmatą, jest także jowialnym i sprytnym jak lis człowiekiem. Uwielbiał pić, był krzykliwy i gadatliwy. Zarazem jednak nie brakowało mu męstwa oraz wielkiej fantazji, dzięki której wychodził z największych opresji, choć ktoś mógłby go nazwać skłonnym do konfabulacji. Słynął ze swoich opowieści, w jakich przeważnie wyolbrzymiał zasługi własnej osoby. Przyjaźnił się z panem Wołodyjowskim i Skrzetuskim, którego żona nazywała go ojcem, a on ją „córuchną”. Zagłoba to postać komiczna.
Mąż Heleny i ojciec trójki synów. Jedna z najbardziej uwielbianych przez czytelników Sienkiewicza postaci. Opisany jako przystojny mężczyzna o pociągłej twarzy, orlim nosie i lśniących oczach, ze sporym wąsem i siwiejącą brodą. Jest wysoki i dobrze zbudowany, a szlachetny charakter i postawa odzwierciedlają jego postawę życiową. Zasłynął przedarciem się przez oblężenie Zbaraża z wiadomością do króla. Zajmował stanowisko rotmistrza królewskiej husarskiej chorągwi. Jest wzorem patrioty i chrześcijańskiego rycerza, oddanego Bogu i przyjaciołom, co czyni go elementem wyidealizowanego obrazu szlachty w „Trylogii”. W "Potopie" Wołodyjowski stawia go jako wzór do naśladowania dla Kmicica. Gdy Wielkopolska dostała się w ręce Szwedzkie, Skrzetuski rusza ze swym stryjecznym bratem i Zagłobą bronić ojczyzny. Przyjaźnił się z Wołodyjowskim.
Postać autentyczna. Trzeci ordynat zamojski, wojewoda sandomierski, wojewoda kijowski, podczaszy wielki koronny, krajczy wielki koronny, generał ziem podolskich, starosta kałuski i rostocki. Przystojny z wyglądu, miał ogromną słabość do kobiet. Nie posiadał wrodzonej ambicji, nie był zabawny. Przydomek Sobiepan zawdzięczał umiłowaniu niezależności od innych. W czasie Potopu obronił Zamość przed Szwedami, kategorycznie odmówił również Karolowi Gustawowi przejścia na jego stronę. Brał udział w oswobodzeniu Warszawy.
Książę herbu Trąby, był za swojego życia najpotężniejszym człowiekiem na Litwie, aspirującym wręcz do zostania jej udzielnym władcą. Janusz Radziwiłł pełnił podczas swojego życia wiele zaszczytnych funkcji państwowych: hetmana wielkiego litewskiego, wojewody wileńskiego, starosty generalnego żmudzińskiego, hetmana polne litewskiego, starosty kamienieckiego, kazimierskiego i sejwejskiego. Razem z krewniakiem Bogusławem stanął po stronie Gustawa Adolfa w czasie Potopu Szwedzkiego, zaciągając układ w Kiejdanach. Żądny władzy, bezwzględny magnata był również utalentowanym wodzem. Skończył jednak opuszczony i osamotniony w oblężonym Tykocinie, umierając z piętnem zdrajcy.
Urodzony na Podlasiu, dowodzący chorągwią laudańską pułkownik, znany jako postać drugoplanowa z „Ogniem i mieczem”. Wołodyjowski przez swój specyficzny wzrost zwany był małym rycerzem. Cechował go skromny wygląd oraz charakterystyczny blond wąsik. Mimo swojego niewielkiego wzrostu był jednostką bystrą, zaprawioną w boju i oddaną ojczyźnie. Słynął z umiejętności szermierczych. Oddany przyjaciołom, honorowy i sprawiedliwy. Oddany walce o dobro Rzeczpospolitej, wierny Janowi Kazimierzowi. Podczas pojedynku pokonuje Kmicica, oszczędzając go. Ciążyło nad nim ogromne nieszczęście w miłości. Ciągle zmieniał obiekty swoich westchnień, ostatecznie zaręczając się z Anusią Borzobohatą-Krasieńską. Jego historia - od drugoplanowej postaci do pierwszoplanowego bohatera w części ostatniej „Trylogii” - pokazuje jak los może odmienić się dla najbardziej wytrwałego człowieka.
Stary Kiemlicz i jego synowie. Byli ubogimi szlachcicami w służbie Kmicica. Sprytne koniokrady, zajmowali się rabowaniem po gościńcach. Przypominali przez to bardziej pospolitych rabusiów niż szlachtę. Podobno ukrywali swoje skarby po lasach. Na długi czas zaginęli po tym, jak Kmicic wysłał ich ze zrabowanymi końmi na sprzedaż. Spotkał ich ponownie dopiero w chacie smolarza. Potrafili znaleźć wyjście z każdej sytuacji, nawet tej najniebezpieczniejszej. Bliźniacy byli dosyć mało rozgarnięci, dysponowali jednak ogromną siłą i zdolny byli iść za sobą w ogień. Bali się jedynie ojca, Kmicica i pana Ranickiego. Stary Kiemlicz zginął w Tatrach podczas obrony króla.
Szlachcic herbu lis, nosił tytuł wojewody wileńskiego. W „Potopie” jego postać została wyidealizowana. Sławę zyskał dzięki zwycięstwom militarnym, miał jednak duży pociąg do uczt i kobiet. Na wieść o wojnie ze Szwedami sprzedał cały możliwy majątek, by zorganizować wojsko do obrony. Przybywali też do niego uciekający szlachcice, chcący walczyć dalej z najeźdźcą. Oczyścił Kmicica z potwarzy rzuconej na jego osobę przez Bogusława Radziwiłła.
Szlachcic herbu Korab, służący początkowo jako oficer dragonów u księcia Janusza Radziwiłła. Słynął ze swojej ogromnej siły oraz odwagi. Brakowało mu jednak inteligencji, co wykorzystał pan Zagłoba przy próbie ucieczki oficerów z niewoli u księcia. Upity, został przekonany przez szlachcica do bycia jego krewnym i przejścia na swoją stronę. Swą broń nazywał panią Kowalską. Dwa raz prawie zabił króla szwedzkiego. Został zabity przez Bogusława Radziwiłła strzałem w ucho.
Postać historyczna, unieśmiertelniona w polskim hymnie narodowym. Podczas Potopu wsławił się wieloma odważnymi czynami wojskowymi, m.in. stosowaniem wojny partyzanckiej (był dawnym lisowczykiem), uczestniczył w zdobyciu Warszawy i zaatakował tylną straż szwedzką. Pełnił rozliczne ważne funkcje, szczególnie związane z wojskiem.
Oddany, wieloletni wachmistrz Kmicica. Wyróżniał się odwagą oraz umiejętnościami, odbył za chorążym orszańskim wszystkie podchody "pod Chowańskiego". Gdy Kmicica postrzelił książę Bogusław, to właśnie Soroka opiekował się nim, aż wydobrzał. Był również niezwykle uczciwy, o czym świadczy fakt długiej podróży w celu oddania dla Andrzeja kosztowności zabranych bojarom podczas wcześniejszych wypraw. Jego oddanie zostało nagrodzone, gdy Kmicic ratuje mu życie z rąk Bogusława Radziwiłła.
Miecznik rosieński, brat Herakliusza i stryj Oleńki. Rezydował w Billewiczach. Był odważnym, pełnym typowych dla swego rodu cnót szlachcicem, brakowało mu jednak siły woli, przez co dawał sobą łatwo manipulować. W Taurogach prawie dał się przekonać, że książę Bogusław chce poślubić Oleńkę. Po ucieczce z zamku Tomasz Billewicz założył na Żmudzi liczący tysiąc ludzi oddział i walczył ze Szwedami.
Postać autentyczna, szlachcic herbu Ślepowron. Hetman polny litewski, podskarbi wielki litewski i pisarz wielki litewski, generał artylerii litewskiej, stolnik wielki litewski. W czasie Potopu szwedzkiego odegrał znaczącą rolę historyczną. Początkowo stanął po stronie Karola X Gustawa, wkrótce jednak przeszedł do stronnictwa Jana Kazimierza. Brał udział w oblężeniu Tykocina i w bitwie pod Prostkami. W ostatniej z bitew wziął do niewoli Bogusława Radziwiłła. Dzięki niemu podpisano traktaty welawsko-bydgoskie.
Był dowódcą obrony Jasnej Góry przed Szwedami. Charyzmatyczny i bohaterski, nie bał się wroga i podtrzymywał na duchu resztę załogi. W obawie przed rabunkami, ukrył Cudowny Obraz z kaplicy i umieścił tam jego kopię. Bronił Jasnej Góry przez ponad czterdzieści dni. To on rozgrzeszył Kmicica z jego win. Był postacią autentyczną, napisał Nową Gigantomachię z której korzystał Sienkiewicz podczas pisania Potopu.
Aktualizacja: 2024-10-23 11:33:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.