Postawy odwagi i tchórzostwa. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Potopu Henryka Sienkiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Autor opracowania: Piotr Kostrzewski. Redakcja: Aleksandra Sędłakowska.

Od początku istnienia cywilizacji ludzkiej legendy i eposy przedstawiają legendy o ludzkich aktach odwagi. Wielcy herosi, półboskie istoty oraz zwyczajni ludzie dokonują na ich stronach niesamowitych, dzielnych czynów. Przeciwieństwem odwagi jest tchórzostwo, słusznie pogardzane i wytykane palcami w każdym honorowym społeczeństwie, i również ono posiada swą reprezentację w kulturze. Obie postawy mają różne oblicza, wynikające z wielu czynników. Odwagę okazać można wobec stawiania czoła beznadziejnej sytuacji lub jako pogardę dla niebezpieczeństwa. Tchórzostwo zaś bierze swój początek ze strachu i słabości woli. 

Spis treści

Postawy odwagi i tchórzostwa – zagadnienie

Potop

Najbardziej wydawałoby się, beznadziejną sytuacją całego „Potopu” jest sławetna obrona Jasnej Góry. Oblężeni przez siły generała Müllera mnisi i nieliczne siły Polskie pozostawały w potrzasku. Przewaga liczebna oraz doniesienia o klęsce Rzeczpospolitej na wszystkich frontach podsycały strach i prawie doprowadziły kilka razy do opuszczenia twierdzy klasztornej. Wśród stłoczonych za murami ludzi znalazł się jednak bohater znający, czym jest odwaga. Nazywał się ksiądz Augustyn Kordecki. Co prawda, sam przeor nie uczestniczył w bitwie na prawach żołnierza, brał jednak na siebie odpowiedzialność pertraktacji i utrzymania morale. Do samego też końca nie wątpił w potrzebę obrony świętego miejsca. Jego zachowanie można więc uznać za przykład odwagi, pomimo ogólnej beznadziejnej sytuacji. Wynikała ona z niezaprzeczalnej wiary księdza Kordeckiego, która ostatecznie uratowała klasztor. Przeor, mimo iż odwagę zazwyczaj łączy się ze zbrojnym czynem, okazał ją bez przelewania krwi. Przewyższył nią jednak niejednego obrońcę, który bez wsparcia duchowego oddałby twierdzę dla Szweda.

Kolejnym przykładem odwagi, tym razem jako pogardy dla śmierci, jest postać Kmicica z Potopu. Chorąży orszański przejawiał swoim zachowaniem pewną rzadką cechę, która nieraz przybierała wręcz postać autodestruktywną. Mianowicie brawura pana Andrzeja pchała go zawsze w wir największej walki. Wiadomo, iż był taki również przed swoją poprawą, tak więc nie wynikało to z walki o dobrą sprawę. Kmicic wolał zginąć, niż okazać strach. Powiada się, że zabija on duszę, być może więc Kmicic nie chciał mieć w niej takiej słabości. Niemniej brakowało mu często przy tym rozwagi, co niestety jest również cechą wielu bohaterów. Z czasem jednak odnalazł ją, stając się najbardziej rycerskim, jak tylko potrafił. Odwaga pokierowała go więc również do uszlachetnienia wszystkich cech swojego charakteru.

Haniebnym przykładem tchórzostwa w „Potopie” są postaci wojewodów - kaliskiego Andrzeja Karola Grudzińskiego i poznańskiego – Krzysztofa Opalińskiego. Te autentyczne postacie historyczne podpisały akt kapitulacji pospolitego ruszenia pod Ujściem i realnie oddali Wielkopolskę pod władanie Szwedów. Motywy nim kierujące Opaliński argumentował logicznie: unikniecie rozlewu krwi, zniszczeń wojennych i patriotyzm. Ostatecznie jednak widać, że był to człowiek pełen strachu oraz słabej woli.

W omawianym fragmencie powieści Opaliński zostaje określony przez Hieronima Radziejowskiego mianem patrioty z inkaustu - osoby deklarującej swoją postawę jedynie poprzez słowa na papierze. Sam też nie potrafił zmusić szlachty do posłuchu. To nie było w nim jednak najgorsze. Wojewoda zwyczajnie bał się podejmować walkę przeciwko Szwedom. Znalazł więc szybko pretekst do jej przerwania, jak to zazwyczaj czynią tchórze. Nie potrafił wziąć na swoje barki ciężaru bitwy i ewentualnej przegranej, zabrakło mu do tego woli. Źródła historyczne podają, iż pospolite ruszenie nie dałoby rady armii Szwedów, niemniej mogło ją spowolnić do przybycia króla Jana Kazimierza. Tak więc wojewodowie swoim tchórzostwem zaprzepaścili szansę szybszego pokonania sił Karola X Gustawa.

Władca pierścieni

W konfrontacji do postawy księdza Kordeckiego można przytoczyć Umarłych z Dunharrow - wymarły lud ukazany na łamach „Władcy pierścieni” Tolkiena. Byli oni niegdyś góralami z Gór Białych, którzy przysięgli wierność Isildurowi - królowi wszystkich Dunèdainów. Mieli oni wspomóc go w bitwie przeciw siłom Saurona, od którego wcześniej się odwrócili. Ostatecznie jednak cały lud górali skrył się w swoich siedzibach i nie ruszył na wojnę. Za to właśnie Isildur przeklął ich, skazując na tułaczkę mającą trwać do momentu wypełnienia przysięgi. Umarli z Dunharrow wykazali się za życia tchórzostwem, opuszczając w potrzebie swego sojusznika. Przerazili się potęgi Saurona, nie widząc możliwości zwycięstwa. Woleli porzucić słuszną sprawę walki ze złem, niż zaryzykować własnym życiem. W czasach Aragorna co prawda wypełniają przysięgę, stając po jego stronie jako armia duchów, niemniej są oni przykładem tchórzliwego wiarołomstwa. Takiego, które ostatecznie ma opłakane skutki dla samego tchórza.

Inne konteksty literackie

  • Odyseja” Homera – Odyseusz jest uosobieniem odwagi, mądrości i determinacji. Jego podróż powrotna do Itaki, po zakończeniu wojny trojańskiej, jest naznaczona licznymi niebezpieczeństwami, które wystawiają jego odwagę na próbę. Odyseusz nie jest jedynie wojownikiem; jego odwaga manifestuje się także w sposobie, w jaki stawia czoła trudnym wyborom i moralnym dylematom. Napotyka wiele groźnych przeciwników i potworów, takich jak Cyklop Polifem, syreny czy potężna bogini Kalipso. Odyseusz wykazuje się nie tylko siłą fizyczną, ale również przebiegłością i zdolnością do myślenia strategicznego. 
  • Rok 1984” George’a Orwella – Winston Smith jest postacią, która na początku powieści żyje w świecie całkowitej kontroli i manipulacji ze strony totalitarnego reżimu Partii. Jego życie jest zdominowane przez strach przed inwigilacją oraz absolutną władzą Big Brothera, co czyni odwagę Winstona w dążeniu do prawdy i wolności jeszcze bardziej znaczącą. W społeczeństwie, w którym myśli są kontrolowane przez propagandę, a jednostka jest całkowicie podporządkowana woli władzy, jego działania stają się aktem odwagi. Odwaga Winstona przejawia się również w jego relacji z Julią. Ich romans w obliczu represyjnego reżimu jest nie tylko aktem miłości, ale także formą buntu przeciwko systemowi, który stara się zdusić wszelkie przejawy indywidualizmu i osobistych emocji. 
  • Mały Książę” Antoine de Saint Exupery’ego – Tytułowy bohater to mały chłopiec z planety B-612, który wyrusza w podróż, aby odkryć świat i zrozumieć sens życia. Jego postawa, pełna odwagi, przenika przez całe opowiadanie, ujawniając wartości, które często są ignorowane lub marginalizowane przez dorosłych. W przeciwieństwie do wielu dorosłych, którzy uciekają od refleksji nad swoimi emocjami i życiem, Mały Książę odważnie zadaje pytania o sens miłości i przyjaźni. Podczas swoich podróży spotyka różne postacie, takie jak Król, Próżny, Pijak czy Biznesmen, które reprezentują różne aspekty ludzkiego życia. Każda z tych postaci unika konfrontacji z prawdą o sobie, żyjąc w iluzji, podczas gdy Mały Książę dąży do zrozumienia tego, co naprawdę jest istotne. Jego odwaga w zadawaniu pytań staje się sposobem na odkrycie głębszych prawd o świecie.
  • Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego – Raskolnikow postanawia dokonać morderstwa, aby udowodnić swoją teorię o „wyjątkowych jednostkach”, które mogą zabijać dla dobra ogółu. Ta decyzja, choć w jego mniemaniu odważna, jest w istocie przejawem tchórzostwa wobec własnych wartości moralnych. W momencie, gdy zadaje cios, nie tylko przekracza granice etyki, ale także poddaje się chwilowemu impulsowi, który przyćmiewa jego prawdziwe intencje. Po morderstwie Raskolnikow doświadcza intensywnego lęku, który przejawia się w jego obsesyjnym myśleniu o zbrodni. To tchórzostwo, które paraliżuje jego myśli i działania, sprawia, że staje się coraz bardziej samotny. 

Podsumowanie

Strach poznali w życiu wszyscy. Jeszua Ha-Nocri w powieści „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa stwierdził, że największą słabością człowieka jest strach. Odwaga polega właśnie na tym, by stoczyć bitwę z samym sobą i postąpić ten pierwszy krok na drodze do czynu. Osobę, która działa na przekór tej największej ze słabości nazwać można prawdziwym bohaterem, sam akt zaś odwagą. W tym okrutnym świecie istotne jest, by umieć wnieść się na wyżyny takiego postępowania. 


Przeczytaj także: Etos rycerski jako punkt odniesienia dla kreacji bohaterów literackich. Omów zagadnienie na podstawie Potopu Henryka Sienkiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst

Aktualizacja: 2024-10-06 23:51:13.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.