Andrzej Kmicic to główny bohater powieści Potop Henryka Sienkiewicza. Zuchwały, przeżywający niebezpieczne przygody sarmata na stałe zapisał się do kanonu postaci polskich postaci literackich. Chorąży orszański stanowi typ bohatera dynamicznego. Jego charakter, podejście do najwyższych idei i ludzi zmienia się w czasie trwania powieści. Można śmiało nazwać to przemianą duchową, swoistym uszlachetnieniem poprzez dzieło odkupienia. Gdy historia zbliża się ku końcowi, czytelnik ma do czynienia z zupełnie nowym Kmicicem, odmienionym zarówno na ciele, jak i duszy. Transformacja ta nie była jednak prosta, wymagała od niego wiele pracy oraz poświęcenia. Przede wszystkim zaś była złożonym procesem, odbywającym się etapami.
Początkowo czytelnik ma możliwość poznać Andrzeja Kmicica jako wesołego, niemniej groźnego awanturnika. Człowiek ten posiada sławę wojenną, piastuje dowództwo nad oddziałem zbrojnym w stopniu chorążego orszańskiego. Wzbudza wśród swoich podkomendnych szacunek poprzez strach, nie brakuje mu jednak hojności i oddania dla towarzyszy broni.
Dzięki temu potrafi utrzymać w ryzach bandę niebezpiecznych kryminalistów, którzy stanowią równie wielkie niebezpieczeństwo dla wrogów, jak też mieszkańców Rzeczpospolitej. Rozumuje on przy tym logiką silniejszego, szablą wyznacza granice własnej wolności. W Upicie krwawo rozprawia się z mieszczanami za stawianie oporu jego podkomendnym. Chorąży orszański przejawia przy tym skłonność do hulaszczej zabawy, czemu daje upust podczas strzelania do obrazów przodków Billewiczów w Lubiczu.
Dla jego kompanów taki sposób życia kończy się krwawo, gdy w karczemnej bojce zostają rozsiekani przez szlachtę laudańską. W odpowiedzi na to, lojalny, ale i mściwy Kmicic pali zaścianek Wołmontowicze. Uratowany, ale też wygnany precz przez przyobiecaną sobie Aleksandrę Billewiczównę ucieka, aby niedługo porwać ją z grupą kozaków. Kończy się to słynnym pojedynkiem z Panem Wołodyjowskim, rozpoczynającym proces przemiany wewnętrznej Kmicica.
Chorąży orszański w początkowych perypetiach traci wojenną sławę, może ją jednak odkupić na wojnie ze Szwedami. Powoli zaczyna docierać do niego fakt błędów wcześniejszego postępowania. Dokonuje rachunku sumienia, zaś pan Wołodyjowski stawia przed nim wzór do naśladowania w osobie Jana Skrzetuskiego.
Te wewnętrzne wyrzuty sumienia pobudzone zostają poprzez miłość do Aleksandry Billewiczówny, panny o bardzo stałym i określonym poczuciu moralności. Dalsza przemiana Kmicica będzie napędzana w dużej mierze przez to uczucie, gdy dawny awanturnik postanowi odzyskać szacunek ukochanej. Jeszcze w Laudzie daje mu ona bowiem wybór: zerwanie z hulankami i naprawienie wyrządzonego zła lub porzucenie go. Niestety, w toku przysięgi na krzyż złożonej Januszowi Radziwiłłowi, Kmicic zostaje posądzony o zdradę stanu.
Paradoksalnie ujawnia to jego kolejne pozytywne cechy: pobożność, patriotyzm oraz wierność. Szlachcic pozostawał bowiem przekonany o dobrych intencjach litewskiego magnaty. Dopiero próba cichego rozstrzelania wziętych do niewoli oficerów, w tym Wołodyjowskiego, otwiera mu oczy. Piętno zdrajcy ciąży już jednak na nim i jest nie do zmazania. Kmicic decyduje się więc zerwać z dawnym sobą. Przyjmuje nazwisko Babinicza, chcąc anonimowo naprawiać wyrządzone niegdyś dla ojczyzny zło. Taki krok postanawia rozpocząć od wyznania grzechów. Arcyważnym krokiem w jego ścieżce przemiany jest spowiedź na Jasnej Górze. Poprzedzony on jest żarliwą modlitwą, dowodem na prawdziwą intencję zmiany. Ksiądz Kordecki udziela mu sakramentu pokuty, po którym szlachcic angażuje się całym sercem w obronę Jasnej Góry.
Przemiana wewnętrzna Andrzeja Kmicica ma przede wszystkim wymiar czynu. Postanawia on bowiem jako Babinicz odpłacić wyrządzone zło, jak nakazała mu Oleńka Billewiczówna. W toku wojny ze Szwecją chorąży orszański dokonuje aktów męstwa, w tym ratuje króla Jana Kazimierza w Tatrach. Zrywa tym samym z prywatą i drogą swawolnika, stając się dbającym o wspólne dobro patriotą. Nowy Kmicic/Babinicz zmienia się również na ciele, szpeci go teraz blizna na policzku i głębokie rozcięcie głowy.
Największą próbą, zarazem też końcem przemiany duchowej młodego awanturnika jest otrzymanie listu z informacją o miejscu pobytu Oleńki. Kmicic staje wtedy przed pokusą porzucenia boju w próbie odnalezienia ukochanej. Nie dokonuje tego jednak, wiedząc, iż byłoby to postawieniem prywaty ponad obowiązki obywatela Rzeczpospolitej. Pozostaje więc na wojnie, wierząc, iż jest to słuszne działanie. Ten moment można uznać za koniec przemiany Andrzeja Kmicica, uformowanie się nowego człowieka, któremu Oleńka "ran jego niegodna całować".
Andrzej Kmicic jest dla czytelnika przykładem chrześcijańskiej mądrości, że każdy może wrócić się ze złej ścieżki. Człowiek ten porzucił dawne grzeszne życie na rzecz ofiarnej służby ojczyźnie i pokornej uczciwości. Była to przemiana dogłębna, nie jedynie powierzchowna zmiana przyzwyczajeń, poprzedzona kolejnymi etapami swoistej pokuty. Istotna jest również fizyczna zmiana, która odbiła się piętnem na Kmicicu. Rozliczne blizny można rozumieć jako świadectwa dawnego, złego życia oraz oznaki pątniczej drogi szlachcica na polu bitwy.
Interesująca staje się również analogia dziejów chorążego orszańskiego i Jacka Soplicy z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Obaj naznaczyli swój żywot niezbyt chlubnymi czynami, pośród tego posiadali jednak szlachetne cechy. Poprzez utratę kontroli nad żądzą zemsty i gniewem dokonują zbrodni, tracą również miłość. Obaj porzucają prywatę i kryją się pod przydomkami, by dać początek duchowo nowemu człowiekowi. Swoim postępowaniem dla dobra ogółu i ranami pragną choć trochę zadośćuczynić występkom z przeszłości. Ostatecznie obaj doznają również odpuszczenia, przez to pokoju. Bardzo prawdopodobne, że Sienkiewicz kierował się dziełem narodowego wieszcza, dotyka ono przecież podobnych tematów. Niemniej odkrywa to również pewien ponadczasowy wzorzec duchowej przemiany bohaterów. Swoistą literacką drogę grzesznika ku odkupieniu.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:24:00.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.