Książę Janusz Radziwiłł herbu Trąby był za swojego życia najpotężniejszym człowiekiem na Litwie, aspirującym wręcz do zostania jej udzielnym władcą. Pełnił podczas swojego życie wiele zaszczytnych funkcji państwowych: hetmana wielkiego litewskiego, wojewody wileńskiego, starosty generalnego żmudzińskiego, hetmana polne litewskiego, starosty kamienieckiego, kazimierskiego i sejwejskiego. Razem z krewniakiem Bogusławem stanął po stronie Gustawa Adolfa w czasie Potopu Szwedzkiego, zaciągając układ w Kiejdanach. Żądny władzy, bezwzględny magnata był również utalentowanym wodzem. Skończył jednak opuszczony i osamotniony, z piętnem zdrajcy.
Książę Janusz Radziwiłł był mężczyzną przekraczającym czterdziestkę, który dominował nad otoczeniem swą barczystą posturą. Miał władcze, budzące skojarzenia z lwem rysy twarzy, okraszone opadającym i potężnym wąsem. Była ona z natury gniewna, bijąca posągową potęgą wielkiego mocarza. Magnata nosił się przy tym po sarmacku, z wielką dozą przepychu.
Podstawową cechą determinująca charakter magnata było jego przeświadczenie własnej wielkości. Uważał się on za osobę wybitną, z tego też powodu nie znosił wszelkich objawów sprzeciwu. Miał ku temu pewne powody, jego umiejętności wojskowe oraz majątek wzbudzały podziw i szacunek Polskiej szlachty. Jako najpotężniejszy człowiek na Litwie odznaczał się posiadaniem dużej władzy, którą ukochał ponad wszystko inne.
Janusz Radziwiłł był przy tym despotą, zdolnym iść po trupach do celu, którego gniew budził wielką trwogę. Ludzkie życie nie miało dla niego najmniejszego znaczenia. Przelewanie krwi przychodziło mu o tyle łatwo, o ile służyło zdobyciu coraz większej potęgi. Zdolny był przy tym również na pogwałcenie wszelkich świętości, takich jak własne słowo czy honor rycerski. Liczyła się jedynie obsesja zagarnięcia korony oraz pomnożenie swojego majątku, drugiej wielkiej miłości księcia. Dlatego tak wielkie zdziwienie wzbudził u niego gest Sapiehy, wspomagającego swoimi własnymi pieniędzmi ojczyznę. Potrafił oszukiwać Kmicica, a nawet złamać dane mu przyrzeczenie o oszczędzeniu zbuntowanych pułkowników, jeżeli tylko uważał to za korzystne dla siebie.
Wszystko to pokazuje, jak sprawnym manipulatorem był magnata, a najlepszym przykładem jest scena z przysięganiem na krzyż. Wizja udzielnego władztwa na Litwie kompletnie opętała Radziwiłła, był zdecydowany ją spełnić nawet po trupie Rzeczpospolitej. Dlatego też zawiązuje układ w Kiejdanach, chcąc stworzyć oddzielne księstwo pod swoim panowaniem i protektoratem Szwecji. Ostatecznie jednak plany te nie dochodzą do skutku, a zdrajca umiera w oblężonym Tykocinie. Traci wszelki majątek, zostaje również militarnie zniszczony przez stronników króla Jana Kazimierza. Ostatnie chwile spędza przy nim jedynie wierny żołnierz Charłamp.
Postać księcia Janusza Radziwiłła jawi się w powieści Sienkiewicza jako typowy staropolski magnata, zainteresowany jedynie władzą i prywatą. Choć zapewne pierwowzór książkowej postaci zasługuje na pełniejszą oraz bardziej niejednoznaczną ocenę, przedstawiony przez pisarza książę to postać negatywna. Zdrada Rzeczpospolitej idzie u niego w parze z bezkompromisową rządzą władzy, która nie może usprawiedliwiać chęci usamodzielnienia Litwy. Wygląda raczej na to, iż jego słowa w tej kwestii są raczej wymówką dla chęci zostania udzielnym władcą prywatnej domeny na wschodzie Europy. Ostateczną ocenę samego siebie składa na kartach książki sam umierający Radziwiłł, widząc się jako przegranego, skazanego na wieczną hańbę człowieka z piętnem zdrajcy.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:24:00.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.