Potop - kompozycja, styl i narracja

Potop Hen­ry­ka Sien­kie­wi­cza to po­wieść hi­sto­rycz­na z cza­sów XVII wiecz­nej Rzecz­po­spo­li­tej Oboj­ga Na­ro­dów. Utwo­ry tego typu cha­rak­te­ry­zu­ją się po­sia­da­niem dwóch wąt­ków fa­bu­lar­nych: hi­sto­rycz­nym i ro­man­so­wo-przy­go­do­wym. Pierw­szym z nich są tu­taj wy­da­rze­nia zwią­za­ne z Po­to­pem Szwedz­kim - woj­ny Rzecz­po­spo­li­tej ze Szwe­cją, trwa­ją­cej w la­tach 1655–1660. Dru­gi obej­mu­je pe­ry­pe­tie cho­rą­że­go or­szan­skie­go Andrzeja Kmicica, sta­ra­ją­ce­go się przy­wró­cić swo­je do­bre imię i od­zy­skać mi­łość Alek­san­dry Bil­le­wi­czów­ny. Wy­stę­pu­ją tu­taj rów­nież po­sta­ci zna­ne z Ogniem i mie­czem.

Spis treści

• Potop - kompozycja
• Potop - styl i język
• Potop - narracja

Potop - kompozycja

Kompozycja utwo­ru jest całkowicie zamknięta, za­cho­wu­je spój­ność ukła­du chro­no­lo­gicz­ne­go, przej­rzy­sty układ i wy­raź­nie ak­cen­to­wa­ne za­koń­cze­nie. Je­dy­ne odej­ście od tego sche­ma­tu sta­no­wi tu­taj opis prze­by­wa­nia Oleń­ki w Tau­ro­gach, za­zę­bia się on jed­nak z resz­tą ak­cji. Sama kom­po­zy­cja po­sia­da, jak po­wie­dzia­no dwa wąt­ki. Sien­kie­wicz wy­su­wa na pierw­szy plan ele­men­ty hi­sto­rycz­ne dzie­ła, wpla­ta­jąc w nie pe­ry­pe­tie swo­ich bo­ha­te­rów. Nie sta­no­wią one wy­łącz­nie tła ich przy­gód, Kmi­cic, Wołodyjowski czy Za­gło­ba ak­tyw­nie w nich uczest­ni­czą i spo­ty­ka­ją na­wet klu­czo­we po­sta­ci hi­sto­rycz­ne. Hi­sto­ria zo­sta­je tu jed­nak po­trak­to­wa­na wy­biór­czo, wy­ide­ali­zo­wa­na. Au­tor przed­sta­wia ją na wzór he­ro­icz­ny, po­mi­ja­jąc wąt­ki za­bu­rza­ją­ce jego wi­zję i prze­ry­so­wu­jąc po­trzeb­ne mu dla fa­bu­ły wy­da­rze­nia. Wi­docz­nie wy­ol­brzy­mia zwy­cię­stwa Po­la­ków. Ca­łość ma na celu przed­sta­wie­nie wy­da­rzeń w jak naj­lep­szym dla Rzecz­po­spo­li­tej świe­tle, zgod­nie z ideą "po­krze­pie­nia serc".

Potop - styl i język

W war­stwie dia­lo­go­wej do­mi­nu­je stylizacja staropolska, za­cho­wa­na po­przez ję­zyk. Sien­kie­wicz wy­ko­rzy­stu­je licz­ne ar­cha­izmy, nie kusi się jed­nak o do­kład­ne od­da­nie spo­so­bu wy­ra­ża­nia się daw­nych sar­ma­tów. Ję­zyk Try­lo­gii przy­po­mi­na ra­czej daw­ny ję­zyk pol­ski. Nie trzy­ma bo­wiem jego skład­ni czy prze­sy­ce­nia ma­ka­ro­ni­zma­mi. Do­brym przy­kła­dem tego spo­so­bu sty­li­za­cji war­stwy dia­lo­go­wej jest po­stać pana Za­gło­by, słyn­ne­go z opo­wia­da­nia licz­nych aneg­dot. Moż­na wiec po­wie­dzieć, iż jest na nie­go sty­li­zo­wa­ny, sta­no­wi przy tym for­mę zro­zu­mia­łą dla współ­cze­sne­go au­to­ro­wi czy­tel­ni­ka.

Potop - narracja

Narrator w Potopie jest wszechwiedzący, za­cho­wu­ją­cy dy­stans i obiek­ty­wizm. Ist­nie­je on poza i po­nad świa­tem przed­sta­wio­nym, wy­ra­ża się w for­mie trze­cio­oso­bo­wej. Nie­kie­dy przyj­mu­je po­zy­cję współ­cze­sne­go wy­da­rze­niom czło­wie­ka z XVII wie­ku. Moż­na rów­nież do­strzec mo­men­ty zbli­ża­nia się nar­ra­cji do men­tal­no­ści jed­ne­go z bo­ha­te­rów, przed­sta­wia­nia wy­da­rzeń z ich per­spek­ty­wy. Zda­rza­ją się rów­nież wtrą­ce­nia przy­po­mi­na­ją­ce XIX wiecz­ne­go kro­ni­ka­rza, któ­ry wie nie­co o przy­szło­ści Rzecz­po­spo­li­tej. Sien­kie­wicz sty­li­zu­je nar­ra­cję na kil­ka spo­so­bów:

• Homerycki - występujące charakterystyczne dla stylu porównania, przerysowania i antytezy. Wiąże się to również z występowaniem stylu eposowego w utworze, gdzie podniosły styl narracji łączy się z rozbudowanymi scenami batalistycznymi. Dobrym przykładem tego elementu w Potopie jest opis bitwy pod Prostkami. Tchnie on patetyczną siłą, oddającą grozę oraz podniosłość zmagań dwóch armii. Przypomina tym samym dawne eposy Homera, szczególnie w momencie atak tatarskiego czambułu na rajtarię porównany został do ścinania sośniny przez drwali.
• Biblijny - stosując podniosłe wyrażenia i charakterystyczną dla Biblii konstrukcję zdań. Sienkiewicz wzbogaca tę stylizację o dodatkową siedemnastowieczną leksykę typowego kaznodziei. Ten rodzaj stylistyki obrazuje rozmowa Oleńki z Kmicicem o śmierci Herakliusza Billewicza.
• Na Mickiewicza i Słowackiego - próbującą oddać sposób wypowiedzi, znany z dzieł wieszczów narodowych.

---

Prze­czy­taj tak­że: Charakterystyka porównawcza Kmicica i Wołodyjowskiego

Ak­tu­ali­za­cja: 2023-11-01 14:41:00.

Sta­ra­my się by na­sze opra­co­wa­nia były wol­ne od błę­dów, te jed­nak się zda­rza­ją. Je­śli wi­dzisz błąd w tek­ście, zgłoś go nam wraz z lin­kiem lub wy­ślij ma­ila: kon­takt@po­ezja.org. Bar­dzo dzię­ku­je­my.