Motyw wędrówki w literaturze - konteksty z różnych epok

Od początku swojego przebywania na tej ziemi aż po jego kres, poruszamy się w przestrzeni czasie. Przyjmując rolę alegorii życia, dorastania czy poszukiwania oświecenia, wędrówka stała się motywem towarzyszącym nam od niepamiętnych czasów. Tym samym stała się jednym z najważniejszych toposów w całych dziejach literatury.

  • Motyw wędrówki - znaczenie
  • Motyw wędrówki w literaturze różnych epok
  • Inne przykłady motywu wędrówki w literaturze
  • Motyw wędrówki - znaczenie

    Topos wędrówki można bez wątpienia zaliczyć w poczet najstarszych motywów znanych ludzkości. Przemieszczanie się jest bowiem częścią naszej natury. Nie musi przy tym być rozumiane tylko jako przejście z jednego punktu do drugiego. W literaturze podróż ma znaczenie alegoryczne, w którym zawiera się wiele możliwych znaczeń.

    Ujęta jako przemieszczenie w czasie i przestrzeni dosyć szybko została przez ludzkość skojarzona z dorastaniem i życiem. Człowiek wędruje wzdłuż drogi swojego żywota, a świat przesuwa się wokół niego niczym dla wędrowca. Dorastanie kojarzone może być ze zdobywaniem doświadczenia wiedzy. W najstarszych opowieściach bohater musi po nią wyruszyć, udać się do dalekich krain lub tajemniczych mędrców.

    Zdobycie wiedzy poszerza się zaś o oświecenie - zrozumienie wykraczające ponad zmysły. Wędrówka nabiera charakteru mistycznego, wręcz sakralnego. Podróżują prorocy, ludzie poszukujący. Bohater musi odbyć wędrówkę ku zaświatom by tam poznać tajenice rządzących wszechświaem sił. W końcu zaś wszyscy udajemy się w podróż bez powrotu - śmierć.

    Topos wędrówki jest niezwykle pojemnym motywem. Stara się uchycić i oddać towarzyszącą nam dynamikę bytu.

    Motyw wędrówki w literaturze różnych epok

    Odyseja – Homer

    Drugi ze słynnych eposów przypisywany legendarnemu, ślepemu pieśniarzowi. Opiewa długą drogę Odyseusza spod murów Troi do rodzinnej Itaki. Słynący z przebiegłości bohater rozgniewał boga Posejdona oślepieniem jednego z cyklopów, Polifema, który chciał pożreć jego załogę.

    Przeklęty Odyseusz tułał się po morzach przez dziesięć lat, odwiedzając miejsca fantastyczne i przerażające. W powszechnej świadomości do dzisiaj pozostaje uniknięcie śmierci między potworami Scyllą i Charybdą, czy rozszarpania przez o pięknych głosach.

    Po wszystkich swoich przygodach Odyseusz wraca do Itaki, gdzie o rękę jego żony stara się rzesza zalotników. Prawowity król z pomocą syna Telemacha zabija ich wszystkich i ponownie zasiada na tronie.

    Biblia

    Motyw wędrówki pojawia się w Starym Testamencie kilkukrotnie. Naznaczony przez Boga za zabicie brata Kain zostaje wygnany do krainy Nod. Dopiero tam osiedla się i zakłada rodzinę.
    Izraelici pod wodzą Mojżesza wędrują po pustyni przez czterdzieści lat, aż wygubi się pokolenie, które oddało cześć złotemu cielcowi. Dopiero wtedy mogą przybyć do Ziemi Obiecanej.

    W Nowym Testamencie Jezus udaje się na pustynię, gdzie kuszony jest przez diabła. Kiedy naucza ludzi, podróżuje. Do podobnego czynu wzywa swoich Apostołów, którzy rozchodzą się po świecie i ostatecznie dają początek chrześcijaństwu.

    Boska komedia – Dante Alighieri

    To dzieło dojrzałego średniowiecza opisuje wędrówkę głównego bohatera przez trzy krainy chrześcijańskich zaświatów: piekło, czyściec i niebo. Podróż taką nazywamy w literaturze katabazą i jest ona znana już od starożytności.

    Dante nadał swojej katabazie cechy moralizatorskie, zaszczepiając w niej wiele elementów współczesnej sobie duchowości. Pragnąc uchronić swoich czytelników od potępienia i zachęcić ich do pobożnego życia, stworzył wizję piekła tak strasznego, że od jego opisów utworzono nowy przymiotnik – dantejskie. Kary, jakie czekać miały grzeszników w piekle, odpowiadały w jakiś sposób ich przewinieniom. Choćby ludzie grzeszący nienawiścią mieli topić się we krwi.

    Don Kichot – Miguel de Cervantes

    Powieść będąca satyrą na literaturę rycerską. Oszalały od nadmiernego czytania książek rycerskich szlachcic postanawia zostać błędnym rycerzem. Przezywa swoją wynędzniałą szkapę Rosynantem, czyści zbroję po przodkach i dobiera giermka – chłopa Szanczo Pansę. Tak wyposażony wyrusza na trakt, poszukując godnej rycerza przygody. W jej trakcie przyjdzie mu zmierzyć się z wiatrakami, które weźmie za olbrzymy, zasiąść w zamku będącym karczmą i napaść na armię owiec.

    Pamiętniki – Jan Chryzostom Pasek

    Wspomnienia z barwnego życia szlachcica, Jana Chryzostoma Paska. Przedstawiają one obraz typowego sarmackiego zawadiaki, warchoła, któremu przyszło podczas życia wiele wojować. Z wojskową karierą Paska wiązały się podróże, chociażby ze zbożem do Gdańska czy do Danii. Bohater opisuje tam i dziwi nieznanym sobie, odmiennym od polskich, obyczajom. Na wierzch wychodzi często jego specyficzny, sarmacki sposób postrzegania świata.

    Kordian - Juliusz Słowacki

    Młody romantyk Kordian po nieudanej próbie samobójczej wywołanej zawodem miłosnym, rusza w wielką podróż po Europie. Pragnie odnaleźć „ideę wielką” – życiowy cel, warty poświęcenia. Odwiedzając kolejne kraje kontynentu, konfrontuje się z najważniejszym myślami jego czasów. W Londynie odkrywa, że pieniądz rządzi światem. Białe klify Dover są areną rozprawy z prawdą poezji, a Watykan uczy go o prymie polityki nad moralnością. We Włoszech zaś przekonuje się, że miłość można kupić. Ostatecznie jednak, na szczycie góry Mont Blanc dostaje objawienia – zostaje mu ukazana idea winkelriedyzmu.

    Podróż Kordiana ma tutaj cechy poszukiwania oświecenia. Wędrówka jest więc wyprawą po wiedzę, wewnętrznym doskonaleniem i odkrywaniem prawdy o świecie. Widać to doskonale w scenie objawienia na górze Mont Blanc. Taka interpretacja podróży po Europie odpowiada wyznawanemu przez Słowackiego mistycyzmowi.

    W osiemdziesiąt dni dookoła świata - Juliusz Verne

    Fileas Fogg, angielski dżentelmen i bogacz, zakłada się o dużą sumę pieniędzy, że w osiemdziesiąt dni objedzie świat. Zabiera w podróż swojego wiernego lokaja Passpartont i korzystając z najnowszych osiągnięć techniki, odwiedza kolejne krainy. Gdziekolwiek się uda, Fogg wykazuje tolerancję dla odmienności miejscowej kultury i niespotykaną umiejętność zjednywania sobie ludzi.

    Najsłynniejsza powieść Juliusza Verne ukazywała najnowsze osiągnięcia technologii i popularyzowała je. Verne pokazuje również świat jako miejsce różnorodne, warte poznania.

    Jądro ciemności - Joseph Conrad

    Charles Marlow pracuje jako kapitan małego statku parowego na rzece Kongo. W skolonizowanym przez Belgów kraju jest światkiem okrucieństwa i wyzysku miejscowej ludności na skalę, która nie mieści się w pojmowaniu. Owładnięci żądzą zysku Europejczycy zatracają swoją empatię.

    Charlesowi zostaje wkrótce zlecona misja odnalezienia Kurtza – bardzo skutecznego agenta z odległej placówki. Gdy przybywa na miejsce, okazuje się, że ten niezwykle cywilizowany idealista zmienił się w brutalnego kacyka. Stoczywszy się w otchłań barbarzyństwa, stał się dla miejscowych istotą prawie boską.

    Joseph Conrad wykorzystuje podróż w głąb Kongo jako alegorię zagłębienia się w odmęty własnej duszy – ku pierwocinom zwierzęcej natury. Dzika kraina symbolizuje tutaj mrok, który czai się w każdym z nas.

    Odys – Leopold Staff

    W swoim wierszu autor wykorzystuje motyw wędrówki Odyseusza. Porównuje jego długi powrót do rodzinnej Itaki z ludzkim życiem. Dostrzega, że jest ono pełne zagmatwanych, ale też łatwych ścieżek. Powoduje to, że człowiek nigdy nie może określić celu swojego istnienia. Podmiot liryczny zachęca jednak do odważnego dążenia przed siebie, mimo tego chaosu i towarzyszących mu przeciwności. Wszyscy bowiem dzielimy ten sam los i będziemy mieli ten sam koniec; nie ma więc po co bać się życia.

    Mały książę - Antoine de Saint-Exupéry

    W powiastce francuskiego autora wędrówka tytułowego bohatera przez kolejne planety musi być rozpatrywana w sposób alegoryczny. Mały książę, zmuszony przez zachowanie róży do wyruszenia w podróż, niejako dorasta poprzez styczność ze światem i innymi ludźmi. Każda kolejna wizyta uczy go czegoś o życiu, przynosi nowe doświadczenia.

    Kiedy ostatecznie decyduje się powrócić do swojej róży, można odnieść wrażenie wielkiej mądrości bijącej od chłopca. To, że jego zniknięcie odbywa się poprzez śmiertelne ukąszenie węża, również wskazuje na rozumienie jego wędrówki jako życia. Wszak życie kończy się śmiercią, powrotem do domu.

    Podróże z Herodotem - Ryszard Kapuściński

    Dzieło biograficzne, ukazujące karierę podróżniczą Ryszarda Kapuścińskiego. Obejmuje ono początki związane z pracą korespondenta, pierwsze wyprawy oraz wrażenia, jakie autor odnosił, poznając nowe kraje i ich mieszkańców.

    Wyjściem do swoich wspomnień i rozważań Kapuściński uczynił podróże słynnego greckiego historyka, Herodota.

    Inne przykłady motywu wędrówki w literaturze

    • Mitologia - Wędrówka jest jednym z pierwotnych motywów wielu mitologii. Herakles wędruje w poszukiwaniu przygód, Gilgamesz wyrusza, by odnaleźć źródło nieśmiertelności, a Odyn często przemierzał krainy ludzi przebrany za wędrowca.
    • Tristan i Izolda - Tristan podróżuje najpierw na dwór króla Marka, następnie zaś wyrusza w poszukiwaniu żony dla władcy. Gdy jego romans z Izoldą wychodzi na jaw, ucieka do Bretanii.
    • Podróże Guliwera Jonathana Swifta - Brutalna satyra na Anglię czasów Swifta, ubrana w kształt powieści podróżniczej. Guliwer odwiedza fantastyczne krainy, takie jak wyspa inteligentnych koni, czy kraina liliputów. Przeżywa tam niesamowite przygody.
    • Kandyd, czyli optymizm Voltaire'a - Powiastka popularyzująca idee oświeceniowe. Tytułowy Kandyd, podróżując wskutek wygnania, ciągle musi się mierzyć z przeciwnościami losu. Wystawiają one na próbę jego optymistyczne podejście do życia.
    • Sonety krymskie Adama Mickiewicza - Cykl osiemnastu utworów, będących zapisem podróży Adama Mickiewicza na Krym. Sonety są zapisem wrażeń i emocji, których autor doświadczył na wschodzie. Podmiot liryczny jest tutaj pielgrzymem, przemierzającym wschodnie przestrzenie.
    • Statek pijany Arthura Rimbauda - Podmiot liryczny to statek, który zerwał się z cum i podróżuje samotnie po nieznanych wodach. Mimo ujrzenia dziwów tego świata tęskni za spokojnym portem, w którym niegdyś cumował.
    • Wędrówką jedną życie jest człowieka Edwarda Stachury - Utwór porównuje ludzkie życie do wędrówki, która składa się na ciągłe stawianie czoła przeciwnościom losu. Człowiek nie zna celu swojego życia, zaś wszystko wokół niego przemija niczym krajobraz dla wędrowca.

    Czytaj dalej: Motyw tęsknoty w literaturze - konteksty z różnych epok

    Ostatnia aktualizacja: 2023-09-17 10:13:31