Bohaterstwo zdefiniować można jako zdecydowane działanie w imię idei, którą się wyznaje. Dzisiaj jako pojęcie często nadużywane, jest niezwykle popularnym motywem literackim. Jako topos jego początki odnaleźć można w starożytności, pośród półboskich herosów. Współczesne bohaterstwo nie musi być jednak związane z walką. Często przyjmuje formę postawy społecznej - nieugiętej obrony szlachetnych wartości.
Bohaterstwo to pojęcie często łączone z heroizmem. Określić je można jako bronienie określonej kwestii, nawet mimo nacisku środowiska czy oponentów. Wiąże się z okazaniem męstwa i odwagi.
Jako motyw literacki bohaterstwo odnaleźć możemy już pośród starożytnych mitów. Wykazują się nim herosi, ich bohaterstwo nie jest jednak tożsame ze współczesnym rozumieniem. Na wyklarowanie się tej idei duży wpływ miała moralność chrześcijańska, która zakłada jego pozytywny aspekt. Dawni herosi byli z kolei częstokroć brutalni i niegodziwi, nadal pozostając odważnymi.
Na przestrzeni wieków motyw ulegał ewolucji. Początkowo bohaterstwo rozumiano w charakterze konfliktu zbrojnego. Rycerze, spadkobiercy herosów, okazywali bohaterstwo na polu bitwy. Z czasem jednak tym mianem zaczęto również określać postawę obrony wartości mimo niesprzyjającego otoczenia. Tym samym bohaterscy stawali się święci, ale również obrońcy praw moralnych, czy ludzkiej godności. Widać to w literaturze XX wieku, gdzie jednostka często musi wybierać między spokojnym życiem, a przeciwstawieniu się zastanej rzeczywistości w imię wyznawanych wartości.
Motyw bohaterstwa ma tym samym wiele oblicz. Od bitewnego męstwa, po sprzeciw wobec niesprawiedliwości. Zawsze uwydatnia postawę pozytywną, godną podziwu i naśladowania.
Starożytne ludy posiadały wiele mitów o swoich herosach, opisujące ich bohaterskie czyny. Przodują w tym Grecy, których mitologia obfituje w takie postaci. Najbardziej rozpoznawalnym jest oczywiście Herakles - półboski syn Zeusa, walczący z potworami i broniący przed nimi ludzi.
Inne mitologie również miały swoich bohaterów. Sumerowie opiewali czyny Gilgamesza, ludy nordyckie Beowulfa, a Irlandczycy Cúchulainna. W polskich bajkach braci Waligóry i Wyrwidęba również możemy uznać za bohaterskich.
Epos Homera stanowił dla starożytnych Greków absolutną podstawę kultury i rozumienia pojęć takich jak męstwo, czy odwaga. Herosi pokroju Achillesa byli wzorem nawet dla takich postaci jak Aleksander Wielki. Niestety mieli skazę wszystkich pradawnych bohaterów - byli niejednoznaczni. Odważny Achilles bywał pyszny i okrutny, tak samo Odyseusz czy Ajaks. Pośród nich wyróżnia się jedynie Hektor - trojański książę, zabity pod murami swojego miasta. Mimo że nie miał szans w walce z achajskim czempionem, stanął do walki. Gdyby tego nie zrobił, morale miasta upadłoby. Hektor poległ więc w obronie własnego honoru i ojczyzny. Dla przyszłych pokoleń jego bohaterstwo stanie się przykładem postawy rycerskiej.
Ten średniowieczny utwór należy do gatunku zwanego „chansons de geste” - pieśni o czynach. Dzieła te opisywały chwalebne dokonania rycerzy. Przedstawieni tam bohaterowie stanowili ideały rycerskości, a ich kodeks postępowania ukształtował średniowieczny etos rycerski.
Tytułowy hrabia Roland to bratanek, a zarazem jeden z parów Karola Wielkiego - cesarza Francji. Zostaje mu powierzone zadanie dowodzenia tylną strażą wojsk najeżdżających muzułmańską Hiszpanię (Andaluzję). Podczas przeprawy przez wąwóz Roncevaux siły chrześcijan wpadają w zasadzkę. Roland decyduje się stawić czoła muzułmanom i nie wzywa na pomoc cesarza. Ginie chwalebną śmiercią, zgodną z wyobrażeniami ars moriendi (sztuki chrześcijańskiego umierania).
Dzielny i bezkompromisowy Roland stanie się w przyszłości sztandarowym przykładem rycerza idealnego, a odwołania do tej postaci można odnaleźć na przestrzeni kolejnych epok literackich.
Renesansowy epos rycerski dziejący się w czasach pierwszej wyprawy krzyżowej. Torquado Tasso podkreśla w nim wzniosłość czynu rycerskiego, polegającą na służeniu idei. Bohaterowie działają zgodnie z przyjętym etosem, zachowując zasady honorowej walki czy szacunku do dobrze urodzonych dam. Ich postawa jest bohaterska - nakierowana na walkę o wyznawane wartości.
Pomimo satyrycznego charakteru, postać Don Kichota nie jest pozbawiona cech bohaterskich. Rycerz walczy za to, w co wierzy, nawet jeżeli są to jedynie przejawy obłędu. Obecnie mianem „błędnego rycerza” często określa się ludzi stających w obronie spraw przegranych i beznadziejnych.
Oszalały od nadmiernego czytania książek rycerskich szlachcic postanawia zostać błędnym rycerzem. Przezywa swoją wynędzniałą szkapę Rosynantem, czyści zniszczoną zbroję po przodkach i mianuje giermka – chłopa Szanczo Pansę. Tak wyposażony wyrusza na trakt, poszukując godnej rycerza przygody. W jej trakcie przyjdzie mu zmierzyć się z wiatrakami, które weźmie za olbrzymy, odwiedzić zamek będącym karczmą i napaść na armię owiec.
Bohaterska postawa obrońców reduty przeciwstawiona jest carowi i jego wojsku. Ordon to wzór niezłomnego obrońcy, człowieka wolnego który ginie za wyznawane wartości. Tymczasem car jest tyranem, wodzem niestającym do boju, tylko szafującym życiem swoich żołnierzy-niewolników.
Wiersz opisuje obronę warszawskiej reduty (ufortyfikowanego stanowiska strzeleckiego) dowodzonej przez Juliana Ordona, podczas powstania listopadowego. Chociaż rosyjskie siły przeważały nad obrońcami, ci dzielnie trzymali pozycję aż do końca. Kiedy reduta była już stracona, dowódca wysadził się wraz z nacierającym nieprzyjacielem.
Tytuł utworu oznacza dosłownie „chwała zwyciężonym”. Stanowi parafrazę rzymskiego powiedzenia „vae victis” - biada zwyciężonym. Podkreśla tym samym bohaterstwo powstańców styczniowych, którzy walczyli do końca o słuszną sprawę.
Pamięć o poświęceniu oddziału Traugutta sławi przyroda. Jest to nawiązanie do nieśmiertelnej chwały, jaką daje bohaterki czyn patriotyczny. Poświęcenie w imię wartości, nawet jeżeli pozornie jest klęską, nigdy nie zostaje zapomniane.
Stanisława Bozowska poświęca życie dla krzewienia ideałów pozytywistycznych. Naucza chłopskie dzieci i pracuje ponad miarę. Jej prometejska postawa pozostaje zarazem bohaterską.
Podejście Bozowskiej skonfrontowane zostaje z życiem Pawła Obareckiego. Mimo początkowego zapału mężczyzna ulega presji otoczenia i wkrótce porzuca pozytywistyczne ideały.
Przykład ten doskonale pokazuje sedno bohaterstwa, jako działanie w imię wyznawanych idei pomimo niesprzyjających warunków. Bohaterstwo Bozowskiej ma zarazem charakter cywilny, co będzie ważnym elementem motywu w późniejszych epokach literackich.
Bohaterowie książki, pomimo swojego młodego wieku, wykazywali się niezwykłym bohaterstwem. Chcieli być przydatni w obliczu walki z wrogiem. Ryzykując życie Zośka, Alek i Rudy włączyli się najpierw w działania Małego Sabotażu, potem do czynnej walki zbrojnej. Poświęcali swoje młode życia dla większej sprawy, nie chcąc nic w zamian. Podczas Akcji pod Arsenałem wykazali się odwagą, ratując Rudego z rąk Niemców. Do końca walczyli o to, co było dla nich najważniejsze.
Podmiot liryczny przekonuje odbiorcę do odważnego stawania po stronie zasad moralnych. Postawa, jaką opisuje, jest czystą esencją bohaterstwa. Autor nie obiecuje zwycięstwa ani nagrody, a gorzki smak porażki i upokorzenia przez wrogów. Świat, a konkretnie system, przeciwko któremu podmiot liryczny nawołuje do buntu, nie uhonoruje szlachetnych. Jednak mimo tego, należy stać do końca po stronie moralności. Tylko tak można dołączyć do grona „zimnych czaszek” - prawdziwych bohaterów.