W historii ludzkości istnieją motywy ponadczasowe, których istnienie potwierdzić można w każdej cywilizacji. Zdają się one wyrastać z samej natury bytu człowieka. Powtarzane w niezliczonej ilości legend, spisywane na kartach ksiąg i opiewane pieśniami. Czasami mityczne, inspirujące kolejne pokolenia. Jednym z takich motywów jest heroizm. Słowo to, mimo iż tak wielu używało go przez wieki, nie wyblakło w swym znaczeniu. Wielu wręcz uważa, że dzisiaj świat potrzebuje aktów heroizmu jak nigdy dotąd. Co jednak dokładnie oznacza słowo "heroizm"? Co ważniejsze, jak przedstawiano akt heroizmu w literaturze na przestrzeni wieków?
Spis treści
Klasyczna definicja heroizmu określa go jako zdolność dokonywania wielkich czynów przez bohaterów wyróżniających się wyjątkowym rozumieniem swojej misji historycznej. Powiązane to jest z etymologią słowa heroizm, powiązanej z greckim hḗrōs. Byłaby to więc cecha herosów, czynienie rzeczy wielkich przez ludzi wielkich. Niemniej dzisiaj uznać można tą definicję za niewystarczającą. Obecnie heroizm utożsamiany jest często z męstwem, przez co może by cechą ogólną. Oznacza więc czyn niezwykłego bohaterstwa, odwagi i poświęcenia w obliczu niebezpieczeństwa.
Poprzez wieki postrzeganie czynów jako godnych miana heroicznych zmieniało się, zazwyczaj poszerzając definicję. Niegdyś czyny te rozumiano jako zarezerwowane jedynie półboskim herosom z mitów, głównie w postaci epickich dokonań bitewnych. W średniowieczu określenie to objęło również dokonania chrześcijańskich świętych, męczenników. Dzisiaj wielu czołowych myślicieli i filozofów postuluje tak zwany heroizm dnia codziennego, gdzie niewielkie akty odwagi i poświęcenia dla innych urastają do rangi czynów heroicznych.
Te trzy słowa są często łączone z heroizmem. Męstwo i bohaterstwo szczególnie mocno utożsamiono z dokonaniami godnymi greckich półbogów. Należy jednak znać różnicę między nimi wszystkimi, by lepiej zrozumieć, czym dokładnie jest heroizm.
Motyw heroizmu w literaturze istnieje praktycznie od samego jej początku. Rozwijał się też i zmieniał przez te wszystkie wieki, będąc wielokrotnie podejmowanym na różne sposoby.
Etymologia słowa każde utożsamiać ją z czynem greckiego herosa. Początkowo bowiem znaczyła ona właśnie to. Wielkie, nadludzkie dokonania półbogów z homeryckich mitów określano mianem heroicznych, niezależnie od ich moralnych ocen. Tak więc wojenne dzieła Achillesa były tak samo heroiczne, jak dwanaście prac Heraklesa. Próżno jednak doszukiwać się u nich cech jednoznacznie szlachetnych. Bywali oni bowiem w swych czynach odważni, w rzeczy samej przekraczali ludzkie możliwości, daleko im jednak było do szlachetnego heroizmu późniejszych epok. Pierwszą oznaką zmiany jest postać Antygony w dramacie Sofoklesa. Okazuje ona bowiem męstwo i poświęca się w imię wyznawanych ideałów.
Na dalsze postrzeganie heroizmu w literaturze wpływ miało chrześcijaństwo. W szczególności święci, którzy poświęcali swoje życia dla Boga. Był to ideał, który razem z siedmioma cnotami rycerskimi kształtował pojęcie heroizmu. Jako takiego możemy więc określić Rolanda, który walczy do końca za swego władcę, heroiczny jest Święty Jerzy broniący ludzie przed smokiem.
Z czasem rozwinął się też heroizm patriotyczny, szczególnie rozumiany w Polsce. Poświęcenie dla dobra ojczyzny, dokonywanie w imieniu narodu wielkich celów wzbogaciło rozumienie heroizmu. Adam Mickiewicz oddaje hołd tego typu ofierze w swojej Reducie Ordona, swego rodzaju poezji tyrtejskiej. Odżyje ona również w czasie II wojny światowej, kiedy to opiewać się będzie heroizm powstańców warszawskich, tragiczny, niemniej ważny.
Ostatnim rodzajem heroizmu w literaturze staje się bohaterskie działanie dla dobra ogółu. Nie polega ono na śmierci w boju, a codziennym stawianiu czoła życiu i pomaganiu innym. Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej portretuje ten sposób heroizmu w postaci rodziny Bohatyrowiczów. Istotnym też tutaj motyw prometejski heroizmu. Polega on na poświęceniu się dla innych, niekoniecznie jednak zakończony śmiercią. Uwydatnił się on już w pozytywizmie, w postaci doktora Judyma z Ludzi Bezdomnych. Albert Camus przedstawił go również w swojej Dżumie. Nowoczesny heroizm jawi się więc jako ciężka praca, nadludzkie wręcz poświęcenie dla obopólnego dobra. Można go jednak dokonać poza polami bitew i nie będąc istotną półboską. Heroizm współczesny jest heroizmem dnia codziennego, jednak nie mniej wielkim.