Czym jest heroizm? Jak był przedstawiany w literaturze? Odwaga, męstwo, bohaterstwo a heroizm

W historii ludzkości istnieją motywy ponadczasowe, których istnienie potwierdzić można w każdej cywilizacji. Zdają się one wyrastać z samej natury bytu człowieka. Powtarzane w niezliczonej ilości legend, spisywane na kartach ksiąg i opiewane pieśniami. Czasami mityczne, inspirujące kolejne pokolenia. Jednym z takich motywów jest heroizm. Słowo to, mimo iż tak wielu używało go przez wieki, nie wyblakło w swym znaczeniu. Wielu wręcz uważa, że dzisiaj świat potrzebuje aktów heroizmu jak nigdy dotąd. Co jednak dokładnie oznacza słowo "heroizm"? Co ważniejsze, jak przedstawiano akt heroizmu w literaturze na przestrzeni wieków?

  • Heroizm - definicja
  • Heroizm a odwaga, męstwo, bohaterstwo
  • Motyw heroizmu w literaturze
  • Heroizm - definicja

    Klasyczna definicja heroizmu określa go jako zdolność dokonywania wielkich czynów przez bohaterów wyróżniających się wyjątkowym rozumieniem swojej misji historycznej. Powiązane to jest z etymologią słowa heroizm, powiązanej z greckim hḗrōs. Byłaby to więc cecha herosów, czynienie rzeczy wielkich przez ludzi wielkich. Niemniej dzisiaj uznać można tą definicję za niewystarczającą. Obecnie heroizm utożsamiany jest często z męstwem, przez co może by cechą ogólną. Oznacza więc czyn niezwykłego bohaterstwa, odwagi i poświęcenia w obliczu niebezpieczeństwa. 

    Poprzez wieki postrzeganie czynów jako godnych miana heroicznych zmieniało się, zazwyczaj poszerzając definicję. Niegdyś czyny te rozumiano jako zarezerwowane jedynie półboskim herosom z mitów, głównie w postaci epickich dokonań bitewnych. W średniowieczu określenie to objęło również dokonania chrześcijańskich świętych, męczenników. Dzisiaj wielu czołowych myślicieli i filozofów postuluje tak zwany heroizm dnia codziennego, gdzie niewielkie akty odwagi i poświęcenia dla innych urastają do rangi czynów heroicznych.

    Heroizm a odwaga, męstwo, bohaterstwo

    Te trzy słowa są często łączone z heroizmem. Męstwo i bohaterstwo szczególnie mocno utożsamiono z dokonaniami godnymi greckich półbogów. Należy jednak znać różnicę między nimi wszystkimi, by lepiej zrozumieć, czym dokładnie jest heroizm.

    • Odwaga jest to śmiała świadoma postawa wobec niebezpieczeństwa. Jako taka wchodzi więc w skład heroizmu, jest on bowiem czymś więcej. Osoba dokonująca czynów heroicznych musi wykazywać się odwagą, niezbędną do poświęcenia dla sprawy. Jest tak w przypadku Rolanda z Pieśni o Rolandzie, rycerza bez wahania poświęcającego życie dla sprawy. Jednak odwaga nie zawsze oznacza bycie nieustraszonym. Prawdziwie odważny bywa bowiem ten, kto mimo strachu postępuje heroicznie. Bohaterowie książki Kamienie na szaniec odczuwali go bardzo często, mimo to walczyli za ojczyznę. Ich czyny zaś z pewnością można nazwać heroicznymi.
    • Męstwo jest niezwykle bliskoznaczne odwadze. Jako cnota polega na podejmowaniu słusznych decyzji mimo nieprzyjemnych konsekwencji i niesprzyjających warunków. Oznacza więc umiejętność rozróżnienie dobra od zła i opowiedzenie się za tym pierwszym, nawet jeżeli miałoby się to źle skończyć. Jak widać, ta definicja praktycznie pokrywa się z heroizmem. Niemniej czyn heroiczny jest związany z konkretnym momentem historycznym, który wyznacza działanie. Męstwo tymczasem jest cnotą, polega więc na ciągłym działaniu i testowaniu. Męstwo charakteryzowało wielu świętych chrześcijańskich, takich jak Święty Jerzy. Jako patron rycerzy zawsze wykazywał się stawaniem po stronie dobra, ostatecznie zaś nie wahał się bronić ludzi przed smokiem. Wykazał się więc heroizmem w momencie próby.
    • Bohaterstwo jest wyrażeniem bliskoznacznym względem heroizmu. Oznacza bowiem bronienie określonej kwestii, nawet mimo nacisku środowiska czy oponentów. Wiąże się więc również z okazaniem męstwa i odwagi. Bohaterstwem wyróżniało się wiele postaci literackich i historycznych. Jednym z najsłynniejszych byłby Zawisza Czarny. Wierny ideałom cnót rycerskich, zawsze stawał na straży Polski. Nawet w obliczu ścięcia z rąk Turków, nie wyrzekł się zaś wiary chrześcijańskiej. Przez całe życie dawał przykłady odwagi i męstwa.

    Motyw heroizmu w literaturze

    Motyw heroizmu w literaturze istnieje praktycznie od samego jej początku. Rozwijał się też i zmieniał przez te wszystkie wieki, będąc wielokrotnie podejmowanym na różne sposoby.

    Etymologia słowa każde utożsamiać ją z czynem greckiego herosa. Początkowo bowiem znaczyła ona właśnie to. Wielkie, nadludzkie dokonania półbogów z homeryckich mitów określano mianem heroicznych, niezależnie od ich moralnych ocen. Tak więc wojenne dzieła Achillesa były tak samo heroiczne, jak dwanaście prac Heraklesa. Próżno jednak doszukiwać się u nich cech jednoznacznie szlachetnych. Bywali oni bowiem w swych czynach odważni, w rzeczy samej przekraczali ludzkie możliwości, daleko im jednak było do szlachetnego heroizmu późniejszych epok. Pierwszą oznaką zmiany jest postać Antygony w dramacie Sofoklesa. Okazuje ona bowiem męstwo i poświęca się w imię wyznawanych ideałów.

    Na dalsze postrzeganie heroizmu w literaturze wpływ miało chrześcijaństwo. W szczególności święci, którzy poświęcali swoje życia dla Boga. Był to ideał, który razem z siedmioma cnotami rycerskimi kształtował pojęcie heroizmu. Jako takiego możemy więc określić Rolanda, który walczy do końca za swego władcę, heroiczny jest Święty Jerzy broniący ludzie przed smokiem.

    Z czasem rozwinął się też heroizm patriotyczny, szczególnie rozumiany w Polsce. Poświęcenie dla dobra ojczyzny, dokonywanie w imieniu narodu wielkich celów wzbogaciło rozumienie heroizmu. Adam Mickiewicz oddaje hołd tego typu ofierze w swojej Reducie Ordona, swego rodzaju poezji tyrtejskiej. Odżyje ona również w czasie II wojny światowej, kiedy to opiewać się będzie heroizm powstańców warszawskich, tragiczny, niemniej ważny.

    Ostatnim rodzajem heroizmu w literaturze staje się bohaterskie działanie dla dobra ogółu. Nie polega ono na śmierci w boju, a codziennym stawianiu czoła życiu i pomaganiu innym. Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej portretuje ten sposób heroizmu w postaci rodziny Bohatyrowiczów. Istotnym też tutaj motyw prometejski heroizmu. Polega on na poświęceniu się dla innych, niekoniecznie jednak zakończony śmiercią. Uwydatnił się on już w pozytywizmie, w postaci doktora Judyma z Ludzi Bezdomnych. Albert Camus przedstawił go również w swojej Dżumie. Nowoczesny heroizm jawi się więc jako ciężka praca, nadludzkie wręcz poświęcenie dla obopólnego dobra. Można go jednak dokonać poza polami bitew i nie będąc istotną półboską. Heroizm współczesny jest heroizmem dnia codziennego, jednak nie mniej wielkim.


    Czytaj dalej: Kim był człowiek zlagrowany? Cechy, przykłady w literaturze

    Ostatnia aktualizacja: 2021-11-06 14:34:31